3
کاري کيڙائو، مٿي مِٺي موٽيا
سودو ڪن سون جو وڏا وهائو
موتي جي مهراڻ جا، تن جا طاماعو
سامونڊي سائو، لنڪا لوپي آيا.
اڳ ۾ ههڙا وڏا جهاز ته نه هُئا. ننڍڙا ٻيڙا ڪناري جو ڀر ڏئي هلندا هُئا ۽ ان زماني ۾ لنڪا ڪافي پري ۽ وڏي سفر تي سمجھي ويندي هُئي. پهرين سٽ شايد اڄ جي شاگردن کي مُنجھائي ته کاري پاڻيءَ (سمنڊ جو) سفر ڪري مِٺي ڪهڙي پاڻيءَ ۾ موٽيا! تن لاءِ جواب عرض آهي ته تن ڏينهن ۾ اسان جي سنڌوندي ايترو کٽجي نه وئي هُئي ۽ انهن ننڍن ٻيڙن لاءِ (Navigation) جي قابل هُئي. ٻاهرن ملڪن کان آيل جهاز سنڌونديءَ ۾ ڪافي اندر تائين هليا ايندا هُئا ۽ درياهه جي ڪناري تي ڪيترائي شهر لاري بندر کان بکر تائين مشهور بندرگاهه هُئا جن تي واپار وڙو هليو ٿي. لاري بندر (ديبل) لاءِ ته ’خلافت تواريخ‘ ۾ آهي ته ديبل هيرن ۽ ٻين قيمتي شين جو مرڪز آهي ۽ منجھس لوڻ ۽ لوهه جون کاڻيون آهن، جن مان سرڪار جي ڪافي اپت ٿئي ٿي.
هڪ ٻئي ڪتاب (The Mehran of Sindh) ۾ ديبل لاءِ آهي ته چار هزار کن ٻيڙيون ۽ جهاز هن بندرگاهه ۾ رجسٽرڊ آهن. (صفحو 469). سترهينءَ صديءَ جي وچ ڌاري مٽي ۽ رءُ سان هي بندرگاهه ڀرجڻ لڳو ۽ اورنگزيب جي شوق تي، جو انهن ڏينهن (52 ــ 1648) ملتان جو گورنر هو، لاري بندر جي ڀر ۾ هڪ ٻيو بندرگاهه اورنگا بندر نالي جوڙايو ويو. پر اهو ڪارآمد ثابت نه ٿيو ۽ ان جو حصو شاهه بندر جي نالي سان سڏجڻ لڳو. جيڪو پوءِ اڳتي هلي ارڙهين صديءَ ۾ ڪُجهه مشهور ٿيو. تاريخ طاهري ۾ پڻُ سنڌ جي ٻين بندرگاهن بابت دلچسپ احوال ڏنل آهي.