ديوارن کان اڳتي
سومل ننڍي ڀيڻ کي ايلاز ۽ ڪجهه جوش ۾ اچي چيو.
”ادي آئون هلي وڃان ته پويان توهان جو جيئڻ حرام ڪري ڇڏيندا٠ هن جهنم ۾ اڃا به داروغا وڌائي ڇڏيندا٠ ڀتون وڌائيندا، هي هر وقت اذيتن جي عذاب مان توهان کي گذاريندا۔ منهنجي نه ڪيل گناهن جي سزا توهان ڀوڳينديون، مان نٿي وڃي سگهان ايئن، ادي نه٠“
مومل جون اکيون ڀِڄي ويون.
”تون اسان جو فڪر نه ڪر مومل هو عذاب ڪري ڪري هري ويا آهن٠
هو ڪمزور آهن بس اهوئي ڪري سگهن ٿا! اسان سَهي سَهي پٿرن جا ٿي ويا آهيون... پر اسان جي ڪا گذري آ ڪا ويندي گذري۔ توکي مان هنن ديوارن جي اندر گهٽجي گهٽجي مرڻ نه ڏينديس، هتان هن جهنم مان توکي آزاد ڪرڻ ٿي گهران مان“
سومل ڀيڻ ڳوڙهن کي هٿن سان اڳهندي چيو۔
”ادي اسان کان هر هٿيار کسي هوندي سوندي معذور ڪري ويهاريو ويو آهي اسان ڪنهن به قسم جي بغاوت نٿا ڪري سگهؤن، سچ ته اهو آهي هن معاشري ۾ عورت جي لاء ڪا به ڇانو ناهي، نورالهدي شاھ لکيو هو ڪاٿي (آيل جي پيٽ کان قبر جي گهور اونداهين تائين اسان ان محڪوم قوم وانگر آهيون جيڪا بغاوت ته جيڪا بغاوت ته ڪرڻ چاهي پر هن وٽ هٿيار ناهن)“
مومل جي اکين مان وري نار وهڻ لڳا۔
”ڏس مومل اسان کان سمورا حوصلا کسي اسان کي هٿ سان محڪوم بڻايو ويو آهي اسان کي انهيء جي ڪري تعليم جي زيور کان محروم رکيو ويو ته جيئن حق گهري نه سگهؤن۔ پر تو وٽ تعليم آهي مومل ڀل ته ڪا ڊگري نه اٿئي پر تو وٽ قلم آهي قلم ۽ قلم کان وڏو ڪو هٿيار ناهي هوندو،تون انهيءَ قلم سان جنگ جوٽي سگهين ٿي، هنن دجالن سان تون گهڻو ڪجهه ڪري سگهين ٿي٠ نورالهدي پاڻ به هڪ سيدياڻي آهي، پر هن انهن ڪڌين رسمن کي ڪين مڃيو هن ميرن پيرن شاهن سيدن ۽ وڏيرين جي پت وائکي ڪئي، ۽ ڪوڙن انا پرست بيغيرت بي شعور مردن کي ڏينهن جا تارا ڏيکاريا ڇا جي زور تي مومل ٻڌائي ڇا جي زور تي؟؟ قلم جي زور تي علم جي زور تي٠ ۽ مومل تو ۾ اهو حوصلو ۽ همت آهي، تون وڏي وڏي واڪي سچ چئي سگهين ٿي٠ تون ئي ته پڙهندي آهين جوش ۾ هو سٽون ڪنهن شاعر جون٠
”هيء عزم نه ٿيندو قيد ڪڏهن،
زنجيرون ڀل کڙڪائي ڏس۔
پر سچ وڏي واڪي چئبو،
تون سوليء تي لڙڪائي ڏس٠“
ڪنهن باغي ليڊر جيان تقريري انداز ۾ سومل ڀيڻ کي حوصلو ڏيندي چيو۔
”پر ادي توهان سڀن کي هن آسمان جيڏين ديوارن ۾ ڇڏي ڪيئن وڃان
توهان سڀني کي جن قيد ۽ عذاب ۾ وجهي مان آزادي ۽ خوشيون ڪيئن ٿي ماڻي سگهان؟“
”مومل چري نٿي، هنن وڏين ديوارن کان اڳتي سوچ...صرف سوچ نه لوچ به، ۽ تون لوچي هنن ديوارن اندر نٿي سگهين٠ هنن ڀتين اندر بس سوچي ۽ چريو ٿي سگهجي ٿو! اهڙي سوچ ، لوچ جو فائدو ناهي مومل! اهڙو سوچن ۾ انقلاب اسان به آڻڻ چاهيو هو، پر اسان جون زبانون ڪَپي، ڪنڌ وڍي، پيرن ۾ زنجير وڌا ويا، اسان جي لو...چ کي اسان ... ج...ي... سامهون بيدرديء سان ڪهيو ويو هو۔ توکي خبر آهي نه مومل ِ اسان جون دعائون به هنن ديوارن سان ٽڪرائجي پرزا پرزا ٿي ويون هون٠هيء ديوارون اسان سان گڏ اسان جي بيوسيء تي لڙڪ لاڙينديون آهن٠ تون پنهنجو پاڻ کي ۽ پنهنجي خوابن کي هن قبرستان ۾ دفن نه ڪر ... مومل نه٠“
سومل جي لفظن ۾ صدين جودرد لهي آيو، هوء گهنجيل اکين جا لڙڪ لڪائي نه سگهي۔ وڏي ڀيڻ جي وڏين ۽ ٺوٺ اکين مان وهيل لڙڪ ڏسي مومل جهري پئي، هو اکيون جيڏيون وڏيون هون روئي روئي سڄي سڄي اوتريون ئي ننڍيون ٿي ويون آهن. هوءَ سوچڻ لڳي، پشپا ولڀ جون سٽون ياد پيس ”وڏين ڪارين اکين مان ڳوڙها پاسن کان وهي ڪڏهونڪو سجي ويا“ ۽ ڀيڻ سان گڏ رني منهن ملائي منهن سان.
”ادي تون منهنجو حوصلو آهين، تون ئي ائين روئندينء ته آئون ڪجهه نه ڪري سگهنديس“
مومل ڀيڻ جا ڳوڙها اگهندي وري روئي ڏنو۔
”سومل صحيح ٿي چوئي ڌيء !هن جديد دور ۾ به اسان توکي هنن ديوارن جي قبرستان ۾ ڏانهن رات ٿيندڙ هيء عذاب سهڻ ڪون ڏينداسين۔“
”اسان سڀ متفق آهيون سومل سان، تون هتان هلي وڃ مومل!“
”تو وٽ قلم جهڙو هٿيار آهي، تون بغاوت ڪري سگهين ٿي جٿي ٻه رستا بند ڪيا وڃن اتان ٽيون رستو اختيار ڪجي “
هيء جهريل ۽ حوصلي سان ڀرپور آواز مومل جي ٽنهي پڦين جا هئا.
جن جون اکيون سر ڪيڏاري جهڙيون هيون ۽ هٿ هاڻ جوان نه رهيا ها،
انهن گهنجيل هٿن تي سهاڳ جي مهندي نه لڳي سگهي هئي! هنن جا ڪارا وار هاڻ اڇي چادر اوڍي اگهور ننڊ جي ور چڙهي چڪا هئا۔
”جيڪي پر تنهنجا انائن ۽ ڪوڙين غيرتن ڪٽي ڇڏيا هئا اهي پر توکي واپس ڏيڻ آيا آهيون، تون هنن ديوارن کان مٿي گهڻو مٿي اڏامي وڃ مومل“
وڏي پڦيءَ ويجهو اچي مومل جي جوان ڪنوارن معصوم ڳلن تي ماءُ جيان هٿ رکي چيو.
”هيءَ سوکڙي مومل مون پاران“
”هن ۾ ڇاهي پڦي“ ؟؟
مومل تعجب مان پڇيو ۔
”هن ۾ ڪجهه زيور ۽ پئسا آهن جيڪي توکي ڪم ايندا“
”پر پڦي ....!!!؟“
”نه پر ٻر کي ڇڏ ۔ هوئن به اهڙو سون گهوريو جيڪو ڪن ڇني سون سهاڳڻيون پائينديون آهن مومل ۽ جن لاء سهاڳ ڄائو ئي نه هجي اهي سون پائي اڏامنديون ته ڪون... هي ته بس دولت آهي جيڪا اسان کان وڌيڪ توکي ڪم ايندي ۔ ياد رکج ٻاهر رهڻ به سولو ناهي“
پڦيءَ جي اکين ۾ وساڻيل خواب جاڳي پيا ڄڻ۔
”ڳالهه ٻڌ مومل! تبديليءَ لاءِ هڪ ماڻهو ئي ڪافي هوندو آهي، عظيم انقلابي مائوزيتنگ چيو هو ته (هزار ميلن جو فاصلو طي ڪرڻ لاء به پهرين هڪ قدم کان شروعات ٿيندي آهي.) ۽ تون اهو هڪ قدم کڻ ته سهي هزارها فاصلا پاڻهئين طي ٿي ويندا، هن ڌرتيء جون سڀ مظلوم نياڻيون تنهنجي سڏ کي ورنائينديون، کوڙ ماڻهو تنهنجو آواز بڻجي توڏانهن ايندا پر انهيءَ لاءِ توکي جتان نڪرڻو پوندو، هنن ڀتين کان اڳتي آواز ڪيڏانهن به ناهي ويندو ڀلي ڪيڏيون به رڙيون ڪر، هتي ڪير نه ٻڌندو ڦٽل کوھ ۾ مظلوم نياڻين جي حقن لاءِ علم کوڙڻو اٿئي ته توکي اڳڀرو ٿيڻو پوندو باقي هوت ڪاميابيءَ جي صورت ۾ تنهنجي سامهون ضرور ايندو. ياد رکجان هيءَ آواز هڪ تنهنجو آواز ناهي، هن ڌرتيء جي مظلوم نياڻين جو آواز آهي“
سومل ڀيڻ جي ٻنهي ڪلهن تي زور سان جوش جذبي سان هٿ رکندي چيو۔
”ادي امان هجي ها اڄ ڪاش“
مومل ماءُ کي ياد ڪري روئي پئي۔
”ادي آئون آئون بابا کي ڪڏهن به معاف نه ڪنديس هن امان کي بنا ڏوھ بيدرديءَ سان اسان جي اکين اڳيان ماري ڇڏيو هو، اهو ڳاڙهو رت اڄ به نظر ايندو اٿم، هن جو ڏوھ اهو جو هوء تنهنجي شاديء لاء ضد ڪري رهي هئي...“
”چري پراڻين ڳالهين تي روڄ نه ڪر بس هنن راڪاسن کي ڇڏ هيءَ ته سڀ قيامت جي ڏينهن انهيءَ مردن جي ٽوليء مان اٿاريا ويندا جن کان ڏمرجي رب پاڪ پڇندو: (۽ ڪهڙي ڏوھ جي ڪري نياڻيون ماريون ويون؟؟؟) القرآن .... تون ڏسجان مومل اسان جون آهون، هنن ڪوٽن کي ضرور ڪيرائينديون، منهنجي آه اها ڪڏهن ڪيرائيندي ڪوٽ کي.
مومل اجرڪ ويڙهيو پاڻ کي ۽ ٿيلهو کنيائين۔
”۽ هو ادي جيڪي حويليءَ جي حفاظت لاء ويٺل آهن ٻاهر چمچا تن کي خبر ڪون پوندي؟“
مومل پريشان ٿي وئي۔
”انهن کي تون ڇڏ هو اڄ گهري ننڊ ۾ آهن“
ٻيو نمبر پڦيءَ ڳالهايو۔
گهڻو ئي ڳوڙهن کي جهليو هئائين پر وڏي پڦيء جي پيرن تي هٿ رکي روئي پئي ۔
”تون بهادر ڌيءُ آهين... تون ... تون نه رو“
ڀاڪر ڀريندي پڦي روئي پئي ته وري سڀ سڏڪڻ لڳيون. ٽنهي پڦين کان واري سان روئي موڪلايائين، رڳو لڙڪ ها جو اجرڪ ئي آلو ٿي ويس۔
”تون حوصلو نه هارجان هن ڌرتيء جون سڀ مظلوم عورتون تنهنجون مائرون ڀينرون ۽ پڦيون آهن تون انهن جو آواز ٿيجان، اهڙي طرح ڪامياب ٿيجان جو جو اسان سڀ عورتون هن معاشري جي ڪوڙين انائن ۽ بي شعورين کي ٿڏي هڪ آواز ٿي الااعلان چئي سگهؤن،
انڌي دستور کي بي تڪي تور کي
اسن نٿا مڃون.... ٿا مڃون
سومل جا لفظ چپن ۾ ساھ ڇڏڻ لڳا
”هيء راڪاس تنهنجي بغاوت کي ڀتون نٿا ڏئي سگهن“
سومل وري ڳالهايو۔
”الاهي دير ٿي وئي آهي ۔ انهيء اڳي جو اڃا گهڻي دير ٿي وڃي... هاڻ جهٽ ڪر دير نه ڪر مومل“
پڦيءَ ڳوڙها پنهنجا اگهندي چيو۔
هوءَ سمورا در لتاڙي آخري در وڏي وٽ اچي پهتي. ساڄي پاسي کان خانداني قبرستان جو اجڙيل در کليل ڏسي اوڏانهن وڃڻ چاهيائين جٿان هن جي شهيد امڙ هن کي حوصلي ۽ جرئت سان گهوري رهي هئي. ماءُ جو ناحق خون ياد ڪندي هوءَ وري اکين جا بند ڀڃي ويٺي ته سومل ڀيڻ جو درد سمجهي ورتو ۔
”امان جي روح کي هاڻ شانتي پهچندي ڏسجان مومل هاڻ اسان جي نسل جون ايندڙ مائرون نياڻيون ائن ناحق نه مرنديون٠ پر هو هاڻ آزاد فضا ۾ جيئنديون ايندڙ نياڻين جا خواب هنن ديوارن جي قبرن ۾ دفن نه ٿيندا، الاهي جلدي آزاديء جو سڄ اڀرندو۔ “ سومل چيو ۔
مومل اهڙي وڏي حوصلي واري وڏي اديءَ کي ڀاڪر پاتو ۽ هن دفعي جي ڳوڙهن ۾ حوصلو هو۔ نه ڪي شڪست جا سڏڪا۔ هوءَ وڌي آئي وري پڦيءَ کي ڳراٽڙي پاتائين
”جرئت سان مقابلو ڪجان مومل پنهنجي عزت جي پاڻ حفاظت ڪجان هن مرد پرست معاشري ۾ ٻاهر رهڻ به سؤلو ناهي تون مضبوط رهجان ڪو به بگهڙ تنهنجو وار ونگو نٿو ڪري سگهي“
وڏي پڦيء جو حوصلو به وڏو هو ۽ مومل وڏو در ٽپي ٻئي پير در کان ٻاهر رکيا۔
”پوئتي مڙي نه نهارجان مومل“!!
ان کان پهرين جو مومل نهاري سومل داٻو ڏنس ۽ هوءَ ديوارن کان اڳتي گهڻو اڳتي نڪري وئي ته سمورا مظلوم ڳائڻ لڳا.
باغي آهيان باغي آهيان تنهنجو آئون سماج،
توسان وڙهندي رهندي منهنجي هرهڪ رت ڦڙي٠