پنهنجا شهر
هاڻي تون ڪنهن بيواهي رنڙ جيان آهين .....
جنهن جو نه ڪو ڌڻي سائين، نه واهر وسيلو،
جو اُگھي تنهنجي ڳلن جا ڳوڙها ...
تنهنجا غمخوار ڀاڄ ۾ آهن ......
سڀ سيڻ موڪلائن ٿا ......
بگھاڙي به ائين ڪندي ناهي، پنهنجي ڏر تي
شينهن هوندي آهي.
ليڪن تنهنجا ساٿي ته شتر مرغ ٿي ويا .....!
پنهنجون سسيون بچائي ويا
ايندڙ نسل رُلائي ويا .....
هاڻي ڌاريا ديرو ڄمائن ٿا .....
اسان تي حڪم هلائن ٿا .....
ڪيڏا نه خوشنصيب هيا، جيڪي وڙهي مئا
ڪيڏا نه بدنصيب اُهي، جيڪي وٺي ڀڳا
خوف کان سندن چهرا، هيڊا، پيلا ته ٿي ويا آهن!؟
ڇا اسان کي پنهنجن ڏوهن جي سزا آهي،
خدا .. ....!؟‘
سندن فڪر جي ڦرهي تي آيل ڏکارن مرثين ۾ ڪيڏو نه غم هيو، رنج هيو، پيڙا هئي، درد هيو ..... ليڪن نه هئي ته رٿابندي، اڳ ڳڻتي، جرئت، دشمن سان اکيون اکين ۾ وجھي ويڙهاند ڪرڻ جو جذبو، يروشلم جي رهواسين کي ....! پنهنجي ئي شهر جي تباهي ۽ بربادي تي ڳوڙها ڳاڙيندي، مرثيه چوندي، پٽيندي ڪٽيندي، پنهنجي ئي شهر مان ڌارين جيان نڪتا ۽ اهوئي سندن وڏي ۾ وڏو ڏوهه هيو، جنهن جي سزا هئي دربدري، بي وسي، غلامي، ۽ ذلت ..... جڏهن به مصر جي ’فرعونن‘ کي وڻيو ته کين اُٺن ۽ ٻڪرين جي وڳن ۽ ڌڻن وانگي ميڙي چونڊي ڪاهي ويا ....... جڏهن به ’بخت نصر‘ کي ڪاوڙ آئي ته کين ٻڌو ٻانهو ڪري بابل جا وڻ ڏيکاريائين ...... جڏهن به ’آشورين‘ جي مرضي ٿي ته مٿانئن جُلهه ڪري کين دربدر خاڪ بسر ڪيو .......
اها تاريخي حقيقت ۽ سماجي سچائي آهي ته جنهن به زماني ۾، جن به قومن، پنهنجن شهرن جون واڳون خود سپردگيءَ ۽ خود شڪستگيءَ واري حالت ۾ ٻين کي سونپيون، تن در در جا ڌڪا کاڌا، عذاب پسيا، ذلتون سَٺيون، ڏک ڏٺا ۽ لعنتاڻا ٻُڌا. ليڪن جن قومن به، جنهن زماني ۾ به پنهنجن شهرن جو ننهن چوٽيءَ سان زور ڏئي بچاءُ ڪيو.انهن پاڻ کي ۽ پنهنجي ايندڙ نسل کي ذلتن کان بچائي ورتو.
’قبلائي خان‘ جي لشڪر جي گهوڙن جي سنبن هيٺان ڪيتريون ئي انساني وسنديون لتاڙجي ويون ..... نه لتاڙجي سگهيون ته جپان جا شهر ۽ وستيون ..... جپان جي شهرن جا خودمختيار حاڪم جيڪي هڪ ٻئي سان دست و گربيان هوندا هئا ۽ ڏسڻ ۾ هٿ جي جدا آڱرين وانگر ڌار هيا. ليڪن ڌارين جي هلان ۽ حملي وقت هٿ جي آڱرين وانگر وڪوڙجي سڪوڙجي مُڪ جي صورت ۾ هلان ڪرڻ واري جي هانوَ ۾ لڳندا هيا. ائين قبلائي خان مرڻ گھڙيءَ تائين جاپان جي شهرن تي قبضو ڪرڻ جو ارمان، پاڻ سان کڻي ويو ......
آسٽريا جي گاديءَ جي هنڌ ’ويانا‘ کي جڏهن اڍائي لک ترڪ حملي آورن ’سلطان سليمان ذيشان‘ جي سرڪردگيءَ ۾ گھيرو ڪيو ته ’ويانا‘ جا شهري سر تريءَ تي رکي ساڻن وڙهيا. جيڪڏهن جنگ ڪندي ڪنهن شخص جي کٻي ٻانهن ڪپجي پئي وئي ته اُهي پنهنجي ڪٽيل ٻانهن کي ملائي اهڙي طرح لڙائي ۾ مصروف رهيا ڄڻ هڪ هجن. آخرڪار ترڪ سپاهي رڙيون ڪري چوڻ لڳا ’ويانا جي ماڻهن جي ڊگھين ڊگھين بندوقن جي نشانن ۽ سيخن جھڙين تلوارين ۾ ڪباب ٿيڻ کان بهتر آهي ته پنهنجي سردارن جي هٿان مرئون.‘ اسٽالن گراڊ جي شهر ۾ روسين، نازي جرمن فوج سان هڪ هڪ انچ زمين جي لاءِ مهاڏا اٽڪايا ۽ اهو شهر نازي جرمن فوجن لاءِ قبرستان بڻجي ويو .....
هي هيون تاريخي حقيقتون ....... ليڪن سوال اهو آهي ته اسان پنهنجن شهرن کان ڪيتري قدر باخبر آهيون .....؟ اسان جو رويو پنهنجن شهرن ڏانهن بي حسيءَ وارو ته نه آهي ......؟ ائين ته نه آهي ته اسان هاڻي ئي مرثيه ۽ الوداعي آزاد نظم لکڻ شروع ڪيا آهن؟ جڏهن ته هن وقت اسان کي پنهنجن شهرن جي حفاظت ڪندي پاڻ ۽ پنهنجي ايندڙ نسل کي ذلت ۽ تباهي کان بچائڻ گهرجي ...... جيڪي شهر صدين کان وٺي اسان جي ثقافت ۽ تهذيب جا وارث آهن، اسان جي تاريخ، علم ۽ ادب جا مرڪز رهيا آهن، ڇا اسان انهن کي دهشتگردن ۽ نااهلن جي رحم ۽ ڪرم تي ڇڏي ڏيون ........؟!انهن مڪار شهر رٿابندي ڪندڙ ماهرن ۽ انتظام ڪندڙن کي بي لغام ڇڏي ڏيون، جيڪي ڪراچيءَ ۾ قديمي ڳوٺن کي ڊاهڻ ۽ ساڙڻ جي ڪڍ آهن ....!؟ لياريءَ کي هڪ وڏي گند جي ڍير ۾ تبديل ڪرڻ جي پٺيان آهن ..؟ حيدرآباد ۾ ’گھيراوُ جلاوُ‘ جي پاليسي تي عمل پيرا آهن ....!؟ اسان جا اُهي شهر جيڪي خوبصورتي ۽ صفائيءَ ۾ پاڪستان کان اڳ وڻندڙ ۽ من موهيندڙ هيا ۽ اسان جي جمالياتي شوق جا شاهد هيا، آباديءَ جي دٻاءَ جي ڪري اڄ اُهي وڏي ’بيت الخلا‘ ۾ تبديل ٿيندا ٿا وڃن ....! ڇا اسان هٿ هٿ تي رکي، گوڏو گوڏي تي چاڙهي ٽيڪجي ويهئون ...؟ نواب شاهه ۽ ميرپورخاص جا شهر، جن جا روڊ ڪشادا ۽ ماڻهو ماڻهپي وارا هئا، اُهي سوڙها ۽ ماڻهو تنگ نظر ٿيندا ٿا وڃن ....! سکر ۽ روهڙيءَ جون وستيون، جيڪي سنڌوءَ جي ڪنارن تي سهاڳڻين وانگر سڄ ڌڄ سان ڪرُ کنيون بيٺيون هونديون هيون، اڄ اُهي بيواهيون ۽ ڏهاڳي ٿيون لڳن .......
شڪارپور ۽ لاڙڪاڻو، جيڪي باغيچن جا شهر هيا، تن جي باغن ۽ باغيچن کي مسلمان ته ڪيو ويو پر اڄ اُهي مليا ميٽ ٿيندي شهادت ماڻي رهيا آهن. دادو ۽ جيڪب آباد کُليل دل وارن ماڻهن جا کُليل شهر هيا، اڄ انهن ۾ گھڙندي ساهه ٻوساٽجڻ لڳي ٿو. خيرپور ۽ ٺٽي جا شهر جيڪي درگاهن ۽ صوفين جا آسڻ هيا، اُهي اڄ ڏوهن ۽ گناهن جا گهر ٿي پيا آهن!
ان جا سبب صرف اهي آهن ته سنڌ جا شهر جيڪي آبادي جي اضافي ڪري ٻيڻا ٽيڻا ۽ چئوڻا ٿيندا ٿا وڃن، ڪنهن آڪٽوپس وانگر بنا ڪنهن رخ ۽ توازن جي ٽنگان ۽ ٻانهان ڪڍندا، بي تڪي انداز ۾ وڌندا ۽ مسئلن جا ڀنڊار ٿيندا ٿا وڃن. ليڪن سنڌ جي شهرن جا دشمن اسلام جي نالي تي، اڃا ٻاهرين ۽ ڌارين لاءِ دعوت نامه رکيون ويٺا آهن ۽ ’جنت ابن سباح‘ ٺاهڻ واري چڪر ۾ آهن .. ....!! ۽ بضد آهن ته هر انسان پاڻ هڪ وات ۽ ٻه هٿ کنيون اچي ٿو، تنهن ڪري اسلامي ڀائيچاري جي بنياد تي انهن کي آڻڻ گهرجي .. ....! ليڪن ڇا انهن کي اِها ڄاڻ ناهي ته جڏهن مڪي تي ٻاهران آيلن جو دٻاءُ پيو هيو ته حضرت علي پنهنجي سماجي ۽ شهري علم تي دسترس جو مظاهرو ڪندي فرمايو هيو ته: ’توهان لاءِ هڪ شهر، ٻي شهر کان زياده حقدار ناهي. (پر) بهترين شهر اُهو آهي، جيڪو اوهان جو بار برداشت ڪري سگهي.‘