15
بهرحال ’سنهالا‘ يا ’سيهالا‘ اڳتي هلي ’سينديوا‘ ۽ ’سلانديوا‘ ٿيندو عربن جي زبان مطابق ’سرنديپ‘ سڏجڻ لڳو ۽ ان کي ڪرونڍڙو ڪري پورچوگيزن ’سيلائو‘ سڏيو. زيئلان (Zeilan) يا (Ceilan) ڊچن سڏيو ۽ ان بعد انگريزن سيلان (Ceylon) نالو رکيو جيڪو اڃا تائين هلندو اچي ۽ اسان وٽ سنڌ هند ۾ سلون ٿو سڏجي. سندس پراڻو سنسڪرتي نالو ’لنڪا‘ (معنى چمڪندڙ) وري ويجھڙائيءَ ۾ رکيو ويو آهي. ڇو ته سيلان انگريزن جو نالو رکيل آهي. ان مان شايد غلاميءَ جي بوءِ اچي ٿي، ان ڪري ان جو جھونو نالو سريلنڪا رکيو ويو آهي، جنهن نالي سان هندن جي ڌرمي ڪتاب رامائڻ ۾ ذڪر ٿيل آهي.
پاڻ وٽ سنڌ ۾ هن ٻيٽ لاءِ سلون، لنڪا ۽ سرنديپ نالا مشهور آهن. جهڙي طرح ڪيترائي عربي لفظ انگريزي زبان ۾ اچي ويا آهن جيئن آلجبرا، ڪيمسٽري وغيره. تهڙي طرح سرنديپ (جيڪو عربن نالو مشهور ڪيو) مان مشهور انگريزي لفظ (Serendipidity) ٿيو آهي. جيڪو پهرين ارڙهين صديءَ جي انگريز ليکڪ هورئس والپو پرين جي آکاڻي ”ٽي سرنديپ جا شهزادا“ ــ (Three Princes of Serendeb) ۾ استعمال ڪيو آهي. ان ۾ سڀني هيرن (شهزادن) ۾ اها لياقت آهي ته هر اتفاق ۽ حادثي ۾ اچانڪ هنن کي ڪانه ڪا سُٺي ايجاد يا خوشي حاصل ٿيو وڃي. ان تان ئي انگريزي لفظ جُڙيو Serendipidity، جنهن جي معنى آهي:
Pleasant ability to come upon good things by chance.
پُراڻي زماني کان سلون سونهن، ساوڪ ۽ پيار جي علامت پئي رهيو آهي. نه فقط ننڍي کنڊ جي شاعرن ۽ اديبن ان جو ذڪر ڪيو آهي پر يورپي شاعرن ملٽن کان اووڊ تائين پنهنجي شاعريءَ ۾ سلون هڪ ڏورانهين سحر انگيز ۽ موهيندڙ ملڪ جي حيثيت ۾ لکيو آهي. انجيل (عيسائين جي ڌرمي ڪتاب) ۾ طارشش نالي هڪ شهر جو ذڪر ٿيل آهي جتان حضرت سُليمان جا جهاز ٽن سالن ۾ هڪ دفعو ”چاندي عاج، ڀولڙا ۽ مور کڻي ايندا هُئا“ ـــ (1)
سلون جي ڏکڻ اولهه ڪناري تي هڪ
شهر گال (Galle) آهي (جنهن تان ڪولمبو جي مکيه رستي جو نالو گال روڊ پيو آهي).
ٽيننٽ جو ته اهو يقين آهي ته بائيبل ۾ ذڪر ڪيل مٿيون شهر طارشش اهو سلون جو شهر گال آهي. (جتيوڻيڪ اڄُڪلهه جا ماڊرن جاگرافر اهو ٿا چون ته اهو بائيبل ۾ ذڪر ڪيل طارشش جو شهر اسپين ۾ آهي). پر ان ۾ ته ڪو شڪ ناهي ته سلون ۾ چاندي، ڀولڙا، مور ۽ هاٿين ڪري عاج تمام گھڻو آهي ۽ نه اسپين ۾.
ڪيترن ئي بائيبل جي عالمن ۽ عيسائين جو اهو عقيدو آهي ته حضرت نوح جي ٻيڙي طوفان کان پوءِ سرنديپ وٽ اچي بيٺي
(1) (Bible -I kings-10,32)
¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬هُئي ۽ ڪيترن مسلمانن جو اهو عقيدو آهي ته حضرت آدم ۽ بيبي هوا جنت مان نڪرڻ بعد پنهنجي زندگي ڌرتيءَ تي سلون جي عدن باغ جي ڀر ۾ گُذاري جيڪا بيشڪ هڪ خوبصورت جڳهه آهي.
سلون بابت ڪيتريون ئي آکاڻيون ۽ ڏند ڪٿائون لکيون ويون آهن ڪي ته ڪهاڻيون پڙهڻ سان لڳي ٿو ته اهڙي نموني سان لکيون ويون آهن جيئن اڄڪلهه اسان جي ملڪ ۾ اڙدو ۽ سنڌي رسالن ۾ شڪاريات جون ڪيتريون من گھڙت ڪهاڻيون لکيون وڃن ٿيون. يعني جوان ڪڏهن ڪڪڙُ به حلال نه ڪئي هوندي باقي بند ڪمري ۾ ويهي زور چيتي ۽ شينهن جي شڪار جي احوال لکڻ تي. مثال طور سلون بابت ڪيترين ڪهاڻين ۾ پڙهيو اٿم ته هن مسالي جي ملڪ ۾ دال چيني ايتري ٿئي ٿي جو ان جي خوشبوءِ سوين ميل پري تائين اچي ٿي ۽ اڳئين زماني جا جهازي ان خوشبوءِ جي آڌار تي سلون پهچندا هُئا.
ان ۾ ته ڪو شڪ ناهي ته سلون ۾ گرم مسالو ڏاڍو ٿئي ٿو ۽ دال چينيءَ جي خوشبوءِ سُٺي ٿئي ٿي پر ايتري تکي به خوشبوءِ ناهي جو سوين ميلن تائين سونگھي سگھجي. ان کان سواءِ جن اهو مسالو ڏٺو آهي ۽ واقف آهن تن کي خبر آهي ته اهي وڻن جا ڇوڏا آهن ۽ انهن مان تيسين خوشبوءِ هرگز نه ٿي اچي جيسين کين چڱيءَ طرح سُڪايو نه وڃي. آءٌ پهريان ٻه ٽي دفعا سلون ويجھو اچڻ تي، ڊيڪ تي بيهي ڊگھا ساهه کڻندو هوس ته من ڪا ڪنهن طرف کان دال چيني جي خوشبوءِ اچي، پر ڪابه اهڙي رومانٽڪ خوشبوءِ يا ان سان ملندڙ جُلندڙ، منهنجو نڪُ سونگھي نه سگھيو. ها البت بندرگاهه جي ويجهو هاريل ڪني ڊيزل آئل، ڪچي تيل، ڏامر ۽ سڙيل ڳريل مڇين جي گندي ۽ ککي ڌپ ضرور آهي.
سلون تي پورچوگيزن 1505ع ڌاري قبضو ڪيو هو. ان وقت تائين سلون بابت ڪيترائي عرب، ايراني، چيني، اتر آفريڪن ۽ يورپي سياح لکي چُڪا هئا. انهن ۾ ڪيترن ئي من گھڙت ۽ خيالي ڳالهيون لکيون آهن ۽ ڪيترن ته ٻين جهازين (Sailors) کان ڳالهيون ٻُڌي لکيون آهن. پر حقيقت اها مڃي وڃي ٿي ته اوائلي دؤر جي ليکڪن ۾ عربن (يونانين يا رومين کان وڌيڪ) صحيح حقيقتون ڄاڻايون آهن. مثال طور الف ليلى، سندباد جهازيءَ جي داستان ۾ به سلون بابت (گھٽ ۾ گھٽ ڪناري ۽ ماڻهن بابت) صحيح خبرون آهن. باقي اندروني حالت بابت عجيب خيالي ڳالهيون بيان ڪيون ويون آهن.