ڪولون جو ناٿن ۽ سالسبري روڊ
بهرحال ناٿن روڊ ڪولون پاسي جو هڪ اهم ۽ ڊگهو رستو آهي جيڪو هانگ ڪانگ جي گورنر ڪرنل سرمئٿيو ناٿن نالي آهي. ناٿن روڊ نه فقط هتي هانگ ڪانگ يعني ڪولون ۾ آهي پر آسٽريليا ۽ آفريڪا جي به ڪجهه شهرن ۾ آهي. ان نالي وارو روڊ ويسٽ انڊيز جي ٻيٽ ٽرنيڊاڊ ۾ به آهي پر اهو هن گورنر مئٿيو ناٿن جي ڀاءُ سر نٿانيئل ناٿن نالي آهي جيڪو ٽرنيڊاد ۽ ڀر واري ٻيٽ ٽباگو جو جج ٿي رهيو.
هي هانگ ڪانگ وارو انگريز گورنر سر مئٿيو ناٿن هڪ سولجر به هو ته سول سرونٽ به. پاڻ هانگ ڪانگ کان علاوه آفريڪا جي ملڪن سيراليون ۽ گولڊ ڪوسٽ جو به گورنر ٿي رهيو. ناتال (ڏکڻ آفريڪا) ۽ ڪئينس لئنڊ (آسٽريليا) جو به گورنر ٿي رهيو. ان کان علاوه آئرلينڊ جو 1914 کان 1916 تائين سيڪريٽري به ٿي رهيو. پاڻ 1862 ۾ انگلينڊ ۾ ڄائو ۽ آخر ۾ سندس وفات 1939 ۾ انگلينڊ ۾ ئي ٿي. بنيادي تعليم بعد برٽس آرمي ۾ ڀرتي ٿيو ۽ انگلينڊ جي مشهور فوجي ڪاليج رايل ملٽري ڪاليج، سئنڊرسٽ مان تعليم حاصل ڪيائين. هي اهو ملٽري ڪاليج آهي جتي پاڪستان ٿيڻ بعد به اسان جا فوجي آفيسر ايوب خان کان جنرل ضيا الحق تائين ٽريننگ لاءِ ويندا رهيا. جنرل اسڪندر مرزا سئنڊرسٽ ڪاليج جو پهريون مسلمان گرئجوئيٽ آهي جيڪو گڏيل انڊيا جي ڏينهن ۾ ويو هو.
سرمئٿيو ناٿن فوج ۾ ليفٽيننٽ ڪرنل جي پوسٽ تائين رهيو. هو هانگ جو گورنر سال 1903 کان 1907 تائين رهيو. پنهنجي گورنر واري عهدي ۾ مئٿيو ناٿن هانگ ڪانگ جي گهٽين، رستن ۽ رهائشي علائقن جي اهڙي سٺي پلاننگ ڪئي جو اڄ ڏينهن تائين ان کي تعريف جي نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو. سمجهو ته هو اڄ جو ڪراچي وارو ڪمال مصطفيٰ هو. ڪولون ريلوي اسٽيشن کي چين جي شهر ڪئنٽن سان ملائڻ جو ڪم به هن گورنر جي ڏينهن ۾ ٿيو. 1909 ۾ هي واپس انگلينڊ موٽي ويو جتي ٻه سال جنرل پوسٽ آفيس جو سيڪريٽري ٿيڻ بعد بورڊ آف انلئنڊ روينيو جو چيئرمين ٿي رهيو. سر مئٿيو ناٿن سڄي عمر غير شادي شده رهيو. سندس ڪجهه عورتن سان عشق جون ڳالهيون ضرور مشهور آهن پر شادي نه ڪيائين. پاڻ هانگ ڪانگ جو يارهون گورنر هو.
هتي اهو به لکندو هلان ته ڪولون جي هن روڊ يعني ناٿن روڊ جو پهريون نالو رابنسن روڊ هو. سر هرڪيوليس رابنسن هانگ ڪانگ جو پنجون گورنر ٿي رهيو آهي. پر پوءِ جيئن ته ان نالي سان هانگ ڪانگ ٻيٽ تي به رابنسن روڊ هو، مونجهارو پيدا ٿي پيو ٿي. ان ڪري 1909 ۾ گورنر مئٿيو ناٿن جي رٽائرڊ ٿيڻ کان ٻن سالن بعد هن روڊ جو پراڻو نالو بدلائي ناٿن روڊ رکيو ويو.
جيئن ڪولون پاسي ناٿن روڊ پهريون رستو چيو وڃي ٿو تيئن هانگ ڪانگ ٻيٽ (يعني وڪٽوريا سٽي) پاسي ڪئينس روڊ پهريون رستو آهي جيڪو چين کان هي ٻيٽ حاصل ڪرڻ بعد انگريزن 1841 ۽ 1843 جي وچ ۾ ٺهرايو. 1843 اهو سال آهي جنهن ۾ هيڏانهن انگريزن سنڌ فتح ڪئي. يعني هانگ ڪانگ ۽ سنڌ هڪ ئي وقت انگريزن حوالي ٿيا پرهنن سنڌ کي ايڏي ترقي نه وٺرائي جهڙي هانگ ڪانگ کي. انگريزن جو گورنر ممبئي ۾ رهيو ٿي ۽ سنڌ جو صوبو بمبئي پريزيڊنسي جو هڪ ائين ڏورانهون ضلعو هو جيئن اسلام آباد ۾ ويٺل حاڪمن لاءِ عمر ڪوٽ، مٺي ۽ ڇاڇرو آهي. بهرحال ڪراچيءَ جو ڪئينس روڊ (مولوي تميز خان روڊ) به انهن شروعاتي رستن مان آهي جيڪو انگريزن پهرين ٺهرايو. هانگ ڪانگ جو ڪئينس روڊ ”شيڪ ٽانگ سوئي“ کان وان چائي تائين وڃي ٿو. 1843 ۾ جڏهن هي روڊ ٺهيو هو ته بلڪل سمنڊ جي ڪناري ڪناري هو. 1970 تائين، جڏهن اسان جو پهريون دفعو هانگ ڪانگ وڃڻ ٿيو، تڏهن به هي روڊ، سمنڊ سان لڳو لڳ هو. ان بعد ايترو ته سمنڊ کي ڀريو ويو آهي جو هاڻ ڪئينس روڊ سمنڊ کان پري ٿي پيو آهي. پر روڊ جا ڪي ڪي حصا اڄ به سمنڊ وٽان لنگهن ٿا.
ڪولون جي اهم روڊن مان سالزبري (Salisbury) روڊ پڻ هڪ اهم روڊ آهي جيڪو اسٽار فيري اسٽيشن کان شروع ٿئي ٿو. يعني هانگ ڪانگ ٻيٽ تان توهان اسٽار فيريءَ ذريعي ڪولون ايندائو ته اسٽيشن کان ٻاهر نڪرڻ تي هي روڊ شروع ٿئي ٿو جيئن ڪراچيءَ ۾ شاهين ڪامپليڪس وٽان آءِ. آءِ. چندريگر (مئڪلوڊ) روڊ شروع ٿئي ٿو ۽ جيئن ان روڊ تي ٿورو اڳيان هلڻ تي کاٻي پاسي ريلوي جي سٽي اسٽيشن آهي ۽ جيڪا سمجهو ته پاڪستان جي ڏاکڻي ڇيڙي جي پهرين (يا آخري به چئي سگهو ٿا) ريلوي اسٽيشن آهي تيئن هتي ڪولون ۾ سئلزبري روڊ تي هتي جي پهرين ريلوي اسٽيشن ڪولون آهي جتان ريل شروع ٿئي ٿي ۽ ڪولون پاسي جي ٻن ٽن اسٽيشن تي بيهي چين جو بارڊر ڪراس ڪري چين جي ڏاکڻي وڏي شهر ڪئنٽن تائين هليو وڃي ٿي. جتان پوءِ ٻين ريل گاڏين ذريعي توهان چين جي ٻين شهرن شنگهائي، پيڪنگ، دئرين وغيره ڏي وڃي سگهو ٿا.
هن روڊ جو نالو سئلزبري روڊ برطانيا جي وزيراعظم رابرٽ سيشل آف سئلزبري تان رکيو ويو. هي وزيراعظم رابرٽ سيشل 1830 ۾ ڄائو ۽ 1903 ۾ وفات ڪيائين. هي پهريون انگريز وزيراعظم هو جيڪو برطانيا جو لڳاتار ٽي دفعا پرائيم منسٽر ٿيو ۽ 13 سالن کان مٿي جو مدو ان ڪرسيءَ تي ويٺو. هي اهو وزيراعظم آهي جنهن جي دور ۾ هندستان جو پارسي بزنيس مئن، پروفيسر ۽ سياستدان دادا ڀائي نوروجي جڏهن برطانيا جي اسيمبلي ۾ پارليامينٽ جو ميمبر ٿيڻ لاءِ اليڪشن وڙهيو ته هن انگريز وزيراعظم انگريزن جي ملڪ ۾ هڪ ڪاري ماڻهوءَ جي ميمبر ٿيڻ تي سخت مخالفت ڪئي هئي ۽ پنهنجي تقرير ۾ چيو هئائين ته ”برطانيا جي عوام ڪڏهن به ملڪ جي پارليامينٽ ۾ هڪ ڪاري ماڻهوءَ کي قبول نه ڪندي.“ سندس اهي رمارڪ سندس ئي خلاف ويا جوانگريز عوام کي اصول موجب“ اهو خراب لڳو ۽ هنن کي ويتر دادا ڀائي نوروجي سان همدردي ٿي پئي ۽ کيس ڳري اڪثريت سان ووٽ مليا ۽ اليڪشن کٽي ويو. دادا ڀائي نوروجي اسان جي قائداعظم محمد علي جناح جي به من پسند شخصيت هئي. جناح صاحب کيس پنهنجو استاد ۽ mentor مڃيو ٿي. دادا ڀائي نوروجي نالي هڪ روڊ ممبئي جي CST (ڇتراپتي شيواجي ٽرمينس) ريلوي اسٽيشن جي اڳيان آهي جتي سندس ڌاتوءَ جي وڏي مورتي (Statue) به لڳل آهي. پاڪستان جي شهر ڪراچيءَ ۾ به ”دادا ڀائي نوروجي“ روڊ آهي جيڪو جناح جي مزار وٽ آهي.
پرائيم منسٽر سيشل نالي سنگاپور ۾ به هڪ روڊ آهي جيڪو سيشل اسٽريٽ نالي مئڪس ويل روڊ کان ڪراس اسٽريٽ تائين آهي ۽ سنگاپور جي مشهور رستي رابنسن روڊ جي بلڪل Parallel وهي ٿو.
ڪولون جي سالزبري روڊ تان ڪيترائي اهم روڊ نڪرن ٿا جيئن ته ناٿن روڊ، ڪئنٽن روڊ، ڪولون پارڪ ڊرائيو ۽ چاٿام روڊ. ڪولون جون ڪيتريون اهم شيون هن روڊ تي يا هن جي آس پاس آهن جيئن ته اسٽار هائوس، هانگ ڪانگ اسپيس ميوزيم، هانگ ڪانگ ڪلچر سينٽر، پيننشولا هوٽل، سم شا سوئي ڪلاڪ ٽاور. اهي سڀ شيون هڪ ٽوئرسٽ لاءِ ڏسڻ وٽان آهن ۽ شايد انهي ڪري ۽ فيري اسٽيشن ۽ ڪولون ريلوي اسٽيشن ڪري هن روڊ تي ڌارين ملڪن کان آيل ٽوئرسٽن جي پيهه پيهان رهي ٿي.
هتي اهو به لکندو هلان ته ڪولون ريلوي اسٽيشن وڌيڪ وڏي ڪرڻ لاءِ جاءِ جي کوٽ ڪري، سالزبري روڊ تان شفٽ ڪري ”هنگ هوم“ جي علائقي ۾ ٺاهي وئي آهي ۽ 1990 کان سندس نئون نالو ”هنگ هوم“ رکيو ويو آهي. اسٽار فيري اسٽيشن واري پراڻي ڪولون ريلوي اسٽيشن ۽ ان سان لاڳو ڪلاڪ ٽاور (گهنٽا گهر) 1910 ۾ ٺهيو هو. هاڻ اسٽيشن ته اتي نه رهي آهي پر تاريخي ڪلاڪ ٽاور پنهنجي اصلي جاءِ تي موجود آهي، جنهن کي ٽوئرسٽ ڏسن ٿا ۽ ڪولون جي فوٽن ۾ ان ٽاور جو فوٽو ضرور نظر اچي ٿو.