20
ڀولڙا هتي آباد جاين يا شهرن ۾ گھٽ نظر اچن ٿا. باقي جھنگلن، ويران عمارتن ۽ ڳوٺن ۾، ۽ رستن تي هڪ وڻ تان ٻئي تي ٽپندا ڏسڻ ۾ ايندا. ڀولڙا ويرانيءَ جو احساس ڏيارين ٿا ۽ ڊٺل ڀڳل شهرن ۽ جاين جي علامت سمجھيا وڃن ٿا.
سلون ۾ واسينگ نانگ (Cobra) جتي ڪٿي ملندا. ويندي ڪيترن بنگلن جي ڇٻرن تي پڻُ. واسينگ نانگ جي هندو توڙي ٻُڌ عزت، ادب ۽ مڃتا ڪن ٿا. ڪيترن مندرن ۾ (سلون توڙي هندستان، سنگاپور، ملائيشيا ۾) پڻُ هي نانگ نظر ايندا. ننڍڙو ٻيٽ ٿي ڪري سلون ۾ ايترا ته مختلف قسمن جا پکي، گُل، ٻوٽا آهن جو دنيا ۾ شايد ڪنهن ٻئي هنڌ هُجن.
ڪولمبو جي هڪ چيني هوٽل ۾ هڪ علم نباتات (Botany) جي پوڙهي ماهر سان مُلاقات ٿي. هو آمريڪا کان هتي ريسرچ ورڪ لاءِ ٽن سالن کان آيل آهي. هن ٻُڌايو ته سلون ۾ فقط اهي ٻوٽا جيڪي گُل ڏين ٿا تن جا ٽن هزارن کان مٿي قسم آهن. )سينور Mosses۽ کنڀين جا قسم ان کان سواءِ هن ٻيٽ تي ڦُٽن ٿا). انهن ٻوٽن ۾ نَوَ سؤ کن اهڙا آهن جيڪي سلون کان سواءِ دنيا جي ٻي ڪنهن ملڪ ۾ نه آهن. باقي مئڊاگاسڪر (ملاگاسي) سماترا، جاوا ۽ موريشش ۾ پڻُ ٿين. جيڪي ٻيٽ ڪنهن زماني ۾ ڌرتيءَ جو هڪ ئي حصو هوندا هئا. ڇو ته اهو ئي سمجھو وڃي ٿو ته هي دنيا جو گولو جڏهن ٻَرندڙ سج کان ڌار ٿيو ۽ ٿڌو ٿيندو هن صورت ۾ آيو ته اوائلي ڏينهن ۾ مٿيان ٻيٽ يعني سلون، ملاگاسي، سماترا، جاوا ۽ موريشش هڪ ئي زمين جا ٽُڪرا هئا، جيڪي هندستان جي ڏاکڻي پُڇ (ڪيراله رياست ۽ مدراس) سان ڳنڍيل هئا. ۽ پوءِ ڇڻي (يا ڇڄي) ڌار ڌار ٿي ويا.
سلون ۾ پاڻي گھڻو هجڻ ڪري چؤڌاري ساوڪ نظر اچي ٿي. هتي تمام گھڻو مينهن پوي ٿو ۽ هٿ جي ليڪن وانگر سلون ۾ ڪيتريون ئي ننڍيون وڏيون نديون، هن ٻيٽ جي زمين کي سيراب ڪن ٿيون. خاص ندي ٻه سؤ ميل ڊگھي مهاويلي گنگا نالي آهي. جنهن جي ڇوڙ وٽ سلون جو ٻيو مشهور بندرگاهه ٽرڪومالي آهي. اوري آرو، ڪالا اويا، يان اويا ۽ ڪيلاڻي گنگا به هتي جون مشهور ۽ وڏيون نديون آهن.
گھڻي پاڻي هئڻ ڪري هتي سال ۾ ٽي ٽي فصل به لهن. سلون جي چپي چپي تي ساوڪ، وڏا وڻ، گُلن سان جھنجھيل، ڇٻر ۽ ٻيلا ڏسڻ ۾ اچن ٿا. هتي اهو ٻُڌائڻ ضروري ٿو سمجھان ته هتي جا ٻيلا برازيل جي گندن، گھاٽن، خوفناڪ ۽ ڪنن وڻڻ ۽ ڏنگيندڙ جيتن سان ڀريل ٻيلن جهڙا نه آهن ۽ نه برما ۽ ٿائلنڊ جي جهنگلن جهڙا، جيڪي Bridge On the River Kawai ۽ فلم ۾ ڏسون ٿا.
هتي جا ٻيلا سٺي عمارتي ڪاٺ وارن خوبصورت وڻن جا آهن. جن ۾ جتي ڪٿي کليل چراگاهه، ڍنڍون ۽ حوض نظر اچن ٿا. انگلنڊ ۽ ڪيليفورنيا (آمريڪا) جي سهڻن باغن جهڙا هتي باغ پڻ جام آهن. جن ۾ ڀاڄيون، بيٽَ، پيز، مٽر ۽ ٻيون اهڙيون ڀاڄيون ٿين جن کي ساڳئي وقت اس جي ضرورت ٿئي ۽ ٿڌڪار جي پڻ، تنهن کان سواءِ هتي جي باغن ۽ ٻيلن ۾ ڀانت ڀانت جي رنگن، نمونن ۽ خوشبوئن وارا گُل پڻ ٿين.
سلون ۾ ٿوري عرصي لاءِ آيل مسافرن کي جيڪڏهن هن ٻيٽ جا گُل ڦُل، ٻوٽا، وڻ وليون ۽ ٻي نباتات ڏسڻي آهي ته هتي جا جڳ مشهور چڙيا گھر، ڪئنڊي شهر لڳ پيرادينيا باغ ۽ ’نوارا‘ وٽ ’هاڪ گُل‘ ضرور ڏسي. هڪ ٽيون باغ ڪولمبو جي ڀرسان ’گام پاها‘ پڻ ضرور ڏسي سگھجي ٿو، جتي سلون جا پهريان رٻڙ جا وڻ پوکيل نظر اچن ٿا.
وڻن ۽ جانورن کان علاوه سلون ۾ چار سؤ کان مٿي پکين جا قسم آهن. جن ۾ چاليهه ته اهڙا آهن جيڪي دنيا ۾ ڪٿي به نه آهن. سلون بابت هڪ مزيدار ڳالهه اها آهي ته دنيا جي ڪنهن به بندرگاهه ڏي ايندڙ يا ويندر جهاز جو آڌرڀاءُ ڪبوتر جهڙا اڇي رنگ جا سي ــ گُل (Sea-Gul) پکي ڪن ٿا. پر ڪولمبو دنيا جو اهڙو بندرگاهه آهي جتي خوبصورت سي گُل پکين بدران ڪاري رنگ جا ڪانگ (اسان جي سنڌي ڪانگن کان وڏا، ڪوئٽه جي ڪانگن جهڙا سڄا ڪارا) نظر اچن ٿا. سندن نهار ۽ چال پنهنجي ملڪ جي ڪانگن کان به وڌيڪ چالاڪ ۽ ڌاڙيلن جهڙي آهي. شهر ۾ به اهي پکي ايترا نظر ايندا جو هڪ ٻاهر جو نئون آيل مسافر شايد اهو سمجھي ته ڪولمبو ۾ فقط ڪانگ آهن يا جھرڪيون ۽ ڪٻرون. پکي ڏسڻ لاءِ شهر کان ٻاهر نڪرڻ ضروري آهي يا هتي جو ”روحونا نئشنل پارڪ“، يا ”واياتو نئشنل پارڪ،“ ڏسڻ ضروري آهي. جن ۾ انيڪ قسمن جا پکي نظر ايندا. ڪيترا ته اهڙا رنگين ۽ خوبصورت جو تصويرن ۾ به ڪيترن نه ڏٺا هوندا.
هتي دريائن ۽ سمنڊن ۾ پڻ ڪيترن ئي قسمن جون مڇيون آهن. سڀُ عام مڇيءَ کي هتي جي زبان ۾ ’سير‘ سڏين. اها سامونڊي مڇي سواد ۾ (رانوس مڇيءَ) جهڙي ٿئي ۽ سلون جي هوٽلن، ريسٽ هائوس ۽ دعوتن وقت گھرن ۾ ايتري ٿي تيار ٿئي جو هتي نئون آيل اها مڇي کايو ورچيو پوي. مڇين کان
وڌيڪ هتي جا ننڍا گانگٽ (Prawns) ۽ وڏا گانگٽ (Lobsters) ۽ کيکڙا (Crabs) وڌيڪ مشهور آهن ۽ سلون جي سامونڊي ڪنارن تي تمام سستا ملن ٿا. سلون جي اوڀر پاسي بنگالي اپسمنڊ مان وڏي قد جون سامونڊي ڪُميون (Turtles) ڦاسن، جي هتي جا تامل ماڻهو شوق سان کائين. ڪناري وٽ هڪ ٻئي قسم جا ڪڇون ڦاسن جن جي مٿئين ڍڪ مان ڦڻيون ۽ پيتيون ٺهن. هتي جي اونهي سامونڊي زندگي (Deep Sea Life) بابت ڪجھه پڪ سان چئي نه ٿو سگھان جو ان بابت تمام گھٽ معلومات حاصل ڪري سگھيو آهيان. ائين ٿو لڳي ته اها ايتري پرڪشش ناهي. ڪناري کان پري ڪڏهن ڪڏهن شارڪ مڇي نظر اچي ٿي جنهن بابت هتي جي ماڻهن ۽ شڪارين جا مختلف رايا آهن. هتي جي ڪن گھاتن ٻُڌايو ته اهي آدمخور شارڪ مڇيون آهن. ڪي چون ٿا ته اهي ماڻهوءِ جو نالو نٿيون وٺن ۽ شڪاري اڪثر خير سان واپس موٽي اچن ٿا. پر پوءِ ڪڏهن ڪڏهن بقول شيخ اياز جي:
انگ اگھاڙا ٻارڙا، ڪنڌيءَ تي ڪُنبن،
گھاتو گھر نه آئيا، وهون وايون ڪن،
ڏيل پيا ڏهڪن، مُڙس پيا ڪنن مامري.
پاڻ وٽ هي چرچو مشهور آهي ته ٽي موالي نشي جي حالت ۾ وڃي رهيا هئا. هڪ ٻئي کان پُڇيو:
”ادا! سمنڊ کي باهه لڳي ته مڇيون ڪاڏي وينديون؟“
ٻئي ٿوري دير غور ۽ سوچ کان پوءِ وراڻيس. تنهن تي ٽئي کلي چيو:
”مڇيون ڪي مينهيون آهن، جو وڻن تي چڙهي وينديون.“
سو اهو ٿيو ته موالين جو چرچو. مڇين لاءِ اڏامڻ يا وڻن تي چڙهي وڃڻ، پاڻ وٽ ناممڪن ڳالهه آهي پر اها حقيقت آهي ته مڇيون اڏامي به سگھن ٿيون ۽ وڻن تي به چڙهي سگھن ٿيون. اڏامندڙ مڇين جا ته ولر جا ولر، سَوَن جي تعداد ۾ ڪولمبو کان سنگاپور تائين ملائيشيا جي ڳچي سمنڊ (Strait) ۾ ۽ ڪيوبا کان آمريڪا تائين ميڪسيڪو اپسمنڊ (Bay of Mexico) ۾ پاڻيءَ مٿان اڏامنديون نظر اچن ٿيون. جهاز لنگھڻ وقت جهاز جي آواز تي يڪو مڇين جو ڌڻُ سمنڊ مان نڪرندو آهي ۽ فرلانگ ٻه اڏامي وري سمنڊ ۾ ٽُٻي هڻندو آهي. ماهي بي آب جو شاعرانه اصطلاح ۽ تخيل به سلون ۾ بي معنى آهي.
وڻن تي چڙهندڙ مڇيون سلون جي خاص تعجب خيز شين مان آهن. اهي خشڪي پار ڪري سگھن ۽ وڻن تي به چڙهيو وڃن ۽ هڪ ٻيو مڇين جو قسم هتي ٿئي، جي ڳائڻيون مڇيون سڏجن. اهي چانڊوڪي رات ۾ ڪناري وٽ اچي جھونگارينديون آهن.