محبت جي راهه جو رابيل : شهيد خان محمد بنگلاڻي
خان محمد بنگلاڻي، پهرين مئي 1963ع تي ڳوٺ محراب خان بنگلاڻي، تعلقي ساماري، ضلعي عمرڪوٽ ۾ جنم ورتو. شروعاتي تعليم ڳوٺ جي پرائمري اسڪول مان پاس ڪيائين، مئٽرڪ 1979ع ۾ گورنمينٽ هاءِ اسڪول عمرڪوٽ مان، انٽر 1982ع ۾ ساڳئي اسڪول مان، بي. اي ۽ ايم. اي سنڌ يونيورسٽيءَ جي شاخ ڊگري ڪاليج عمرڪوٽ مان 1986ع ۾ ڪيائين. پي. ٽي. سي 1987ع، سي. ٽي 1988ع ۽ بي. ايڊ 1993ع ۾ ڪيائين.
خان محمد بنگلاڻي نهايت ئي پڙهيل ۽ باشعور نوجوان هو، ننڍپڻ کان ڏاڍو ذهن هوندو هو، هن جيئن انٽر جو امتحان پاس ڪيو ته جلد ئي کيس ايجوڪيشن ڊپارٽمنٽ ۾ استاد طور ڀرتي ٿيو ۽ پيغمبري پيشي سان لاڳاپجي، هن پنهنجي سماج جي ماڻهن ۾ شعوري جاڳرتا شروع ڪئي. خان محمد پنهنجي علائقي ۾ بهترين استاد طور مڃيل هو، هن قوم جي مستقبل ٻارن کي دل و جھان سان پڙهائڻ شروع ڪيو، سندس ڪيترائي شاگرد اڄ سُٺن عهدن تي فائز آهن. خان محمد نھايت ئي مُتحرڪ ذهن رکندڙ هو ۽ هن پنهنجي علائقي ۾ سماجي سرگرمين ۾ ڀرپور حصو وٺڻ شروع ڪيو. هيءُ 80ع واري ڏهاڪي کان قومي تحريڪ سان لاڳاپجي ’جيئي سنڌ محاذ‘ ۾ ڪم ڪرڻ لڳو ۽ ’جسم‘ جي مختلف عهدن تي رهندي، هن آزاد سنڌو ديش جي تمام گهڻي پرچار ڪئي. گهر گهر وڃي آزاديءَ جو پيغام پهچايائين. هن ڪيترن ئي جلسن جلوسن جي اڳواڻي ڪئي ۽ ڪيترائي ليڪچر پروگرام سيمينار مُنعقد ڪرايا. هن وڏيرڪي ۽ پير پرست سماج سان جهيڙيندي ضلعي عمرڪوٽ ۾ سماجي ۽ قومي مسئلن تي ڪامياب ڌرڻا هڻائي، مُطالبا منظور ڪرايا ۽ جڏهن عمرڪوٽ جي ضلعي واري حيثيت ختم ڪري ميرپورخاص سان ڳنڍيو ويو هو، ته هن ضلعي جي بحاليءَ لاءِ ٻين شهرين سان گڏجي عملي جدوجهد ڪئي. هن ضلعي جي مختلف اسڪولن ۾ پڙهائڻ دوران ڪيترن ئي ڳوٺن ۽ اسڪولن ۾ ’جشن لطيف‘ منعقد ڪرايا ۽ شاهه سائين جو امن انسايت جو پيغام ماڻهن تائين پهچايو. اُن بعد جڏهن ’جيئي سنڌ قومي محاذ‘ جو بُنياد پيو ته پاڻ جسقم جي مُختلف عهدن تي رهندي ڪم ڪندو رهيو، هيءُ فڪر جي. ايم سيد جو نظرياتي ڪارڪن هو ۽ سائين جي. ايم سيد جي سالگرهه ۽ ورسيءَ جي موقعن تي، ضلعي مان ڪارڪنن جا جٿا سن وٺي ويندو هو ۽ ڪيترن ئي قومي ڪارڪنن جو ڀاڙو خرچ به پاڻ ڀريندو هو. خان محمد جڏهن به سن کان موٽندو هو ته ڪتابن جون ڀريون وٺي ايندو هو، سندس گهر ۾ شاندار لئبريري قائم ٿيل هُئي ۽ سندس مُطالعو تمام وسيع هوندو هو. هن کي تاريخ تي تمام گهڻي ڄاڻ هُئي ۽ شاهه لطيف به تمام گهڻو ياد هُوندو هُئس.
خان محمد گهڻ پاسائين شخصيت جو مالڪ هو، هُو هڪ ئي وقت قومي ڪارڪن، ڀلوڙ اُستاد، سماج سُڌارڪ ۽ انساني حقن جو علمبردار هو. هن پنهنجي زندگيءَ جي عرصي ۾ ڪيترائي سماجي ڪم ڪيا، هن مختلف ڳوٺن ۾ گرلس اسڪول کولرائي نياڻين جي تعليم لاءِ جاکوڙيو، جنهن ڪري هن وقت جي وڏيرن ۽ جاگيرداري سوچ رکندڙ ماڻهن سان مُهاڏو اٽڪايو. خان محمد ايڇ. آر. سي. پي جو ميمبر ٿي، انساني حقن جو پيغام پهچائيندو رهيو. جيتوڻيڪ! هن اهڙي ماحول ۾ جنم ورتو هو، جتي ڇوڪرين جي تعليم کي تمام گهڻو غلط سمجهيو ويندو هو، بلڪه ڇوڪرن جي تعليم جو رُجحان به نه هُئڻ جي برابر هو، اهڙي ماحول ۾ رهندي، هيءُ ڇوڪرين لاءِ ڪيترائي اسڪول قائم ڪرائڻ ۽ ڇوڪرين کي تعليم ڏيارڻ ۾ ڪامياب ٿيو. انهن اسڪولن ۾ پڙهندڙ ڪيتريون ئي ڇوڪريون گريجوئيشن تائين تعليم حاصل ڪري اُستاد ٿيون.
خان محمد 1987ع ۾ جڏهن پي. ٽي. سي ڪرڻ لاءِ ٽريننگ ڪاليج ميرپورخاص آيو ته هن اُتي هڪ ڀرپور قومي ماحول جوڙي ورتو ۽ سڀني دوستن کي آمادهه ڪيائين ته هتي ’جشن لطيف‘ ملهائينداسين ۽ هنن پرنسيپل سان به ڳالهايو؛ جنهن اهڙي اجازت به ڏني، پر پروگرام جي ڏينهن تقريب شروع ٿيڻ کان ڪُجهه وقت پهرين هنن کي پروگرام ڪرڻ کان روڪيو ويو، توڙي جو مهمان وغيره به اچي چُڪا هُئا. هنن جڏهن گهڻو زور ڀريو ته اسان هتي ڪو سياسي پروگرام نه پيا ڪريون، جشن لطيف پيا ملهايون، جيڪو نه صرف سنڌي قوم جو بلڪه انسانيت جو علمبردار شاعر آهي. هنن کي پروگرام ته نه ڪرڻ ڏنو ويو، پر هنن دوستن کي ٽي. سي ڏئي مختلف ضلعن ۾ موڪليو ويو، ڪن کي سانگهڙ، ڪن کي ڪنڌڪوٽ ۽ خان محمد کي خيرپور ميرس موڪليو ويو. خان محمد جنهن لاءِ سڄي سنڌ پرين جو پاڇو هُئي، سو جڏهن خيرپور پهتو ته اُتان جي ڪاليج جي پرنسيپل سان ڳالهائي خيرپور ڪاليج ۾ ’جشن لطيف‘ ڀرپور نموني ملهايائين. اهڙيءَ طرح خان محمد عزم جو قائل ۽ عمل جو پابند انسان هوندو هو. هيءُ ڪنهن جي ڌمڪين کان ڊڄڻ وارو نه هو، کيس سياسي سماجي سرگرمين ڪري ڪيترائي ڀيرا موت جون ڌمڪيون به ملنديون رهيون، ڪيترائي ڀيرا جيل جي هوا به کائي آيو، پر هن ڪٿي به اُصولن جو سودو نه ڪيو ۽ سنڌ جي عشق تان دستبردار نه ٿيو.
خان محمد جيئن ڌرتيءَ سان عشق ڪيو هو، تيئن هُو سرتيءَ جي عشق کان به بچي نه سگهيو هو، هن هڪ ڇوڪريءَ سان پيار ڪيو هو ۽ اُن جي حاصلات لاءِ هُو ڪيترا ئي ڀيرا سندس مائٽن وٽ هلي ويو هو ۽ ڪيترن ئي چڱن ماڻهن بشير خان قريشي، عبدالواحد آريسر، ڊاڪٽر هرچند راءِ، علي حسن چانڊيي، صوفي فتح علي ڊاڪٽر علي نواز شاهاڻي ۽ ٻين کي ميڙ ڪري به وٺي ويو هو، پر ڇوڪريءَ جي مائٽن صاف انڪار ڪري ڇڏيو. اُن بعد هن انهيءَ ڇوڪريءَ سان نڪاح ڪيو هو، ڇو ته هُن وٽ ٻيو ڪو به رستو نه بچيو هو. مُرشد لطيف اهڙن سرڪش انسانن لاءِ ڪيڏو نه سچ چيو آهي ته:
هڪ جُوءَ، ٻي جوَءِ، ڇڏين ڪيئن جوان،
اهڙا ئي انسان، جي ننگن تان نثار ٿيا.
اهڙيءَ طرح جڏهن ڇوڪريءَ جي مائٽن کي نڪاح جي خبر پئي ته هُنن 27 نومبر 2000ع تي ڏينهن ڏٺي جو صوفي شهر ۾ دُڪان تي ويٺل مٿان حملو ڪري کيس شهيد ڪيو، سندس مڙهه اباڻي قبرستان ۾ مٽي ماءُ حوالي ڪيو ويو.