19
جيتوڻيڪ اڄُڪلهه هاٿيءَ جو اهو پراڻو قدر نه رهيو آهي ته به هن مشينري جي دور ۾ به هتي سلون ۾ ڪٿي ڪٿي ڪيترا ڳرا ڪم هاٿيءَ کان ورتا وڃن ٿا. توهان ڪولمبو ۾ جيڪڏهن هوائي جهاز رستي ايندا ته هوائي جهاز جي دريءَ مان پهرين ڪولمبو جو مشهور سامونڊي بندرگاهه ڏسڻ ۾ ايندو. تنهن کان پوءِ سرڪاري جڳهيون ۽ آفيسون، ريس ڪورس جو ميدان، ڳاڙهي رنگ جي سرن وارين ڪنڊائتين ڇتين وارا گھر. بارش ڪري هتي سلون ۾ يا ٻين اهڙن ملڪن ۾ سنڌ وانگر سڌين ڇتين بدران گھرن جون ڪنڊائتيون ڇتيون آهن. جيئن لڳاتار ۽ گھڻي مينهن جو پاڻي جلدي هيٺ وهي وڃي، ناريلن جا ڊگھا ۽ سهڻا وڻ، سارين جا فصل، لئوينا (Lavina) جو تانگھو سامونڊي ڪنارو ۽ نيٺ ڪولمبو جو رتمالانا هوائي اڏو ــ جنهن جي ڀرسان ڪيترا هاٿي ڪم ڪندي ڏسڻ ۾ ايندا.
هاٿين جي وڌندڙ کوٽ کي مدنظر رکي هاٿين جي شڪار تي يا پالڻ تي 1951ع کان هتي سخت بندش وڌي وئي آهي، (ان قاعدي تي ڪيتري ڪڙي نظر رکي پئي وڃي يا عمل ٿي رهيو آهي، ان بابت ڪجھه چئي نه ٿو سگھان، ڇو ته اسان جي ايشيائي ذهنيت مطابق جنهن شيءِ لاءِ منع ڪئي ويندي آهي، اهائي ڪري ڏيکاري ويندي آهي. جيئن پاڻ وٽ رستي تي جتي جتي ”هتي تترن جي شڪار جي منع آهي“ جا بورڊ لڳل هوندا آهن اتي ئي شڪاري بندوقن سان نظر ايندا آهن.)
وڏيرن ۽ زميندارن کان وڌيڪ سرڪاري عملدار ان قاعدي جي ڀڃڪڙي ڪندي ڏسڻ ۾ ايندا. سئنيمائن ۽ هوٽلن اڳيان جتي لکيل هوندو آهي پيشاب ڪرڻ جي منع آهي، اتي ئي توهان کي ڏسڻا وائسڻا مُٽندي يا وٽُ ساريندي ملندا.
بهرحال، هتي جي هاٿين کي ٻاهرين ملڪن (خاص ڪري يورپ، آمريڪا، جپان) کان آيل سياح وڏي شوق سان ۽ تعجب مان ڏسن ٿا. جن جا (يعني هاٿين جا ۽ نه سياحن جا) پير ٿلهن زنجيرن ۾ ٻڌل هوندا ۽ ڳرا بُنڊ ۽ وڻ ڇڪيندا رهندا آهن. هاٿي هر پڻ ڪاهين. (هاٿيءَ کان علاوه هتي هرُ ڪاهڻ جو ڪم ’سانَ‘ کان پڻ ورتو وڃي ٿو. نه فقط هتي پر ٿائلنڊ ۽ ملائشيا ۾ پڻُ سانُ هر ڪاهڻ ۽ سواريءَ جي ڪم ۾ استعمال ٿئي ٿو.)
ڪمبوڊيا ۽ برما ۾ پڻ سانُ هرَ ۾ جوٽيو وڃي ٿو. پاڻ وٽ سنڌ ۾ شايد سانَ کان اهڙو ڪم ان ڪري نٿو ورتو وڃي جو سانُ يا مينهن اوسي وارا جانور آهن ۽ کين اڃَ ڏاڍي لڳي ٿي. سلون، ملايا يا برما ۾ ته پاڻيءَ جي کوٽ ناهي. پاڻ وٽ جتي ماڻهن جي پيئڻ لاءِ پورو ۽ صحيح پاڻي ناهي اتي جانورن کي ڪٿي ٿو پاڻي ڏيئي سگھجي! يا ٿي سگھي ٿو ان جو ڪو ٻيو سبب هجي جو سانُ سنڌُ ۾ هرُ ڪاهڻ يا سواريءَ لاءِ ڪم نٿو اچي.
هونءَ مون هڪ سنڌي جنتريءَ ۾ پڙهيو آهي. (جنهن کي ٿلهو ڪرڻ لاءِ ليکڪ صاحب ان ۾ وضوءَ ۽ نماز جا صحيح طريقا، ڪجھه رڌ پچاءَ جا نمونا، ورزش جا اصول؛ پيار ۾ ڪاميابي، امتحان ۾ بنا ڪاپيءَ جي نمبر کڻڻ، اگھائيءَ کان شفا حاصل ڪرڻ جا يڪ ٽڪ تعويذ، طاقت شباب ۽ جوانيءَ جا اول درجي جا نسخا ۽ خوابن جا تعبير پڻُ ڏنا هئا). ان سنڌي جنتريءَ مطابق خواب ۾ سانَ جي ’سواري‘ معنى موت! ۽ هڪ امريڪن ليکڪ جو تعبير نامون پڙهيم، ان مطابق خواب ۾ سانُ ڏسڻ يا سانَ تي سواري ڪرڻ معنى نئين آٽوميٽڪ ايئرڪنڊيشنڊ ڪار ملڻ واري آهي.
هتي جي هاٿين جا ڪن ننڍا ٿين ۽ گھڻو ڪري نيش (Tusk) نه ٿين. کين اڳين ٻن پيرن ۾ پنج ۽ پوين ۾ چار آڱريون ٿين. ماضيءَ ۾ وڏن نيشن واري هاٿي (جن ۾ پوين پيرن ۾ به پنج آڱريون هونديون هيون) تن کي رکڻ ماڻهپي جي نشاني سمجھي ويندي هئي ۽ گھڻو ڪري اهي راجائن ۽ حاڪمن وٽ هوندا هئا. (جيئن سلون جي راجا ڌٿا گامنيءَ جو مشهور ڪانڊولا هاٿي). پر اهڙا هاٿي اڄڪلهه تمام ٿورا وڃي بچيا آهن. جن مان ڪُجهه ته ڪئنڊي شهر جي ’ڏند مندر‘ ۾ آهن جن کي ڏند واري جلوس ۾ ’پاڪ ڌن‘ کڻي هلڻ جي عزت حاصل آهي.
هاٿين کان علاوه هتي جا ٻيا به ڪجھه جانور آهستي آهستي ختم ٿي رهيا آهن. جيئن ته وڏن سڱن وارو ڦاڙهو (جنن کي پاڻ سنڌيءَ ۾ ’سامبر‘ چئون ٿا ۽ هي سلوني ’سئمڀور‘ سڏين) جھنگلي سانُ، جھنگلي سوئر، رڇُ، چيتو، واڳون، ڀولڙا ۽ هرڻ جا ڪيترائي قسم، خاص ڪري چٽن وارو هرڻُ.