گلابن ۾ تُرڻ وارا ڏينهن
حاجي صاحب پڪائي سان مرڪي ڀاڳي کان پڇيو.
حاجي صاحب جو مطلب هو ته جي ڀاڳو پنهنجي پراڻي عاشق نامراد سيٺ اسلي، اسلو وٽ وڃي ته هن جون اکيون مٿيس وسيل سرن جي بٺي جي ڪارنهن لاهي ڇڏين.
“ڪالهه مزدورن لاءِ چانهه جي پتي ۽ سگريٽ وٺڻ لاءِ هٽ تي ويو. هئس پر ماما سيٺ به رخو ۽ تڪڙو ڳالهايو.”
ڀاڳي ڪچهري ۾ ويٺلن کي ڏسي حاجي صاحب کي وراڻي ڏني.
“ڪهڙي دل سان توسان مٺو ڳالهائي ها، جڏهن الهڙ ڳاڙهه گٽول هنين ته تو کنگهيس به ڪو نه ؟”
رمضان ملاح پڇندي پن ٻيڙي جو سوٽو هنيو ته کنگهه وٺي ويس. ڀاڳو دولت پور جي ڪچي جي علائقي جو وهي چڙهيل ڇوڪر، اڃان مڇڻ جي ساوڪ نه هوندي هئس جو سائين جي اوطاق تي سار سنڀال ڪندو هو. سودي سڙي، يا پنهنجي لاءِ ريوڙيون، کٽ مٺڙا وٺڻ لاءِ هٽ تي ويندو هو. هٽ سامهون رستي تي رنگ برنگي لاٽون يا بلور راند ڪندڙ ٻارن کي ڏسي بيهي رهندو هو. معصوم ٻار بلور کي ڌڪ هڻڻ لاءِ ٿورو جهڪندا هئا ته تڏهن سيٺ اسلو، اسلي جي هٿن ۾ ترندڙ ساهمي کي ڪجهه وڌيڪ لوڏو اچي ويندو هو ۽ سندس آسروند اکڙين ۾ ڀاڳو، گلاب وانگر ترندو هو. سيٺ ٿڌو ساهه کڻي سوچيندو هو. هوند ڀاڳو سندس من تي رنگ برنگي لاٽون وانگر ڦري ! ساهمي جي پُڙن کي هڪ هنڌ بيهارڻ لاءِ هٿ کي ڪجهه ڊگهو ڪندو هو. اسلي سيٺ کان ڪير هٿ ڊگهي ڪرڻ جو پڇندو هو ته وراڻيندو هو ته: “جيئن ڪانٽو هڪ هنڌ بيهي” پر هٽ تي ويٺل قاسم ڪاٺير ۽ ڪانڊيرو کودو هڪ ٻئي کي ٺونٺيون هڻي چوندا هئا ڪانٽو هميشه سيٺ تي ! ساهمي کي لوڏي اچڻ جي ڪري وکر ڪري وڃي سامهون قاسم ڪاٺير ۽ ڪانڊيري کودي اڳيان وڃي ڪرندو هو ۽ ڪرندڙ وکر کي ڪانڊيرو کودو بين الاقوامي ڪريڪٽر جيان ڪيچ ڪري وٺندو هو. قاسم ڪاٺير پورهيت ماڻهو هو. ملان جي ٻانگ کان اڳ ڪچي مان گڏهن تي ڪاٺين جي لڏ ڪري گوڏ ۾ بي اونو ٿي سمهي رهندو هو. سمهمي ٿڪبو هو ته اوباسيون ڏيندو هٽ تي اچي ويهندو هو. پر ڪانڊيرو کودو اٽي تي چٽي ڪم ڪرڻ پڄندو ڪون هئس. رات جو بي بي سي لنڊن ۽ اوڙي پاڙي جون ڪوڙيون سچيون خبرون هن هن سان ڪري هٽ تي ڏينهن پورو ڪندو هو ۽ سندس دڪيءَ تي ويهڻ جو انداز واندي رن وانگر هوندو هو جو مانڊڙي ڏسڻ ۾ پئي ايندي هئس. شام جو سيٺ کان ٻه ٽي ڏينهن جي سڙيل ڀاڄي وٺي پوتڙي ۾ ڪري گهر ورندو هو. انهن خبرن جي ڪري ماڻهن کيس مارڪ ٽلي سڏڻ شروع ڪيو.
“ڀاڳا هاڻ وهي چڙهي وئي، گلابن ۾ ترڻ وارا ڏينهن کائي وئين ؟”
رمضان ملاح پڻ ٻيڙي جي ڦوڪ ڀري ورتي ۽ پوتڙي سان وات ۽ نڪ سنڪي ورتو ۽ سوال وات مان ٿاڦڙجي نڪتس، ڀاڳئي جي اندر مان هڪ رات جي واردات ٻوڏ جي پاڻي وانگر پلٽو هنيو. سائين وارن سان رات واري ڪچهري ۾ ويٺو هئس. انهي وقت اڃان ڊش ڪيبل وارو رنگهٽ شروع نه ٿيو هو. اوچتو اوطاق جو ٻاهريون باغ وارو گيٽ کڙڪيو. در کوليم مامون سيٺ اسلي، اسلو نرڄائي مان ڳل تي هٿ ڦيري اڱڻ لتاڙي ٽي وي تي اچي ويٺو. سائين وارن کيس بي اونهائي تي بور ڪندڙ هو. ڪير ذولفي کي پيءُ سان همرائي ڪرڻ جو چوندو هو ته پڪائي ڪري وراڻيندو هو.
“دل بدن تي بور ڪرڻ سان هنيئون ٺرندو آهي، پر لوهه جو پائپ نل زنگجو ڳريو وڃي پر حسرتن جو نل نه ڳري نه وري، واري ڪري !”
ذولفي مال چارڻ جي سانگي ۾ نه ڄاڻ ڪيترا سانگ ڪيا نه ڄاڻ ڪيترا سانگ ڪيا نه ڄاڻ ڪيترن رڍن، ڍڳين ۽ ٻڪرين کي ڏهي ورتو.
“مائٽ، تون وري ڪهڙو ستو جتو جاويد سيد جيلاني کي موٽائي ڇڏيئي ! سيد کان هڏ پاڪ ڪرائين ها ته اڄ اهڙا حال نه هجنئي ها نه وري ڏڦيرن جا ڪتا ڀونڪ ڪنئي ها؟”
ڀاڳي ٽهڪ ڏيندي چيس ته هن جا هيڊا ڏند ڏسڻ ۾ آيا. وهي چڙهڻ جي ڪري ڀاڳئي جو ماسيرو پت اڳي کان ڳريل هو. اصل اباڻي ڳوٺ ڍٻائي سماٽن جي علائقي جي ديهه وانگر سڪل ٺوٺ ٿي پيو هو. ڍٻائي سماٽن واري ديهه جي پڇاڙي ۽ منڍ ۾ جتوئن ۽ ڏاهري سردارن جون جاگيرون سي کين پاڻي ڦڙو به وهڻ ڪون ڏيندا هئا.
“ذولفي ڀاڳو ڇاٿو چني ڪهڙي واردات جا پيرا ٿو کڻي توسان به ڪنهن رات ۾ جنسي ڏاڍي ٿي ڇا؟”
حاجي صاحب کي اهڙي واردات جي کُڙڪ ته هئي پر تڏهن به ڪچهري ۾ پڇاءَ جو پتو اڇلايائين:
“حاجي صاحب مونسان واردات اوندهه گگهه رات ۾ ته ڪانه ٿي پر ميان سائين جي چرچ تي جاويد جيلاني سيد ڏينهن جا تارا ڏيکارڻ ٿي چاهيا پر وٺ ڪا نه ڏني مانس. ڏاڍيون منٿيون پيو ڪري پنهنجو آڱريون ڏيکاري چئي پيو هيترو آهي ٻُڙڪ به نه پوندئي”
پوءِ ڪيترا سال گذري ويا هر ڪو ذولفي کي ڀوڳ ڪرائي چوندو هو “اڙي ذولفي ! سيد ذات کي رنجائي قيامت ڪاري ڪري ڇڏيئي.” ڏٻري تي مڇر گهڻا ڪنهن ڀيري بيمار ٿي پيو. ڪنهن وڃي جاويد جيلاني کي ٻڌايو. هن في سبيل الله يا اڻ پوري آس ۾ دُکندي وڃي ڊاڪٽر شريف وٽ ڇڏيس. ڊاڪٽر شريف هو ته ڪمپائونڊر ڊگهي سونهاري وارو ۽ نماڻي پر ٻهراڙي وارن لاءِ ڊاڪٽر جنهن جي سُئي عزرائيل سڳوري جي اچڻ کان اڳيئي ماڻهن جا ساهه کنڀي وٺڻ واري سندس اهڙن تڪڙن ڪارنامن جي ڪري راڄ جي چڱي مڙس کي چوڻو پئجي ويو ته بي نمازي فوتي لاءِ قبرستان ۾ جاءِ ڪانهي. قبرستان اڳي ئي ڪراچي جي رستن وانگر لاشن سان اڀاميل.
“ڀاڳا اٿي هل ته توکي سڪ وندي مامي سيٺ اسلي، اسلو جي هٽ تان ريوڙيون کٽ مٺڙا وٺي ڏيان؟”
ذولفي ڀوڳ ڪرايس: “هان مفت ۾ ته ڇا پر ٿورو ڦاٽل پراڻو نوٽ نه وٺندس، ڏهه پندرهن سال اڳي ماڻو ڪري وڃيس ها ته سيٺ اکين جي پنبڙين تي ريوڙيون کٽ مٺڙا رکي کارائينس ها.”
ڪرسي تي ويٺل حاجي صاحب چيو جنهن چوپائي مال جي نئين اڏجندڙ وٿاڻ لاءِ ڪم ڪندڙ اوستي ۽ مزدورن جو ڪم ٿي ڏٺو. ڪنهن مزدور بيلچي سان ريتي سيمينٽ ٿي گڏيو ته ڪنهن ڪوازي تي بيٺل اوستي کي سرون ٿي ڏنيون. ڪيتري وقت کان وٿاڻ ڪچو هو. ڪچيون مٽي هاڻيون جڳهيون ڊهي پڪيون ٿيو وڃن پر انهن ۾ ٿيل وارتائون پيون ڳائجن. انهي وٿاڻ ڀر ڪڏهن ڪڻڪ، سرنهن جي ٻج جو گودام هوندو هو. ننڍڙي هوندي جڏهن حاجي صاحب مڪتب کان ڀڄي ويندو هو ته پي ان ۾ پوري ڇڏيندو هئس ۽ هڪ جيڏا ٻار کلندا هئس.
“ڀاڳي کي سرگس ڪرائڻ لاءِ وٺي ٿو وڃين ڇا؟”
غلام حسين هوريان جهيڻين لهجي ۾ ڳالهايو. جنهن جي ٽي چار مهينا اڳي دل جي باءِ پاس ڪرايل هئي. غلام حسين سڄي زندگي ڏينهن رات ڪچي پڪي جي زمينن تي گذاريو هو. هن جو من سدائين سرنهن ڦولار ۾ پوپٽ وانگر اڏامندو هو. جڏي ٿيڻ کان پوءِ ڪڏهن ديهه واري اوطاق تي وڃي ويهندو هو ته ڪڏهن ننڍي پٽ مجاهد واري اوطاق ۾ اچي ويهندو هو.
“ٿڪل گهوڙي جي ڪهڙي هڻڪار، ڪهڙا سرگس، پر پوءِ به ٻڏل ٻيڙي جون هريڙون ڀليون سيٺ اسلي حسرت ڀلي ڇڏي؟”
رمضان ملاح کي الائجي سنڌو جي سير ۾ هاڪاريل ٻيڙيون ، بيتلا ياد پيا يا ڦليلي واهه ۾ مڇي لاءِ اڇلايل رڇ. حاجي صاحب ماٺ ميٺ ۾ ذولفي کي ڀاڳي کي هٽ تي وٺي وڃڻ جو اشارو ڪيو. ذولفي کيس ٻانهن مان ڇڪيو پر ڀاڳو چريو به نه ڄڻ ڪوٽڙي پل کان هيٺ فتح مبارڪ اسٽيمر وانگر واري ۾ ڄميل هو.
“حاجي صاحب، ڀاڳو، ملان پادري وانگر ڌرڻو هينو ويٺو آهي، چُري به نه ٿو.”
ذولفي ائين چئي پريان سيمينٽ جي ٻورين وٽ وڃي بيٺو.
“ها پوءِ انهي رات ڪوئٽه ٽي وي اسٽيشن وارو ڊرامو ڏٺئي، ڊرامي جو ڊراپ سين توتي هلي پورو ٿيو.”
“سچ ڊرامي مان حقيقت ٿي وئي. اهڙو ڊرامو ٿيو جو سرڪاري نشريات تي سينسر ٿي وڃي.”
ڀاڳو ڪچي ۾ ڪاهي آيل ٻوڏ وانگر واري اٿلي پيو. سائين وارا ڪلاڪ اڌ ويهي حويلي ڪوٽ ڏانهن هليا ويا. اڃان گس تي هئا جو مامو اسلي، اسلو ڪرسي تان لهي رومال ۾ ويڙهيل کٽمٺڙا ۽ ريوڙيون ڪڍي غم تي مون سان گوڏا ملائي ويهي رهيو. آئون اڳتي رڙهڻ کسڪڻ ۾ ۽ مامو گڏوگڏ سرندو اچي پگهر ڳڙي پيم. ساهه منجهڻ لڳو. اوچتو انهي خيال کان اٽڪل سمجهي آيم. ٽي وي بند ڪري ڇڏيم ته جيئن رڙين تي سينفل واري هٽ تي ويٺل اترادي ۽ هدايت الله مڇر واهر اچي ڪن بخار اچي ويم. ڀاڳو ڳالهه ڪري چپ ٿي ويو. رمضان ملاح ٽهڪ ڏيندي چيس:
“هدايت الله سيٺ اسلي، جو اتر انيه جي هٿن ۾ ۽ ڦاسي هان جيئن ڪوڙڪي ۾ ڪارڙو تتر.”
“ڀاڳا اٿ سيٺ اسلي، اسلو هٽ تان ڦيرو ڪري اچون؟”
ذولفي سيمينٽ جي سٿيل ٻورين وٽان انهي ڏينهن سيٺ جي پڇڻ تي ٻڌايو ته:
“ هاڻ ارمان، حسرتون رهيون آهن. نولو ۽ گانگهٽن جو خفت لهي ويو آهي. تڏهن به ڪو ٻار وکر يا شي وٺڻ لاءِ ويندس ته اک ٻار جي پٺ ۾ هوندس.”
رمضان ملاح ڳالهايو. سيٺ اسلي هاڻ هڏا ٿي ويو آهي. حافظو ڪمزور ٿي ويو اٿس. ٽڪڻ جا وار ڄڻ ٻوڏاريل پاڻي ۾ ڇڊي ڪڻڪ جا سلا، گراهڪ قرض لاهي ويندا تڏهن به بل ڪڍندو. گراهڪ سو جو نوٽ ڏيندس ته هزار سمجهي وڌيڪ ڏئي ڇڏيندو ڪيترن ٻارن ته ڪوڙا نوٽ ڏيئي شي وٺي ويس. انهي ويسر جي ڪري ماستر چراغ دين جي صلاح سان ٻه ٽي ڇوڪرا رکيائين پر اهي سندس هٿ ڊگهي ڪرڻ جي عادت ۽ ڪڙي ڳالهائڻ جي ڪري ڇڏي ويس.
“ڀاڳو ٿيو يا مينهن مينهڻ کي به جيسيتائين ڇوهارو نه کارائيندا آهن تيسيتائين سانّ ۽ پاڏي لاءِ تانگهيندي ناهي. ڀاڳا هل ته هل نه ته وڃان مينهن کي چارو ڏيڻ؟”
ذولفي کير جو ڊرم هٿ ۾ کڻندي چيو.
“هاڻ سيٺ سُڃاڻي سگهندس؟” اوستي ڪوازي تان لهندي پڇيو.
“سڪ وندين اکڙين کان خواب وسرندو ناهي، من جي نيساري مان حسرتن جو گلابي پاڻي پيو وسندو آهي. سيٺ جي چنجهين اکين ۾ ڀاڳي جي صورت ائين ڄميل آهي جيئن ورهيه پراڻي واڻڪي عمارت تي سن ۽ سال”
رمضان ملاح وراڻيو:
“جيئن ٽيڪسي ڊرائيور ۽ حجام گراهڪ کي پري کان پرکيندا آهن. ائين هر دڪاندار وانگر سيٺ اسلي جي پرک، به تيز جهڙو گراهڪ تهڙو گفتگو ۽ لهجو. گراهڪ سڻڀو ته پاڻ اڳئي گيهه جو دٻو، ڪنتر يا کنڊ جي ٻوري پر جي گراهڪ مسڪين هاري مزدور ته ڳاڙهي تيز مرچ جون سڪون پيو لاهيندو. ڌنڌي مان ايڏو ڪمايو اٿائين جو سندس ويهه آڱريون گيهه ۾ ٻُڏل هوندي آهي. اوچتو اوطاق جي ٻاهرين باغ طرف واري در مان الهڙ ڇوڪر منهن ڪڍي ذولفي وٽ وڃي بيٺو ۽ گهڙي کن ۾ موٽي ويو. ڪو پڇي انهي کان اڳ ذولفي ٻڌايو
“غريب سيٺ اسلي، اسلو جي عادتن کان بيزار ٿي مال وٿاڻ تي بيهارڻ لاءِ آيو آهي.”