5
”هيئن سُوٽ سببا آهن؟ اندر لاءِ ڪپڙو نه هئانوَ ته مون کان وٺو ها. هي بافتو ۽ پُراڻين پينٽن جو ڪپڙو ڇو وڌو اٿانوَ؟!“ مظهر دڪان جي مئنيجر، درزي ۽ ڀر ۾ بيٺل هڪ ٻن سيلز گرلز سان وڙهندو رهيو، جن سندس جپان مان خريد ڪيل مهانگو ڪپڙو کاري رکيو هو. آئون ان ڪائونٽر وٽان کسڪي دڪان جي در ڀرسان ڪنڊ ۾ رکيل هتي جو ٺهيل ميڪ اپ جو سامان، ڪڇا ۽ گنجيون ڏسڻ لڳس. دڪان خوبصورت ڇوڪرين (Sales Girls) سان ڀريل هو. هڪ ٻه تلڪ لڳل ڇوڪريون هندو لڳيون ٿي. هڪ ٻه ڪارسريون موڱي رنگ جي اسڪرٽن ۾ هتي جون ديسي ۽ اصلي سنهالي لڳي رهيون هيون. ميڪ اپ ۽ ڪڇن واري ڪٻٽ وٽ جيڪا بيٺي هُئي سا چوڻ لڳي:
”توهان جو دوست اجايو وڙهي رهيو آهي.“
”وڙهي نه ته ٻيو توهان کي گُلن جا هار پارائي؟“
”گُل گوتم لاءِ هوندا آهن،“ هن مُرڪي آهستي چيو.
”توهان شآيد ٻُڌ ڌرم سان واسطو رکو ٿيون،“ مون کانئس پڇيو، پر سندس جواب ڏيڻ کان اڳ هڪ ٻي سيلز گرل، جنهن کي ڦيٽڙ ڪيسري رنگ جو مني اسڪرٽ پيل هو، اچي وارد ٿي. هوءَ مني اسڪرٽ ۾ سمارٽ لڳي رهي هُئي. سندس مني اسڪرٽ ڳوٺن ۾ وٿاڻن کي ڏنل لوڙهي وانگر هو جنهن مان مال جي حفاظت ته ٿي سگھي پر ساڳئي وقت ٻاهران لنگھندڙ جي نظر اندر ٻڌل مال تي پڻ پئجي سگھي. سندس چال مست مهريءَ وانگر هُئي. چوڻ لڳي:
”ها. هيءَ ٻُڌ آهي ۽ هر چنڊ جي چوڏهينءَ تي پگوڊا ۾ گُل ۽ اگربتيون کڻي ويندي آهي.“
”مادري زبان ڪهڙي اٿئي ــ سنهالي يا تامل؟“ مون پڇيومانس: پر هن پاران وري مني اسڪرٽ واريءَ اک ڀڃي وراڻيو:
”زبانون ته سڀُ سمجھي ٿي پر هونءَ مادري زبان سنهالي اٿس.“
اوسي پاسي ۾ بيٺل ٻيون به ٻه ٽي ڇوڪريون رونشي خاطر اچي ڀر ۾ بيٺيون. ڪيسري رنگ جي مني اسڪرٽ واري ڇوڪري تکو تکو ڳالهائيندي رهي ۽ اهو پڻ محسوس ڪيم ته ان اڳيان ٻيون ڇوڪريون احساس ڪمتري محسوس ڪري رهيون هيون. ٻين کان ڪجھه رنگ ۽ فئشن ۾ پڻ وڌيڪ کليل هئي. پڇيومانس ته تون به هتي جي اصلي رهاڪو سنهالي آهين؟
”او نو! آءِ ايم برگر“
”برگر ــ! واٽ برگر؟! برگلر يا هئم برگر؟“ مون تعجب مان پڇيومانس ته ٻيُون سڀُ مون تان کلڻ لڳيون ته مون کي اها خبر ناهي ته برگر ڇا ٿيندا آهن. ۽ واقعي مون کي اها خبر نه هُئي. اها خبر هيم ته هتي سنهالي مسلمانن کي ’مور‘ (Moor) سڏيندا آهن پر برگر ڇا ٿيندو آهي، ڪهڙي قوم آهي، ڄاڻ نه هيم. ٻُڌ سنهالي ڇوڪريءَ کان پڇيم ته برگر ڇا ٿيندا آهن.
’برگر ڊچن کي چوندا آهن.‘
”پر هيءَ گھڻو ڳالهائيندڙ ڇوڪري ڊچ ته لڳي ڪانه ٿي.“
”سندس ماءُ هتي جي سنهالي ۽ پيءُ ڊچ هو.“
ٻُڌ سنهاليءَ ڇوڪريءَ مون کي سمجھايو. سندس لهجي ۾ طنز هُئي ۽ ساڳئي وقت قوميت جو جذبو، جيڪو برگر ڇوڪري کي ڏاڍو چُڀي رهيو هو. مون يڪدم پنهنجو هٿ وڌائي ان برگر ڇوڪريءَ سان ائين بارعب نموني ملايو جيئن ڪو فوجي اعلى آفيسر نون آيل رنگروٽن جي اسڪاڊ جو گارڊ آف آنر وٺندي ڪنهن جو نالو، ڳوٺ پُڇي، مُرڪي هٿ ملائيندو آهي.
”چئبو ته تون هن ٻيٽ تي ڊچن جي، باقي بچيل ۽ ڇڏيل نشاني آهين؟ پليزڊ ٽهُ ميٽ يو (Pleased to meet you)“
سلون ۾ مختلف قومون رهن ٿيون. جيئن ته سنهالي، تامل، مُور، ملئي، يورئيشن، مالديوين وغيره. قومي ۽ سرڪاري زبان سنهالي، آهي جيڪا هتي جي اصلي زبان آهي. ڏکڻ هندستان کان لڏي آيل ماڻهو تامل ڳالهائين. انگريزي زبان جو واهپو تمام گھڻو آهي. رڪشا، ٽئڪسي ڊرائيور ۽ هوٽل جي بئري کان وٺي مندر جو ٻائو ۽ چڪلي جي رنڊي انگريزي ڳالهائي فخر محسوس ڪري ٿي. ڏکڻ ۽ ڏکڻ اوڀر ايشيا جي انگريز ڪالونين مان انگريزي زبان ۽ ڪلچر جو واهپو جيترو مون سلون ۽ ملائيشيا ۾ ڏٺو آهي، اوترو ٻي ڪنهن ملڪ ۾ نه آهي. مثال طور: هندستان ۽ پاڪستان ۾ ايترا ڪارا انگريز نه ملندا جيڪي ڳوٺ ۾ به ٽاءِ ۽ ٽيبل بنا نه کائي سگھن ۽ گڏيل هندستان کي انگريزن جيتوڻيڪ فتح ڪيو پر فقط جسماني طرح. دهلي، لاهور، ٺٽي جهڙن شهرن جي رهواسين لاءِ انگريز به ائين هئا جيئن ان کان اڳ ڪيترا ٻيا آيل؛ منگولن کان عربن تائين. پاڻ کي پنهنجي ئي پُراڻي تهذيب ۽ تمدن هو. ان ڪري پاڻ تي انگريزن جو ايترو اثر نه ٿيو جيترو هنن سريلنڪا جي ماڻهن تي ٿيو آهي.
ساڳي وقت آزاديءَ لاءِ به پاڻ وڌيڪ مٿاڪُٽ ڪئي ۽ وڌيڪ قدر ٿا ڪريون. پاڪستان ۽ هندستان کي آزاد ڪندي، انگريز سرڪار سلون کي به آزاد ڪري ڇڏيو. شايد اهو ئي سمجھي ته پاڻ ائين نه سمجھون ته انگريز رُڳو هڪ قدم هٽائي سلون ۾ ويٺو آهي ۽ ڪنهن وقت وري واپس اچي سگھي ٿو. انڪري سلون وارن جي اها ڳالهه بجا آهي ته بنا ڪنهن قرباني ۽ رتُ وهائڻ جي کين آزادي ملي.
سلون جو مکيه ۽ ذري گھٽ سرڪاري مذهب ٻُڌ ڌرم آهي ۽ نوي سيڪڙو ماڻهو ٻُڌَ آهن باقي مسلمان، هندو ۽ ڪرسچن آهن. ڪرسچنن ۾ ڪئٿولڪ وڌيڪ آهن. ڪجھه يهودي ۽ جين مت جا پڻ آهن. عرب واپاري هتي ٻارهين تيرهين صدي ڌاري آيا ۽ ڪيترائي هتي رهي پيا ۽ اڃا تائين ڪجھه آهن، پر اصلوڪن باشندن سان سڱابندي ڪرڻ ڪري ڪافي ملي جُلي ويا آهن.
هونءَ پاڻ وٽ سلون (سريلنڪا) کان ننڍو وڏو چڱيءَ طرح واقف آهي. هڪ ته سلون ريڊيو اسٽيشن ڪري، جيڪا ننڍي کنڊ ۾ سڀ کان مشهور آهي. (جيتوڻيڪ طاقت ۾ ريڊيو ڊاڪا، راولپنڊي، آل انڊيا وڌيڪ آهن) پر پروگرام جي لحاظ کان ۽ جھوني هجڻ جي ڪري سلون ريڊيو اسٽيشن ڳوٺ ڳوٺ ۾ مشهور آهي. مون ته ڳوٺن ۾ ڪيترن کي ريڊيا ڀيٽيندي اهو به چوندي ٻڌو آهي ته ”تنهنجو ريڊيو ڪنهن به ڪم جو ناهي جنهن ۾ سلون (سريلنڪا) نٿو وڄي.“ يعني ريڊئي تي ٻيون بئنڊيون هجن يا نه پر پنجويهه، ٽيهه يا چاليهه جي ضرور هجي جيئن ڪنهن هڪ تي سلون وڄي سگھي.