14
ڪولمبو جي اولهه ۾ به هزار ٽي سؤ پنجاهه ميل پري مگديشو (سومالي لئنڊ) آهي. وچ ۾ ننڍن مالديو ٻيٽن کان سواءِ سمنڊ ئي سمنڊ آهي. ۽ اوڀر ۾ هڪ هزار اٺ سؤ پنجويهه ميلن کان پوءِ سنگاپور ٿو اچي.دنيا کان ايترو ڇڄيل هجڻ جي باوجود سلون ٻن هزار سالن کان دنيا ۾ مسالي، قيمتي پٿرن، هيرن جواهرن، لعلن ياقوتن کان مشهور آهي. ۽ جهازن لاءِ سڻائو، وڻندڙ ۽ دلچسپ تڙ (Port) پئي رهيو آهي. هينئر ته سڀڪُجهه: نديون، نارا، ڍنڍون ڍورا، سمنڊ جبل، هر شيءِ نقشن تي ماپيل ۽ ميل آهي ۽ ٻين ڳالهين سان گڏُ جهازراني به ڪافي ترقي ڪئي آهي ۽ ڪابه جڳهه پري يا ڏکي ناهي. پر تعجب آهي ته پراڻي زماني ۾ جڏهن سجُ، چنڊُ تارن ۽ هوائن کان سواءِ ٻيو ڪوبه Navigational Aid يا جهازرانيءَ ۾ مدد ڪندڙ اوزار نه هو، تڏهن به يوناني، رومن، عرب، چيني، پورچوگيز، ڊچ وغيره سڀُ سلون کان ڀلي ڀت واقف هُئا. سنڌباد جا سفر ته سنڌ ۾ به مشهور آهن. هو پنهنجي روايتي سفرن دوران سلون ۾ پڻ ٻه دفعا آيو.
پليني (جو رومن هو) تنهن سلون جو پهريون نقشو، پهرين صديءَ ۾ تيار ڪيو. ان ۾ سلون جي ماپ بابت گھڻو وڌاءُ ڪيل آهي. تيرهينءَ صديءَ ۾ مارڪوپولو دنيا (يورپ آفريڪا ۽ ايشيا) جو چڱو سفر ڪيو. هن يار پنهنجي ڪتاب ۾ سلون جو گھيرو ٻه هزار چار سؤ ميل لکيو آهي. انگريزيءَ جي مشهور شاعر ملٽن پڻ جنهن جو (Paradise lost) نالي ڪتاب تمام گھڻو مشهور آهي، ان ئي ڪتاب ۾ سلون جو ذڪر ڪيو آهي ۽ سلون جو يوناني نالو تئپروبين (Taparobane) استعمال ڪيو آهي. سندس جاگرافي بابت معلومات ايتري سٺي نٿي ڏسجي يا شايد فقط رديف قافيه يا وزن بحر جي چڪر ۾ شاعريءَ جي خيال کان ڪنهن ’ڏورانهين ملڪ‘ لاءِ سلون جو نالو استعمال ڪيو آهي. ان سلسلي ۾ شاهه عبداللطيف ڀٽائيءَ جي جاگرافيڪل ڄاڻ: مندن، هوائن، سمنڊن، جبلن، ماٿرين، کاڻين، معدنيات، مختلف جڳهين مان درآمد ۽ برآمد ٿيندڙ شيون، فصل پوکون وغيره بابت سندس شاعري مان تمام گھڻي لڳي ٿي.
پهرين به لکي آيو آهيان ته سلون کي ڪيترن ئي نالن سان سڏيو وڃي ٿو. سلون جو سڀ کان پراڻو نالو يورپي ڪتابن ۾ ٽئپروبين ڏنل آهي جو يوناني آهي ۽ سڪنداعظم ۽ ان جا سپاهي جيتوڻيڪ سنڌ مان ملتان کان اڳتي نه وڌيا پر هنن هن مسالي جي ٻيٽ بابت گھڻو ٻُڌو. (جي سنڌ جي گرمي سڪندر جي سپاهين جا لاهه نه ڪڍي ها ته سلون جي گھڻي ساوڪ ڀيلجي وڃي ها.)
هڪ برٽش عالم ايمرسن ٽينٽ سڀ کان بهترين سلون بابت ٻن جلدن تي مشتمل ڪتاب لکيو آهي جو 1859ع ۾ ڇپيو. ان ۾ هن لکيو آهي ته ٽئپروبين سنسڪرت جو بگڙيل لفظ آهي جنهن جي معنى ’وڏو حوض‘ يا ’ڳاڙهن ڪنول جي گُلن سان ڍڪيل تلاءُ‘ آهي.
سلون بابت ڪيترائي ڪتاب لکيل آهن. هڪ ٻيو ڪتاب (Ceylon- Pearl of the East) نالي هئري وليمس جو لکيل آهي. ان ۾ صاحب موصوف اهو لکيو آهي ته اهو ٽپروبين نالي ’پالي‘ زبان (جيڪا آرين ويدن جي ٻولي هُئي ۽ اڳتي هلي ٻڌُ ڌرم جي پوتر زبان ٿي) مطابق تامباوانا (معنى ٽامي جي رنگ جهڙو) آهي. اهو نالو شايد سلون جي ڳاڙهسري ڌرتيءَ ڏي اشارو آهي، جتي راجا وجيه سان گڏ ٻيا به آريا عيسوي سن کان پنج سؤ سال اڳ پهتا هُئا. سندن پهريون گاديءَ جو هنڌُ ’تمبا پاني‘ نالي شهر هو ــ جنهن پُٺيان ٻيٽ جو نالو مشهور ٿيو.
پٽولمي ٻي صديءَ جو مشهور جاگرافر ٿي گُذريو آهي. تنهن سلون کي ’سموندو‘ (پاڪ قانون جو مک) سڏيو آهي. ان کان علاوه سلون لاءِ ٻيو نالو ’سلائيق‘ سڏيو آهي. جو ”سنهالا“ لفظ جي بگڙيل صورت ٿو ڏسجي، هونءَ سنهالا لفظ کي (جنهن جي معنى ’شينهن جي رهڻ جي جڳهه‘ آهي) اتر هندستان کان لڏي آيل باشندن وڌيڪ ترجيح ڏني آهي.
ويجھڙائيءَ ۾ سلون بابت هڪ ڪتاب Ceylon- the Resplendent Land پڙهيو اٿم. ان جو ليکڪ آرگس نالي هڪ آمريڪن آهي (سندس ٻيا به ڪيترائي مشهور ڪتاب آهن. مثلاَ (Reading to others ۽ Myths of Turkey وغيره). ان ۾ آهي ته سنهالا جو شينهن وجيه گھراڻي (سلون جو پهريون حاڪم) جو نشان آهي ۽ اها ڪٿا مشهور آهي ته وجيه جي ڏاڏيءَ بنگال جي هڪ شينهن سان شادي ڪئي جنهن مان وجيه جو پيءُ ڄائو. اڄُ به سلون جي جھنڊي تي سلون جو شينهن اسٽائيل ۾ بيٺل نظر اچي ٿو. سندس مٿي ڪيل اڳئين پير ۾ خنجر جھليل آهي.