جاني!
گهر کان ٻاهر نڪري هڪ پل لئه بيهي، پوءِ تڪڙيون وکون کڻي هڪ طرف هلڻ شروع ڪري ٿو. خالي خالي نگاهن سان هيڏي هوڏي نهاريندي لڳيس ٿو سڀ ڪُجهه اوپرو اوپرو، عجيب. ڀانءِ ڄڻ ڪنهن پرائي ديس ۾ نڪري آيو هُجي. هلندي سندس نظر ڪارخانن جي چمنين مان نڪرندڙ ڪاري دونهين تي پئي ٿي. هڪ لمحي لاءِ بيهي رهي ٿو. لڳيس ٿو ڄڻ ڪارو دونهون کيس سڏيندو هُجي جاني! جاني! جاني!!! ”نه... نه.... مان.... مان....“ دونهين تان نظرون هٽائي تڪڙو هلڻ لڳي ٿو. هلندي پنهنجو وجود ڄڻ چمنيءَ جي اندرين پاسي مئل ڪرڙيءَ جان ڀت سان چنبڙيل پاسي ٿو. مان، مان انسان آهيان. جيئرو جاڳندو انسان اف! اڄ جو انسان ڪيڏو نه دکي آهي!“ صبح جي روشنيءَ ۾ گهرن مان نڪري آيل ماڻهن، گاڏن ۽ ريڙهن تي مال کڻي ويندڙ پورهيتن ڏي نهاريندي سندس دل ۾ رحم جا جذبا اڀرڻ لڳن ٿا. کيس لڳي ٿو ڄڻ انهن انسانن جي اندر ۾ ڪو خوف لڪل آهي. اڻ ڏٺي خوف جو احساس. ”ماڻهو ڪيڏا نه هراسيل آهن! ڄڻ، ڄڻ موت جو راڪاس سندن پويان آدم بو.... آدم بو ڪندو، پنهنجا خوني چنبا وڌائي ڊوڙندو پيو اچي.“ هلندي بند ٿيل Toy store جي ٻاهران شو ڪيس جي ڀرسان بيهي رانديڪن کي ڏسڻ لڳي ٿو. ”ڪاش! مان جيئرو جاڳندو انسان نه هُجان ها.“ شو ڪيس ۾ رکيل پلاسٽڪ جي رانديڪن ڏي نهاريندي سوچي ٿو. ”مان، مان به Toy Store جي شوڪيس ۾ رکيل پلاسٽڪ جو گڏو هُجان ۽ مُنهنجي ڳچيءَ ۾ ريشمي ڌاڳي سان لڙڪيل هُجي ها مُنهنجي قيمت جو Label. جهڪي هڪ گڏي جي ڳچيءَ ۾ ريشمي ڌاڳي سان لڙڪيل قيمت جو Lebel پڙهي ٿو ته کيس حيرت جو جهٽڪو لڳي ٿو. ”اف! ايڏي قيمت؟! ۽ انسان جي قيمت ڇاهي؟؟؟ بندوق جي گولي!؟ بم جو ٽڪر!؟ نيپام جو شعلو!!، زهر جي گولي!؟ !!؟؟؟ اوه!، آسمانن تي انسان جي عظمت جا گيت ٿا ڳائجن ۽ هتي. ها ها ها... ها ها ها... هتي، هن ڌرتيءَ تي وشال نيري آڪاش هيٺان انسان جو حشر ڇاهي؟؟ هتي مُنهنجي Position ڇاهي؟. هن ڪائنات ۾ مُنهنجو حصو ڇاهي؟؟ اشرف المخلوقات!؟ هونهه!.“ لڳيس ٿو ڄڻ نڙيءَ ۾ هزارين ٿوهر ڦٽي نڪتا هُجن. نهاري ٿو هيڏي هوڏي، ماڻهن جي چهرن ۾ لڪل خوف، موت جي ڊوڙ، ٽرئفڪ جو وڌندڙ شور، دونهون ڌنڌ ڀائين ٿو پنهنجو وجود موٽرن جي دونهين ۾ تحليل ٿيندو. ”اف! هي ڌنڌ، هي بي وسي، ڊپ هراس هي سڀ ڇاهي؟ هي دور اسان کان ڇا ٿو چاهي؟ اسان کي ڏئي ڇا ٿو؟؟ ڇا اسان انسان ناهيون؟!، خالي کوکا جن ۾ جيڪو جيئن چاهي تئين پري، دوائون بارود زهر...!!....؟؟؟“ ڀائين ٿو ڄڻ سڀ انسان انڌي اٿاهه سمونڊ ۾ ڪريل هُجن ۽ سمونڊ... آهستي آهستي وهي رهيو هُجي نه ڄاڻ ڪهڙي اور، لڳيس ٿو پنهنجو وجود ڪناري جي واري ۽ مٽيءَ جان پل پل ۾ Dissolve ٿيندو... ”اسان سڀ ڪاڏي ٿا وڃون؟؟ اسان جي منزل؟ اف! اسان Dissolve ٿي رهيا آهيون، اسان Dissolve ٿي رهيا آهيون اوندهه ۾ طرفن جي ڪهڙي ڄاڻ؟ سڀ طرف ملي هڪ طرف ٿي وڃن ٿا، موت جو طرف! ڪيڏو نه سڪون آهي هتي.“ درياهه جي ڪناري تي بيهي پري پري تائين ڦهليل پاڻيءَ کي ڏسي سندس چپن تي مُرڪ جي ليڪ اڀري غائب ٿي وڃي ٿي. چڙهي آيل سج جو لڏندڙ عڪس پاڻيءَ ۾ ڪيڏو نه وڻندڙ ٿو لڳيس، درياهه جي هلڪين لهرن ۾ سج جي عڪس کي ٽُٽنڊو... جڙندو ڏسي ٻه ٽي اونها ساهه کڻي پاڻ کي گهڙي سوا لاءِ مڪت ٿيندو ڀانئي ٿو. ”ڪيڏو نه خوبصورت منظر آهي؟“ پري پري تائين ڦهليل ساوڪ کي ڏسي سوچي ٿو ۽ پوءِ هڪ ننڍڙي پٿري کڻي درياهه ۾ اڇلي ٿو. پٿريءَ جي ڪرڻ ساڻ ٺهندڙ دائرن ۾ سج جي عڪس کي جهومندو ڏسي سندس من ۾ عجيب خوشيءَ جو احساس اڀري ٿو، دائرن جو وڌندڙ آڪار ٻيو پٿر ٽيون پٿر. ”مان ڪير آهيان؟ مان ڪٿي آهيان؟ هن دنيا ۾ مُنهنجو ڪارڻ ۽ ڪارج ڪهڙو آهي؟؟...؟!...!....!!...“ ٻه ٽي گهڙيون ڦهليل درياهه ڏي خالي خالي نظرن سان نهاريندو رهي ٿو. ”اف! ڪيڏو نه ٿڪجي پيو آهيان“ ڪناري جي ڇٻر تي ٿڪل انداز ۾ ڪرندي پنهنجي ساءِ ڀڻڪي، هيڏي هوڏي نهاري ٿو. ”ڪير به ڪونهي، ڪير به ڪونهي. هر ڪو اڪيلو اڻ ڄاڻ اوپرو اوپرو“ ڀانئي ٿو ڄڻ صدين کان آسمان جو بار ڪلهن تي کڻي هلندو رهيو هُجي، ڇٻر تي ليٽي مٿي هيٺان ٻئي ٻانهون رکي اُجري آسمان کي تڪڻ لڳي ٿو. ”اف! هي ماڪوڙا“ ڇرڪ ڀري اٿي ويهي ٿو ۽ ڏسي ٿو ڇٻر تي ڦرندڙ ماڪوڙن ۽ ڪيئلين کي. هڪ ماڪوڙي کي پير تي چڪ هڻندي ڏسي ٿو. ”ماريانس؟“ هٿ وڌائي ٿو آهستي آهستي، ”نٿو ماريانس“ هٿ هڪدم پوئتي هٽائي ٿو. ”ڀلي عيش ڪري.... پٽي وڃي سڄو ماس.... ماس! هونهه! ها ها ها، ها ها ها“ چپن تي هلڪو ٽهڪ اچي وڃيس ٿو... مرڪندي سوچي ٿو. ”بدن تي ماس آهي ئي ڪونه ته پٽيندو ڇا؟“ بس رڳو هڏاوان پڃرا، قبرون ڦاڙي نڪري آيل، سڙيل، سڪل، بدبودار، هٿن ۾ مرڻ جنم جا ڪتبا کڻي.“ لڳيس ٿو ڄڻ زمين مان وڻڻ بدران قبرون اڀري رهيون هُجن. ننڍيون، وڏيون، نيون ۽ پراڻيون قبرون. ”انسان انسان کان ڪيڏو نه پري ٿيندو ٿو وڃي؟! هر گهر اداس هر ڳلي سنسان اڏوهي وانگر پاڻ کي کائيندڙ انسان جي ڊوڙ قبرستانن ڏي، قبرن ۾ جاءِ والارڻ جي جستجو، لڳيس ٿو ڄڻ سندس وجود ڳوري پٿر جان پاڻيءَ جي اونهاڻ ۾ لهندو. ”اف! هي ماٺ، هي ويرانيون، هي سناٽا“ سوچي ٿو پنهنجو پاڻ کي اندر جي اوڙاهه ۾ اڇلي ڇڏي. ”ٻاهر اچي به ڇا ڪبو؟ ٻاهر ڇا ٿو ٿئي؟؟ ٻاهر ڇا ٿو ٿئي؟؟ هيءَ گهٽ، هي ٻوسٽ، هي سڀ ڇاهن؟؟ وجود جون علامتون يا عدم جا آثار؟!...!!“ ساهه مٺ ۾ ڀڪوڙجندو محسوس ڪري ٿو. لڳيس ٿو ڄڻ سڀ ڪُجهه پنڊپهڻ ٿي ويو هُجي. وڻ ٽڻ، پکي پکڻ، سمونڊ، پهاڙ، انسان... وقت! ”پر وقت آهي ڪٿي؟ وقت آهي ڪٿي؟ وقت مري رهيو آ.... وقت ڊوڙي رهيو آ، قبرستانن ڏي. پنهنجو ماس ماڪوڙن ۽ ڪيئلين جي حوالي ڪرڻ لاءِ، هونهه! ها ها ها. ها ها ها. اسان سڀ وقت جا قيدي آهيون. Nature جا غلام“ هيڏي هوڏي نهاري ساوڪ تي ليٽي آڪاش کي گهورڻ لڳي ٿو. ”وقت جا قيدي Nature جا غلام!! هونهه، اسان جي Identity ڪهڙي آهي؟ اسان جي ڳچين ۾ نالن بدران نمبر لٽڪي رهيا آهن. پنجاهه، سئو، پنج سئو، هزار لک ڪروڙ ارب اف! ڪيڏا ته نمبر آهن؟!! جيڪڏهن نمبر مٽجي وڃن ته پوءِ؟....؟؟....؟؟؟...!!!...“ لڳيس ٿو پنهنجو وجود پراڻي پپر جان پورو. خالي. خالي. اوچتو فضا جي سانت کي چيري هڪ ٻئي پٺيان ٻه ٽي جنگي جهاز گجندا، زمين لرزائيندا سندس مٿان گذري وڃن ٿا. هو ڇرڪ ڀري اُٿي بيهي ٿو. اکين اڳيان هٿ رکي اوڀر ڏانهن ويندڙ جهازن کي ڏسڻ لڳي ٿو. ”جنگ لڳندي!؟“ جهازن کي افق ۾ گم ٿيندو ڏسي اونهو ساهه کڻي ڪناري تي پسار ڪندي سوچڻ ٿو لڳي. ”مشڪل آ Supper Powers بڪواس، جنگ ضرور لڳندي، بلڪل، جنگ اڻ ٽر آهي“ هو هلندو رهي ٿو. هلندي هڪ پٿر کي ٺوڪر هڻي. ”جنگ لڳي ته ڇا ٿيندو؟؟...؟؟...؟“ لڳيس ٿو ڄڻ ماڪوڙا گڏجي سندس ٻوٽيون پٽي رهيا هُجن.
”جنگ! انسان جي جهوليءَ ۾ هاڻي رهيو ئي ڇاهي جو جنگ جو ديوتا کسي وٺندو!؟...!؟؟... گذريل ٻن جنگين دنيا کي ڇا ڏنو آ؟؟!...؟؟؟....!!“ اکين آڏو جنگ جا منظر ڦرڻ لڳنس ٿا. ”بک! بيماري! بي روزگاري! نازي ازم! فاشزم! انارڪي! ايٽم بم! تابڪاري شعاعون! هيرو شما! ناگا ساڪي! لاش! خندقون! قبرستان!! قبرستان!!... اف!“ اکيون ٻوٽي ڇڏي ٿو. لڳيس ٿو ڄڻ سندس اکين ۾ تيزاب پئجي ويو هُجي. جنگ جا خوني منظر فلم جي ريل جيان سندس اکين آڏو گذرڻ لڳن ٿا. انسان چيخون ڪندا پنهنجي ڪپڙن کي لڳل باهه هٿن سان وسائڻ جي ناڪام ڪوشش ڪندا مائرون ٻارن کي ڇانين ۾ لڪائي رڙيون ڪندي پناهه جي ڳولا ۾ ڀٽڪندڙ، پيءُ ماءُ کان جدا ٿيل ٻارن جون چيخون، هر طرف آڳ، آڳ.... زمين کان آسمان تائين اڳ جو مها ساگر ڌماڪا، آهون دانهون، دونهين ۽ ڌنڌ ۾ لڪل سوين قيامتون ۽ وحشت ناڪيون، .... اف! ڇا نٿو ٿئي جنگ ۾؟ پنهنجون اکيون انهن خوني منظرن جي آڳ ۾ جلنديون محسوس ڪري ٿو. ڀانئي ٿو پاڻ کي بي ڪنار تتل ريت تي پيرين اگهاڙو ڀٽڪندڙ، اڃايل، بکايل، ڪنهن سيتل ڇانوَ جي ڳولا ۾ ”اف! اڄ جو انسان ڪيڏي نه عذاب ۾ آهي؟“ ڀانئين ٿو روح ۾ خوف جي لڪير ڇريءَ جان لهندي، هيڪلائپ جو ڀوائتو احساس. ”ڪيڏي نه هيڪلائپ آهي، هي ماٺ هي سناٽا، هي ويرانيون. اوه!“ ڀڄڻ ٿو لڳي شهر ڏانهن ماڻهن جي جهنگل ۾ پاڻ کي گم ڪرڻ لاءِ رڙيون ڪندو ”No more war…. No more war.... اڄ جو انسان.... روڪيو... روڪيو، ان جنگ جي دئيت کي، ڀڄو!، ڀڄو!! ڀڄو!!!“ ماڻهو ڀڄڻ لڳن ٿا، هڪ ٻئي کي ڌڪا، ٿيلها ڏيندي، اڳ ۾ نڪري وڇڻ جي ڪوشش ۾ بنا ڪُجهه سوچ سمجهه جي، هيڏي هوڏي، ڀڄندي اوچتو ڪنهن سان ٽڪرائجي ٿو ۽ هڪ مضبوط هٿ سندس ڪرائيءَ ۾ کپي وڃي ٿو.
”ڇا ڳالهه آهي جاني؟“
”جي!.... اوه، تون آهين“ جاني پنهنجي سامهون مجيد کي ڏسي سهڪندي چوي ٿو، ”مون کي.... مون کي ڊپ ٿو ٿئي. اچ ته ڪٿي لڪي ويهون، ڪٿي جنگ لڳي ته!؟“
”ڇا؟!... اوه، ها ها ها.... ها ها ها... ها ها ها....“ مجيد سندس ڳالهه ٻڌي زوردار ٽهڪ لڳائي سندس ڪُلهي تي هٿ هڻي ٿو. هو حيرت مان مجيد ڏي نهارڻ لڳي ٿو. ”ڇا مطلب؟، يعني توکي ڊپ نٿو ٿئي؟!!“
”جنگ!“ مجيد کلي لاپرواهيءَ سان چوي ٿو. ”توکي جنگ کان ڊپ ٿو ٿئي؟!، هونهه! اسان وٽ آهي به ڇا جو کسجي ويندو؟، هون!، بيوقوف! جنگ اسان جو مسئلو ناهي. سمجهئي؟ اهو ته Supper Powers جو مسئلو آهي. وڏن وڏن سرمائيدار ملڪن جو مسئلو آهي. انهن جي وجود ۽ طاقت جو مسئلو آهي. اسان جو ڇا؟ اسان ته رڳو ان دوزخ جو ٻارڻ آهيون ٻارڻ سمجهين ٿو؟ Fuel.‘ کيسي مان چرس جي گولي ڪڍي ڏيکاريندي ”وزم هڻندين؟ اچ!.... اچ!!! پوءِ توکي ڪابه پيڙا، ڪوبه دُک، ڪوبه ڊپ نه ٿيندو. وزم هڻڻ کان پوءِ اسان به اڏول ٿي وينداسين هنن پر ڪٽيل پهاڙن جيان.... سمجهين ٿو نه؟“
”جي!؟“ هن کي ڄڻ حيرت جو جهٽڪو لڳي ٿو. لڳيس ٿو ڄڻ آسمان تان زمين تي ڪري پرزا پرزا ٿي ويو هُجي. خالي نظرن سان مجيد ڏي نهاري” نه... اُها فراريت آ... اهو موت مونکي قبول ڪونهي“ چئي وڃڻ لڳي ٿو.
”ڪاڏي؟“ مجيد سندس ڪرائي پڪڙيندي پڇي ٿو.
”ڪم تي....!!....!!!!.....“ زندگيءَ ڏانهن!؟