ديوارون، پاڇا ۽ پڙاڏا
مُنهنجي اڳيان ڪُجهه به ڪونه هو. ڪُجهه به نه.... ڪورو ڪئنواس.
تڏهن مون کي سڀ ڪُجهه ياد اچڻ لڳو.
اها هڪ ديوار هُئي... تمام اوچي.... تمام پڪي.... پٿر جي ديوار.... ديوار چين.... ديوار برلن... ديوار... ديوار.... ديوار
۽ مان ان ديوار جي سامهون بيٺو هُئس.
ان تي پهريائين پنهنجو عجيب و غريب ڀوائتيون تصويرون ٺهندي ۽ ڊهندي ڏسي ان کي سڪرين سمجهي ويٺو هُئس.
زندگيءَ جا چٽا، اڻ چٽا عڪس.... ڌنڌليون ڌنڌليون تصويرون.... اڏيون ابتيون تحريرون.... چچريل آواز....
پر اها اسڪرين نه هُئي. اجنتا جي غارن جي ديوارن جان هڪ ديوار ۽ مان ان ديوار جي سامهون بيٺو هُئس... نه، اصل ۾ مان ديوار جي سامهون ڪونه بيٺو هُئس. ديوار مُنهنجي سامهون اچي وئي هُئي. ها. مون کي ياد ٿو اچي. مان الاءِ ڪٿان، ڪهڙي وقت کان هڪ ڊگهي ڊوڙ ڪري. ان جاءِ تي پهتو هُئس ته ائين ئي. اوچتو، الاءِ ڪيئن اها ديوار زمين مان نڪري آئي هُئي ۽ مُنهنجي سامهون اڀي ٿيندي وئي هُئي. مُنهنجو حيرت سان ڀريل نظرون ديوار سان گڏ مٿي کڄي ويون هيون. مٿي... تمام مٿي ۽ پوءِ ديوار ڌنڌ ۾ گم ٿي وئي هُئي. نه، ديوار پنهنجي جاءِ تي بيٺي هُئي. اصل ۾ مُنهنجي نهار کٽي وئي هُئي... تڏهن مون ان ديوار تي سوچيو هو جيڪا ائين ئي.... اوچتو الاءِ ڪيئن زمين مان نڪري مُنهنجي سامهون اڀي ٿيندي وئي هُئي ۽ مان ڊوڙندي ڊوڙندي هڪدم بيهي رهيو هُئس. پوءِ مون گهڻين ديوارن تي سوچيو هو. ننڍيون ديوارون... وڏيون ديوارون.... ٺهندڙ ديوارون... ڊهندڙ ديوارون... شيشي جون ديوارون.... پٿر جون ديوارون، پر سمجهي نه سگهيو هُئس ته: اُهي ديوارون ائين ئي انسانن جي سامهون زمين مان اڀري ٿي آيون يا انسان پاڻ انهن جي سامهون اچي ٿي ويو؟!....!؟....؟؟؟....
.....تڏهن مون کي لڳو هو:
انهن ديوارن ۽ مُنهنجي وچ ۾ هڪ نازڪ رشتو موجود آهي جنهن کي ڪوبه نالو ڏئي نه سگهيو هُئس.
۽ هڪ ٻي ديوار....!!
سو اُها هڪ ديوار هُئي. جيڪا ائين ئي، اوچتو زمين مان نڪري مُنهنجي سامهون اڀي ٿيندي وئي هُئي ۽ تمام مٿي وڃي ڌنڌ ۾ گم ٿي وئي هُئي. نه، اصل ۾ مُنهنجي نهار کٽي وئي هُئي.
جنهن شيءَ کي مون پهريائين ديوار تي ڏٺو هو ۽ جنهن کي ڏسي پهريائين ڊڄي ويو هُئس ۽ جڏهن اها چٽي ٿي وئي هُئي تڏهن سچ پچ ڊڄي ويو هُئس. مُنهنجو بدن ڏڪي رهيو هو ۽ مان پگهر ۾ شل ٿي ويو هُئس. تڏهن لاشعوري طرح مان ان شئي کي گهورڻ لڳو هُئس. ڊپ ۾. لڳو هُئم: ان شئي تان نظرون هٽايم ته اها مون کي ڳڙڪائي ويندي.
تڏهن الاءِ ڪيئن همٿ ڪري آهستي آهستي پنهنجو هٿ مٿي کنيو هُئم ۽ آڱر سان نرڙ تان پگهر اگهي، پگهر جا ڇنڊا ان ديوار تي اڇليا هُئم ۽ سوچيو هُئم: اتان ڀڄي وڃان. ۽ جڏهن مون ائين سوچيو هو ته پوئين پير موٽڻ لئه پير اڃان مس کنيو هُئم تڏهن ان شئي مون کي پاڻ ڏي سڏيو هو...!... اها شئي جنهن کي پنهنجي سامهون اڀي ٿيل ديوار تي ڏسي پهريائين ڊڄي ويو هُئس. پوءِ سچ پچ ڊڄي ويو هُئس ۽ اتان ڀڄي وڃڻ جو سوچي اڃان پير مس کنيو هُئم تڏهن هوءَ مون کي سڏي رهي هُئي. تڏهن مان ڇرڪي پيو هُئس ۽ ڀڄي وڃڻ لئه اڃان پير مس کنيو هُئم ته اوچتو سمڪ اچي وئي هُئم ۽ پوئتي کنيل پير اڳتي وڌائي ساڳي جاءِ تي رکي ڇڏيو هُئم تڏهن مون کي پنهنجي بزدليءَ تي ڏاڍي ڪاوڙ اچي وئي هُئي ۽ ڪروڌ مان ان شئي کي گهورڻ لڳو هُئس.
۽ اها شئي.... اصل ۾ ٻيو ڪُجهه ڪونه هو.
مُنهنجو پاڇو هو....
جنهن کي ڏسي پهريائين ڊڄي ويو هُئس. پوءِ سچ پچ ڊڄي ويو هُئس ۽ اتان ڀڄي وڃڻ جو سوچي اڃان پير مس کنيو هُئم ته اهو. جيڪو اصل ۾ ٻيو ڪُجهه ڪونه هو. مُنهنجو پاڇو هو تنهن مون کي پاڻ ڏي سڏيو هو. تڏهن مون سوچيو هو:
پاڇا به ڳالهائيندا آهن ڇا؟!....!!.... پاڇا ته رڳو ڊيڄاريندا آهن.!
تڏهن مان ڏڪي ويو هُئس. ڊپ ۾ وار ڪانڊارجي ويا هُئا ۽ مان لاشعوري طرح پنهنجي پاڇي کي گهورڻ لڳو هُئس. ڊپ ۾. لڳو هُئم:
پنهنجي پاڇي تان نظرون هٽايم ته اهو مون کي ڳڙڪائي ويندو.
تڏهن مون کي لڳو هو ته،
اصل ۾ اهو مُنهنجو پاڇو ڪونه هو!
مان پاڻ هُئس!؟....
جنهن کي پهريائين پاڇو سمجهي ڊڄي ويو هُئس. پوءِ سچ پچ ڊڄي ويو هُئس ۽ اتان ڀڄي وڃڻ جو سوچيو هُئم تڏهن ان پاڇيءَ نه، مون پاڻ کي سڏيو هو. تڏهن وري به ڀڄي وڃڻ جو سوچيو هُئم پر ڀڄي نه سگهيو هُئس.
پوءِ مون گهڻن پاڇن تي سوچيو هو.
ڏينهن جا پاڇا.... رات جا پاڇا.... انڌا پاڇا.... روشن خيالي پاڇا.... حقيقي پاڇا.... پاڇا.... پاڇا....
تڏهن ڪيترائي ڀوائتا پاڇا وحشين وانگر چيخون ڪندا مُنهنجي چوڌاري ڦرڻ لڳا هُئا.
.... پر اهو مُنهنجو وهم هو.
۽ هاڻي سوچيان ٿو ته واقعي اهو مُنهنجو وهم هو ۽ جڏهن مون پنهنجي ان وهم تي سوچيو هو، تڏهن شايد ان تي کليو به هُئس. دل ئي دل ۾. شايد ان ڪري ته متان مُنهنجي ٽهڪن جو آواز مُنهنجي سامهون اڀي ٿيل ديوار سان ٽڪرائجي پڙاڏا پڙاڏا ٿي مُنهنجي وجود کي پرزا پرزا نه ڪري ڇڏي.
تڏهن مون کي پنهنجي ٽهڪن جي پڙاڏن کان ڊپ ٿيو هو ۽ مون سوچيو هُو:
آواز کان وڌيڪ خطرناڪ آواز جا پڙاڏا ٿيندا آهن جيڪي هڪ دفعو گونجڻ کان پوءِ صدين تائين گونجندا رهندا آهن.
۽ مون پنهنجا ٽهڪ دٻائي رکيا هُئا. پنهنجي انرجي بچائي رکي هُئم ڪنهن سهاني سمي لئه.
اف! تڏهن زندگي ڪيڏو نه آهستي پئي گذري. وقت ڄڻ بيهي رهيو هو ۽ مان پٿر ٿي ويو هُئس ۽ ديوار تي مُنهنجو پاڇو نه هو.... مان پاڻ هُئس. شانت مورت سمان.
تڏهن اوچتو ئي اوچتو زنجير کڙڪي پيا هُئا.
زنجيرن جي کڙڪڻ جو آواز ٻُڌي مون ڇرڪ ڀري مٿي نهاريو هو ۽ مُنهنجي بدن مان سيسراٽ نڪري ويا هُئا.
ٻه هٿڪڙيون.
ها. ٻه هٿڪڙيون ديوار تان هيٺ لهي رهيون هيون.
مون دهشت مان اکيون ڦاڙي مٿي نهاريو، پر مُنهنجي نهار کٽي وئي.
پوءِ اوچتو مُنهنجي چوڌاري هُل ٿي ويو. الاءِ ڪٿان ڀوائتن چهرن وارا وحشي انسان چيخون ۽ خرڙاٽ ڪندا زمين مان نڪري آيا هُئا. سندن هٿن ۾ چمڪندڙ ڪات ۽ ڀالا ڏسي مُنهنجي رڳن ۾ ڄڻ رت ڄمي ويو هو. نڙي خشڪ. موت جا پاڇا مُنهنجي چوڌاري نچي رهيا هُئا.
پوءِ مون دانهن ڪئي هُئي. نه، دانهن ڪرڻ تي هُئس ته هڪ هٿ مُنهنجي چپن تي اچي ويو هو.
اهو هٿ هُن جو هو. نرم ۽ نازڪ هٿ... ۽ مُنهنجي چيخ اندر ۾ ئي دٻجي وئي.
تڏهن مون ڏٺو. انهن وحشين ۾ ڪي مُنهنجا پنهنجا به هُئا. دوست.... واقف.... مائٽ ۽ مون کي مُنهنجي بغاوت جي ڏوهه جي سزا ڏيڻ لاءِ آتا. ڪريزي. هٿن ۾ ڪات ۽ ڀالا کڻي مُنهنجي چوڌاري نچي رهيا هُئا.
پوءِ هڙئي ڪات ۽ ڀالا مُنهنجي جسم ۾ کپي ويا هُئا.... ديوار تان لهي آيل هٿڪڙين جا خوفناڪ ٽهڪ..... مُنهنجي ڪپيل هٿ ڪراين کي سڏيندڙ هٿڪڙيون....
تڏهن مون کي خبر پئي هُئي ته اُها ديوار ڪنهن قربان گاهه جي ديوار هُئي ۽ مان قربانيءَ جي سرد سر تي بيٺل.... ۽ چوڌاري وحشي انسانن جو وحشيانه ناچ.
تڏهن مون کي پنهنجي وجود جو احساس ٿيو هو.... اهو مُنهنجو وهم ڪونه هو. مان رت ۾ لت پت قربان گاهه جي سر تي ديوار طرف مُنهن ڪري بيٺو هُئس ۽ مُنهنجو وجود! تڏهن مُنهنجي رڳن ۾رت تيزيءَ سان ڊوڙڻ لڳو هو.....
....... هڪ ٻي بغاوت!
۽ مان ديوار جي حقيقت کي سمجهڻ لڳو هُئس.
هٿڪڙيون مون کي سڏي رهيون هيون ۽ مون ڪروڌ مان انهن ڏانهن نهاريو هو. پوءِ اڳتي وڌي ويو هُئس. هٿڪڙين ڏانهن ۽ پوءِ مون پنهنجا هٿ هوا ۾ بُلند ڪري ڇڏيا هُئا... هٿ تريون ۽ نرڙ ديوار سان جڙي ڇڏيو هُئم. تڏن مون کي پنهنجي ۽ ديوار جي نازڪ رشتي جو احساس ٿيو هو ۽ مان آهستي آهستي ديوار ۾ جذب ٿيڻ لڳو هُئس.... ۽ پوءِ... مان ديوار ۾ سمائجي ويو هُئس.
۽ ديوار تي رهجي ويو هو پاڇو....
تڏهن پنهنجي ناڪاميءَ تي زنجير، تپي باهه ٿي ويا هُئا ۽ پوءِ رجي، مُنهنجي پاڇي جي نه.... مُنهنجي پيرن ۾ ڪري پيا هُئا... فولاد جا بيڪار ٽڪر. تڏهن هڪ خيال الاءِ ڪيئن اچي ويو هُئم:
ديوار ڏاڍي ڪم جي شئي آهي.
پوءِ مون پنهنجي پگهر سان ان ديوار تي لکيو:
اهو سڀ زندگيءَ جو ڏنڊ آهي. جيستائين اهو ڏنڊ نٿو ڀرجي تيستائين اڳتي وڌڻ جي هر ڪا راهه بند ٿي وڃي ٿي ۽ سڀ ڪُجهه بي لاڀ ۽ ڀُنگ ٿي وڃي ٿو.
پوءِ مان گم ٿي ويو هُئس. مُنهنجو پاڇو به ديوار تان آهستي آهستي غائب ٿي ويو هو ۽ مُنهنجي پويان رهجي ويو هو مُنهنجي جسم جو خال.
اونداهي غارن جو پٽيل وات.
۽ مُنهنجي لکيل چمڪندڙ تحرير.
تڏهن مُنهنجي چپن تي هلڪي مُرڪ تري آئي هُئي ۽ مان انهن خالن تي سوچڻ لڳو هُئس: زندگيءَ جا خال..... موت جا خال..... عدم جا خا.... وجود جا خال..... اونداهيءَ جا خال.... روشنيءَ جا خال.... ديوارن جا خال.... دارڙن جا خال.... ڌرتي جا خال.... آڪاش جا خال..... ننڍا خال... وڏا خال.... خال.... خال.... خال....
تڏهن مون سوچيو هو:
ننڍا خال وڏا ٿي ويندا آهن ۽ وڏا خال سُسي سُسي ننڍا خال ٿي ويندا آهن ۽ پوءِ غائب ٿي ويندا آهن!
پوءِ مون کان سڀ ڪُجهه وسري ويو هو ۽ مان گم ٿي ويو هُئس....
لڳو هُئم ڪنهن خال ۾ سمائجي ويو آهيان....
..... پوءِ جڏهن....
هن مُنهنجو مٿو پنهنجي جهوليءَ ۾ رکي. مُنهنجي وارن ۾ پنهنجون ڪومل آڱريون ڦيرائيندي. مُنهنجي مٿان جهڪي پنهنجا گرم گرم چپ مُنهنجي پيشانيءَ تي رکي ڇڏيا هُئا ۽ سندس اداس نيڻن مان ٻه گرم گرم لڙڪ مُنهنجي ڳلن تي ڪريا هُئا. تڏهن انهن لڙڪن جي حرارت مون ۾ ڄڻ نئين شڪتي ڀري ڇڏي هُئي ۽ لڳو هُئم ڄڻ جيون جا ڪيترائي امر پل مُنهنجي مُٺ ۾ ڀڪوڙجي ويا آهن.
تڏهن مون کي سڀ ڪُجهه ياد اچڻ لڳو هو.
اها هڪ ديوار هُئي ۽.... ۽ مان ديوار ۾ سمائجي ويو هُئس. تڏهن سوچيو هُئم ديوارون حفاظت لاءِ ضروري آهن.
۽ مان ديوار جي ٻئي پاسي بيٺو هُئس.
۽ مُنهنجي پيرن هيٺان هئي کير جهڙي اڇي سنگمرمر جي سرد، لمبي ڏاڪڻ. مان ڏاڪڻ جي مٿئين ڏاڪي تي بيٺو هُئس ۽ ڏاڪڻ هيٺان سنگمرمر جي اڻ کُٽ ميدان ۾ انڌن، ٻوڙن، گونگن ماڻهن جو انبوهه، ڊنل ڊنل، مون کي ڏسي سندن مُک تي خوشيءَ جي لهر ڊوڙي وئي هُئي ۽ هو هٿ کڻي. گلا ڦاڙي نعرا هڻڻ لڳا هُئا.
روح ابد اچي ويو.... روح ابد اچي ويو.... اي روح ابد! اسان کي نجات ڏي.... اي روح ابد! اسان کي شڪتي ڏي.... اي روح ابد! اسان جو شرير ڄمي برف ٿي ويو آهي... اي روح ابد! اسان کي آڳ ڏي.... اسان کي آتما ڏي.... اي روح ابد!... اي روح ابد!.... اي.....!!...
تڏهن مون سندن مُک تان اندر جي پيڙا جو پاڇو ڏٺو هو ۽ مُنهنجي نس نس ۾ گونجي، اٿيا هُئا ظلم جي تاريخ جا سوين پڙاڏا.... ۽ الا ڪيئن. نه چاهيندي به مُنهنجا هٿ فضا ۾ بُلند ٿي ويا هُئا....
تڏهن هو سڀ سجدي ۾ ڪري پيا هُئا.
اف! ڪيڏو نه اذيت ناڪ منظر هو مُنهنجي اڳيان..... ۽ مون پٺي ورائي ديوار جي خال ڏي ڏٺو هو... تڏهن مُنهنجي اکين مان وهي نڪتا هُئا ٻه لُڙڪ.
تڏهن مون هن کي وري ڏٺو هو. پنهنجي سامهون. اوچتو ئي اوچتو الاءِ ڪٿان نڪري آئي هُئي ۽ پنهنجي ڪومل هٿن جي ترين سان مُنهنجي لُڙڪن کي مُنهنجي ڳلن تي ملڻ لڳي هُئي.
تڏهن اوچتو،
مُنهنجي ذهن ۾ سوين سورج ٻري پيا هُئا ۽ پري پري تائين سڀ ڪُجهه چٽو ٿي ويو هو.
تڏهن ڪنڌ ورائي پوئتي ڏٺو هُئم. هڪ وڏي ديوار ۽ ديوار تي ٺهندڙ ڊهندر تصويرون ۽ پاڇا... پوءِ پاڻ کي ڏٺو هُئم ۽ سوچيو هُئم وڏيون ديوارون ننڍين ديوارن کي ازدها وانگر ڳڙڪائي وينديون آهن.
۽ پوءِ مان رک ٿي ويو هُئس.
مُنهنجي مٿان ڪيئي صديون بي رحميءَ سان گذري ويون هيون ۽ پوءِ هڪ ڏينهن، اوچتو زلزلو اچي ويو هو..... زمين آسمان ڏڏي ويا هُئا ۽ تيز طوفان لڳا هُئا مان ذرو ذرو ٿي وکري ويو هُئس.
اف! ڪيڏا نه عذاب ڀوڳيا هُئم..... پوءِ مون کي سڀ ڪُجهه ياد اچڻ لڳو هو.
انساني تهذيب جا هڙئي ورق مُنهنجي اکين آڏو ڦري آيا هُئا... پوءِ مان ڪٿي ڪٿي نه رليو هُئس. پنهنجي ذرن کي پلاند ۾ ميڙڻ لئه... وحشت ۽ بربريت جي ڀيانڪ تاريڪين کان اڄ جي ٽيڪنالاجيءَ جي دور تائين ڪيڏي نه پيڙا ڀوڳي هُئم!!
۽ پوءِ مان هڪ ڏينهن مڪمل ٿي ويو هُئس.
جڏهن مُنهنجي اندر ۾ اهو مڪملتا جو احساس پيدا ٿيو هو. تڏهن سڀ ڪُجهه چٽو ٿي ويو هو. اکين جي آڏو ڇانئجي ويل ڌنڌ ڄڻ فضا ۾ تحليل ٿي ويو هو ۽ پوءِ..... مُنهنجي اڳيان ڪُجهه به ڪونه هو.... ڪُجهه به نه.... ڪورو ڪئنواس....
تڏهن مون کي سڀ ڪُجهه ياد اچڻ لڳو هو. اها هڪ ديوار هُئي تمام اوچي.... تمام پڪي.... ۽ مان ان ديوار جي سامهون بيٺو هُئس.
جنهن شيءَ کي مون پهريائين ديوار تي ڏٺو هو. اصل ۾ اهو مُنهنجو پاڇو هو. تڏهن مان پنهنجي پاڇي کي گهورڻ لڳو هُئس. ڊپ ۾ لڳو هُئم پاڇي تان نظرون هٽايم ته اهو مون کي ڳڙڪائي ويندو.
اصل ۾ اهو مُنهنجو پاڇو ڪونه هو!
مان پاڻ هُئس!؟....
۽ مان آهستي آهستي ديوار ۾ جذب ٿيڻ لڳو هُئس...
۽ پوءِ مان ديوار ۾ سمائجي ويو هُئس.
۽ ديوار تي رهجي ويو هو مُنهنجو پاڇو.
پوءِ مون کان سڀ ڪُجهه وسري ويو هو.
مان گم ٿي ويو هُئس....
لڳو هُئم ڄڻ ڪنهن خال ۾ سمائجي ويو آهيان....
پوءِ جڏهن....
هن مُنهنجو مٿو پنهنجي جهوليءَ ۾ رکي، مُنهنجي وارن ۾ پنهنجون ڪومل آڱريون ڦيرائيندي مُنهنجي مٿان جهڪي پنهنجا گرم گرم چپ مُنهنجي پيشانيءَ تي رکي ڇڏيا هُئا ۽ سندس اداس نيڻن مان ٻه گرم گرم لُڙڪ مُنهنجي ڳلن تي ڪريا هُئا، تڏهن انهن لڙڪن جي حرارت مون ۾ ڄڻ نئين شڪتي ڀري ڇڏي هُئي. لڳو هُئم ڄڻ جيون جا ڪيترائي امر پل مُنهنجي جهوليءَ ۾ اچي ڪريا هُئا.
تڏهن مون کي سڀ ڪُجهه ياد اچڻ لڳو هو.
اها هڪ ديوار هُئي.... تمام اوچي... تمام پڪي.... پٿر جي ديوار...
پوءِ مون کان چيخ نڪري وئي هُئي ۽ مون هن جي اکين ۾ نهاري سڏڪندي چيو هو.... مان.... مان ديوار ۾ سمائجي ويو آهيان.... مان ديوار ۾..... مُنهنجو پاڇو مون کي ڳڙڪائي ويو آ.... مون کي ڪڍ!.... مون کي ڪڍ!..... مون کي ڊپ ٿو ٿئي.... مُنهنجو ساهه ٿو ٻوساٽجي.... مون کي ڪڍ!.... مُنهنجو پاڇو.... مان.... اف!....!!....!!!
تڏهن هوءَ اداس ٿي وئي هُئي. ڏُک مان چيو هُئائين: ڏس!... توکي وري Fits ٿا پون نه.... ڪيترا ڀيرا چيو اٿمانءِ ته گهران نه نڪرندو ڪر.
تڏهن سندس ڳالهه ٻُڌي مان ڇرڪي پيو هُئس.
فٽس!؟....ڇاجا؟....
تڏهن آهستي آهستي سڀ ڪُجهه ظاهر ٿيندو ويو. اکين آڏو ڇانئجي ويل ڌنڌ فضا ۾ تحليل ٿي ويو هو ۽ پوءِ....
مُنهنجي اڳيان ڪُجهه به ڪونه هو. ڪُجهه به نه... ڪورو ڪئنواس.
تڏهن مون کي سڀ ڪُجهه ياد اچڻ لڳو هو.
اها هڪ ديوار هُئي.... تمام اوچي..... تمام پڪي.... پٿر جي ديوار....
۽ مون ان ديوار جي پاڇي ۾ هلڻ جي ڪوشش ڪئي هُئي.
۽ پوءِ اوچتو مون کي دورو پئجي ويو هو.
۽ مان ديوار جي پاڙ ۾ ڪريو پيو هُئس.... اڪيلو... لاوارث.