11
”ٻي جنگ عظيم کان اڳ ريڊيو سلون تمام ننڍي ريڊيو اسٽيشن هُئي جا سلون ۾ به مس ٻُڌڻ ۾ ايندي هُئي، پوءِ لارڊ مائونٽ بيٽن ڏکڻ اوڀر جي ملڪن سان ريڊيو ذريعي بين الاقوامي رابطو قائم رکڻ لاءِ هڪ طاقتور ريڊيو اسٽيشن تيار ڪرائي ۽ 1947ع ۾ ننڍو کنڊ ڇڏڻ وقت انگريزن سلونين کي سستي اگھه تي وڪڻڻ چاهي ٿي. تن ڏينهن ۾ سلون جي گورنر جنرل سر اوليور کي خبر پئجي وئي ته انگريزن کي اها اتي ئي ڇڏڻي پوندي جو ان کي پٽرائي واپس انگلنڊ کڻي وڃڻ تي کين ان جي قيمت کان ٻيڻو خرچ ڪرڻو پوندو. سو انگريزن جي اها سستي آڇ به قبول نه ڪيائين.“
”نه سائين، اسان کي سستي به نه کپي. اسان کي ضرورت ناهي. اسان غيرملڪي ناڻو پهرين ٻين ضروري شين تي خرچڻ چاهيون ٿا.“
انگريزن هن کي ٿڌو ڪري چيو، ”ميان ڪاوڙج نه. مفت ۾ ئي ڀلا پُراڻن ڏينهن جي صدقي رکُ.“
سلوني حڪومت ان طاقتور ٽرانسميٽر کي واپاري لائين تي هلائڻ شروع ڪيو ۽ اڄُ ڏينهن تائين هلندي اچي.
ريڊيو اسٽيشن بعد ڪولمبو جي سڀ کان وڏي پگوڊا ۾ وياسين. جتان موٽندي رات جا نَوَ ٿي ويا. هاڻ آئون ان ڪوشش ۾ هئس ته شهر ۾ ڪنهن هنڌ پهچون ته هن سنهالي فئمليءَ کان اجازت وٺجي نه ته اجايو ڪٿي هنن تي مانيءَ جو بار به نه پَوي. ڪار گال روڊ (Galle Road) تي ويلوتا مارڪيٽ وٽ پهتي ته مون کانئن اجازت گھرڻ چاهي پر هو مون کي مانيءَ لاءِ گهر وٺي آيا.
گھر پهتاسين ته سندن پوڙهي بورچياڻيءَ ۽ نوڪرياڻي درُ جھليو بيٺيون هيون ۽ ڪا خبر رليز ڪرڻ جي موڊ ۾ هيون. جهڙو ڪار مان لٿاسين ته ٻنهين پوڙهين گھر جي مالڪن کي سنهالي زبان ۾ هٿ جي اشارن سان زبردست ائڪٽنگ سان ڪا سنسني خيز خبر ٻُڌائڻ شروع ڪئي. آئون ڪڏهن هڪ پوڙهيءَ اڳيان بيهي سمجهڻ جي ڪوشش ڪرڻ لڳس، ڪڏهن ٻي پوڙهيءَ جي ــ پر زبان يار من ترڪي، و من ترڪي نمي دانم ـــ هڪ اکر به سمجھه ۾ نه آيو پر سندس ڳالهائڻ جي انداز مان سمجھيم ته ڪا پراسرار ڳالهه هجي ڪٿي چوري ته نه ٿي آهي. هي ويچارا مون ڪارڻ گھر پوڙهين جي حوالي ڪري ويا، پٺيان ڪجھه ٿيو اٿن. پوڙهين جي ڳالهه ختم ئي نه پئي ٿي ۽ منهنجي حالت خراب ٿي رهي هُئي. ڀر ۾ چاندرڪا بيٺي هُئي تنهن کي اشارو ڪيم ته ڇا ڳالهه آهي. والٽر کي اشارو ڪيم پر ٻئي پوڙهين جي ڳالهه ٻُڌڻ ۾ مشغول هُئا. هر هڪ پوڙهي ٻن ڄڻن کي جھلي رام ڪهاڻي ٻُڌائي رهي هُئي ۽ آئون جهار هڪليندڙ مالهيءَ وانگر ڪڏهن هيڏانهن ته ڪڏهن هوڏانهن. آخر ڳالهه ختم ٿي ته مون پُڇيومان:
”ڇو خير ته آهي؟ ڪا چوري چڪاري ته نه ٿي آهي؟“
”نه، نه. هي پيون چون ته ڪجھه دير اڳ ٻه ٽي دفعا فون آيو. ڪو انگريزيءَ ۾ ڳالهائي رهيو هو ۽ کين چڱيءَ طرح سمجھه ۾ ته نه آيو آهي سواءِ ان جي ته جهاز تي ڪجھه ٿي ڇيو آهي. شايد توسان ڳالهائڻ ٿي چاهيو. پر هنن بيوقوف پوڙهين جي ڳالهين تي ڪو اعتبار ڪونهي. سڀ خير هوندو. تون ماني کائي پوءِ وڃُ.“ هنن کين ٽيبل تي ماني لڳائڻ لاءِ چيو. مون کي ياد آيو ته دستور موجب ڊيوٽي انجنيئر کي جهاز ڇڏڻ وقت پنهنجو اتو پتو ٻُڌائي آيو هوس ۽ والٽر وارن جو فون نمبر پڻ ڏئي آيو هوس جيئن ايمرجنسي جي صورت ۾ اطلاع ڪري سگھي.
روهيني ۽ چاندريڪا پوڙهين کان ماني وٺي جلدي جلدي ٽيبل تي رکي. گانگٽن جو ٻوڙ هو. گوشت جون پڪل ٻوٽيون. ڪڙهي جهڙي ڪا شيءِ پٽاٽا ۽ ڀاڄي اوٻاريل ۽ Staple Food ۾ چانور يا ڊبل روٽيءَ بدران هاٽ اسٽيمر هُئا، جي ستربينيءَ جهڙي شڪل ۾ اوٻاريل سيويون ٿين. سلون ۾ اٽي ۽ چانورن جي اڄڪلهه ايتري کوٽ آهي جو هفتي ۾ ٻه ٻه ڏينهن گوشت سان گڏ چانور ۽ اٽو پڻ بند ٿئي ٿو. اٽو جيڪو ملي ٿو سو به اهڙو ميرو ۽ مٽيءَ هاڻو جو اسان جي جهاز تي به سڀني کائڻ کان انڪار ڪري ڇڏيو ۽ جهاز جي راشن لاءِ هاڻ ڪجھه وقت لاءِ رستي تي ايندڙ بندرگاهه ڪيپ ٽائون ۾ جهاز ترسائڻو پوندو، تيسين جپان وارو بچيل اٽو کائي رهيا آهيون.
مون سيوين جا ٻه ٽڪرا کنيا. ان مٿان والٽر گانگٽن جو ٻوڙ، پٽاٽا وغيره سڀُ ڪجھه وڌو. هتي سلون جي ماڻهن جو کاڌو کائڻ جو طريقو به ڏکڻ هندستان جي تامل ماڻهن ۽ بنگالين جهڙو آهي. مڇي، گانگٽ گھڻو کائين ۽ ٻوڙ ۾ رسُ تمام گھڻو ڪندا پوءِ کائڻ مهل رسُ (شوروو) هٿن جي آڱرين ۽ ڪراين وٽان پيو وهندو. کين ٻُڌايم ته اسان جي ملڪ ۾ ڪڻڪ ۽ چانور Staple Food آهي. هي سيويون کنڊ ۾ پچائي کائبيون آهن ۽ سيويون معنى عيد جو ڏينهن ۽ عيد جو ڏينهن معنى سيويون. کين هڪ چرچو ٻُڌايم ته جپان ۾ نئين آيل اسان جي ملڪ جي هڪ ڳوٺاڻي روز جپانين کي صبح شام سيويون کائيندو ڏسي ٻي کان پڇيو ته هتي روز عيد آهي ڇا؟ پوءِ لوڻ مرچ ۾ اوٻاريل اتي جون سيويون چکي چيائين: ”غلط، اهڙي روز جي عيد کان اسان جي ملڪ ۾ سال ۾ هڪ عيد بهتر آهي. منجھس ميٺاجُ ته آهي.“
ڏکڻ هندستانين وانگر هن سلوني فئمليءَ جو کاڌو به مرچن ۽ مسالن سان ٽٻيل هو. هر گراهه کائڻ بعد پاڻيءَ جو ڍُڪ پيڻو ٿي پيو ۽ سيوين سان ٻوڙ کائڻ يا پٽاٽا، مٿئين ڳوٺاڻي وانگر اسان لاءِ به غلط بلڪل غلط چڪر هو. مٿان انناس جا ٻه چار ٽڪر کائي کانئن موڪلايم.