پبلشر پاران
قلبي واردات کان بچيل شايد ئي ڪو انسان هجي ۽ ان جو اظهار به هر ماڻهو پنهنجي پنهنجي انداز ۽ طريقي سان ڪري ٿو. هڪ لحاظ سان روئڻ ۽ کلڻ به فن آهن، ڇو ته اظهار جو ڏانءُ ۽ سليقو ئي ته فن جو ٻيو نالو آهي. خالي اظهار جي ڪا ايڏي وقعت نه آهي، وقعت فنائتي ۽ فنڪاراڻي اظهار جي آهي. جڏهن هڪ حساس ۽ سرجڻهار ماڻهوءَ جي ڪائي ڪيفيت، ڪوئي احساس ۽ ڪوئي داخلي اُڌمو شدت اختيار ڪري، اندر ۾ سانڍڻ ۽ سهپ کان ٻاهر ٿي ويندو آهي، تڏهن هو ان کي هڪ خاص ترتيب، توازن ۽ مخصوص انداز سان اظهار جي قالب ۾ اوتيندو آهي ۽ اهو تخليقي اظهار ئي اصل ۾ فن چوائيندو آهي.
هڪ شاعر انهن فنائتي احساسن ۽ ڪيفيتن کي شاعري جي قالب ۾ اوتيندو آهي، هڪ مصور، ڪينواس ۽ رنگن کي ذريعو بنائيندو آهي، جڏهن ته هڪ سنگ تراش، هٿوڙي ۽ ڇيڻي سان ڪو فن پارو وجود ۾ آڻي، پنهنجي اندر جي بي چيني ۽ آنڌ مانڌ کي ماٺو ڪرڻ لاءِ ڪوشان هوندو آهي.
فنڪار پنهنجي اندر جي ڀڃ ڊاهه ۽ داخلي تبديلين کي فن جي صورت ۾ اظهارڻ جي ڪوشش ڪندو آهي. فن ئي هڪ فنڪار جي اندر جو حقيقي آئينو ٿيندو آهي. هڪ عام ماڻهوءَ کي سمجهڻ لاءِ هن جي سموري ذات ۽ زندگي جو اڀياس اشد ضروري آهي، پر هڪ فنڪار ۽ تخليقڪار کي سمجهڻ لاءِ هن جو فن ۽ ان جون تخليقون ئي ڪافي هونديون آهن.
ادب جي تخليق جا به ساڳيا ئي سبب آهن، جيڪي فن جي تخليق جا هوندا آهن، ڇو ته ادب پڻ فن جو ئي حصو آهي. حقيقي ادب ۽ فن سمجهوتو نه ڪندا آهن. حالتن سان ٺاهه، فن ۽ ادب ٻنهي جو موت هوندو آهي. فنڪار جي اندر ۾ پيدا ٿيل بيچيني ۽ بي اطيميناني جيڪڏهن ٿڌي ٿي ويئي يا سمجهوتي جي ور چڙهي ويئي ته، فن ۽ فنڪار ٻيئي مري ويندا آهن. فنڪار ٻين انسانن جي ڀيٽ ۾ وڌيڪ حساس ۽ سُچيت ٿيندو آهي. هو سماج ۾ ٿيندڙ تبديلين، انسان جي آهُن ۽ دانهن، آسن، اميدن، امنگن ۽ نراساين جو وڌيڪ ادراڪ ڪري سگهندو آهي. هو انهن معروضي حقيقتن کي پهريان قلبي /موضوعي واردات ۾ تبديل ڪندو آهي. يعني انهن حقيقتن جي ادراڪ جو عذاب برداشت ڪندو ۽ بار بار سهندو آهي. سماجي حقيقتون فنڪار جي ذهن ۾ ائين گونجنديون آهن، جيئن ڪنهن پراڻي گنبذ ۾ آواز جو پڙاڏو دير تائين گونجندو آهي. اهي صدائون، ندائون ۽ نوڪدار حقيقتون فنڪار جي اندر کي بار بار رتوڇاڻ ڪنديون آهن. هن جي دل کي زخمي ۽ روح کي رتو رت ڪنديون آهن، تنهن بعد اهي خون جون بوندون ئي، تخليقي فهم ۽ عقل سان ملي، حقيقتن جي خام مال کي، ڪنهن مخصوص قالب ۾ آڻي، فنپاري کي وجود ۾ آڻينديون آهن.
شاهه لطيف به هڪ اهڙو ئي فنڪار آهي، جنهن جون آڱريون درد جي آڳ مان جاڳ ۽ جياپي جا تصور تخليق ڪن ٿيون. لطيف جو زندگيءَ ۽ محبت جو تصور زميني ۽ حقيقي هجڻ سان گڏوگڏ تخيلاتي ۽ Platonic آهي. هُن جي محبت رڳو وصل تائين محدود نه آهي، پر اها ڪائنات جي وسعتن وانگر بي اَنت ۽ وشال آهي. هُن وٽ پڻ درد ٻين مڙني شاعرن ۽ تخليقڪارن جي نسبت وڌيڪ تخليقي ۽ نرالي انداز ۽ معنويت سان ملي ٿو. لطيف جي درد جي فلسفي کي سمجهڻ ۽ هينئين سان هنڊائڻ جي ضرورت آهي، ڇو ته اهو زندگيءَ جا نوان راز ۽ رمزون سمجهائي ٿو.
ڀٽائي وٽ درد جو تصور رواجي ۽ روايتي نه آهي، پر غير روايتي ۽ نرالو آهي. هن جي فن جو ڪمال اهو آهي ته، سندس اظهاريل هر احساس روح جي گهرائين تائين لهي وڃي ٿو. هو لفظن کان رنگن جو ڪم به وٺي ٿو، ته روح جو به، انهيءَ ڪري هن جي شاعري نه فقط پُر تاثير ۽ موهيندڙ آهي، پر اها زندگيءَ جو مڪمل عڪس ۽ احساس پڻ پيش ڪري ٿي.
ڊاڪٽر فياض لطيف نوجوان محقق ۽ سُچيت نقاد آهي. هُن شيخ اياز جي جمالياتي شاعريءَ تي پي ايڇ ڊي ڪئي آهي، سندس اهو تحقيقي ڪم پنهنجي حوالي سان وڏي اهميت جو حامل آهي، پر هُن وٽ شاهه لطيف جي شاعريءَ جي اڀياس ۽ ڇنڊڇاڻ جي حوالي سان پنهنجي بصيرت ۽ هڪ پنهنجو نقطه نظر آهي. هُن لطيف جي مختلف فني ۽ فڪري نقطن تي جديد تحقيق ۽ تنقيد جي روشنيءَ ۾ چڱو ڪم ڪيو آهي، پر درد جي موضوع تي مختلف عالمن جي ترتيب ڏنل مقالن/ مضمونن( جنهن ۾ هن جو پنهنجو هڪ مقالو به آهي) تي محيط سندس هي ڪتاب، ”شاهه لطيف جي شاعريءَ ۾ درد جو جمال“ پڻ انتهائي قيمتي ۽ ڪارائتو آهي. ڊاڪٽر صاحب جنهن محنت ۽ محبت سان هيءُ ڪم سهيڙي، ثقافت کاتي حوالي ڪيو آهي، ادارو انهيءَ لاءِ سندس ٿورائتو آهي.
لطيف سائين جي 374 هين عرس جي موقعي تي، ڀٽائي جي پارکو پڙهندڙن تائين هي ڪتاب پهچائيندي، سچ ته اسان سرهائي محسوس ڪري رهيا آهيون، ڇو ته لطيف سان اسان جو فڪري ۽ روحاني طرح اهو مشترڪه درد جو رشتو ئي آهي، جيڪو صدين کان اسان مِڙني کي ساڻس سلهاڙيو ۽ ڳنڍيو اچي ٿو. اميد ته هن ڪتاب مان عام پڙهندڙ توڙي لطيف جا پارکو چڱو لاڀ حاصل ڪندا.
[b] اڪبر لغاري
[/b] سيڪريٽري، ثقافت، سياحت ۽ نوادرات کاتو
حڪومت سنڌ
5 ــ آڪٽوبر 2017