سـُــر سـِـــري راڳ
ڪايو ڪمايوم، موتي مـُــون نه وَڻجيا
سـِـيـھــَــي جو سيد چئي، وَکَر وِهايوم
هھڙو حال سـَــندوم، توهه تنهنجي اُبـھـان
سمجهاڻي: سچن ٻانــَــھــَــن جي عاجزيءَ ۽ اِنڪساريءَ جي ترجماني لطيف سرڪار هـِـن بيت ۾ ڪئي آهي. هــُـــونــئــن به اسان شاهه سائينءَ کي پڙهنداسين ته معلوم ٿيندو ته هــُـــو اُنهن ٿورن شاعرن مان آهي جيڪي الله تعاليٰ کان عدل بدران فضل گــهــُــــرنـــدا آهن. ٻانــُــھــــو چئي ٿو مــُـــون جيڪو ڪـــُـــجــهـــه ڪيو آهي اُن جو مــُــلــهــه ڪــُــجــهــه به ناهي. مــُــون هيرن ۽ جواهرن بدران ڪاوَن (بيڪار شيشن) جو ڌنڌو ڪيو آهي. ڪي به اهڙا اعليٰ ڪم ناهن ڪيا جن جي ڪري فخر ڪريان. سون جي بدران شــِــيــھـــي / لوهه جو ڪاروبار ڪيو اٿم. سو حال به مــُــنــھــنــجـــو اَڀرو ســَــڀــرو آهي. جيڪڏهن حساب ڪندين ته پــُــورو نه پــَـــوَنــدس. بــس مــِــڙئـــي تــُــنـھــنــجـــيءَ ٻاجهه سان پيو زندگي گــُــذاريــان. سو ســَــتـــُـــر ڪج ســَـــتـــار!
ڪـــَــچُ ڪمايوم ڪـُــوڙ، ڀـَــڳــم عھد الله جا
پڃرو جو پاپن جو، سو چوٽيءَ تائين چـُــور
معلوم اٿيئي مـُــور، ڳـــُـوڙهـــا اِنهيءَ ڳالهه جو
سمجهاڻي: انسان کي جڏھن پنھنجن ڏوھن يا بُرن ڪمن جو احساس ٿئي ٿو ته پوءِ چئي ٿو ته اي مالڪ! تو سان جيڪي وَچــَــن ڪيا هــُــئــم سي سڀ ڀــَــڃــي ڇڏيم. واعدي جي ڀڃڪڙي ڪندي چڱن ۽ نيڪ ڪمن بدران رُڳو ڪــُــوڙ، ٺــَــڳـــيءَ ۽ دوکي جا ڀــُــتـــا ڪم ڪيا اٿم. مــُــنـھــنــجـــو سڄو وُجــُـــود ڏوهن سان ڀريو پيو آهي. تــُــون مــُــنـھــنـجـــن پـــِــرڪـــارن کان واقف آهين سائين! تو کي مان ڇا ٻــُــڌايــان؟ تــُــون سڀ ڪــُــجـهــه ڄاڻين ٿو. سو پنھنجو ڪرم ڪر؛ سنئين راھ ڏيکار! مان تــُــنـھــنــجـــيءَ مــِــھــر مان مايوس ناهيان.
هـِـڪــِـي ٻانــھــي چـِـت ۾، ٻي جا ڪري الله
پاڻهين وجهي ڪــُــنَ ۾، پاڻهين اُڪارَي اوڙاهه
تنهن واحد کي واهه، جو ســُــتــَــڙِ سڀيئي ڪري
سمجهاڻي: ٻــانــُــهـــون سوچيندو ۽ حاصلات لاءِ جيڪو لوچيندو آهي لازمي ناهي ته سندس پــالــڻــھـــار به هــُـــن لاءِ ائين سوچيندو هــُــجــــي. بندي جي مـَــن ۾ هڪڙي ته خالق جي مـَـــن ۾ ٻي. اسان جنھن مقصد جي ماڻڻ لاءِ ڏينھن، رات هڪ ڪري ڇڏيندا آهيون ته اڪثر اُن ۾ ناڪام به ويندا آهيون؛ جنھن ڪري تمام گھڻي مايوسي ٿيندي آھي. پاڻ کي مطمئن ڪرڻ لاءِ ائين به سوچيندا آھيون ته ٿي سگهي ٿو ته اها حاصلات اسان کي نــُــقــصـــان ڏئي يا اُن وقت اسان لاءِ فائديمند نه هــُــجــــي. اِها حڪمت ته رُڳو اسان جو رب ئي بھتر ڄاڻندو آهي. تنھن ڪري وقتي ناڪاميءَ تي رَنج نه ٿجي بـلـڪـِـه پنھنجي جاکوڙ جاري رکجي. اُهو ئي مالڪ آهي جيڪو ڪــُــنــن ۾ ٻــوڙي به ٿو ته وري اُونهيءَ کــڏ / اوڙاهه مان پار به پــُــڄــائــي ٿو. سو سڀ ڪــُــجــهــه سندس هٿ ۾ آهي. شل سڀني کي پار پــُــڄــائـــي. نيڪ مقصدن ۾ ڪامياب ڪري. آمين!
تنھن ھُوندي به جاکوڙ جاري رکڻي آھي، ڇا ڪاڻ ته پالڻھار پاڻ ئي وري وري جدوجھد ڪرڻ ۽ گھرڻ جو حُڪم ڪيو آھي.
آڏو چــِــڪڻ چاڙهه، منهنجي موج نه سهي مــَــڪڙِي
ميڙي مـــَــٺايــُــن جو، بي حد چاڙهيم بار
چوڻ چارو ناهِه ڪو، بــَـديون بي شمار
ڪپر ڪارونڀار، اُڪارِئين احسان سين.
سمجهاڻي: ھن ســُــر ۾ لطيف سرڪار ٻيڙياتن جو به ذڪر ڪيو آهي. جڏهن هــُــو سمنڊ يا درياهه ۾ ٻيڙي ڪاهي نڪرن ٿا ته کين ڪيترن ئي خطرن کي مــُــنـھــن ڏيـڻــو ٿو پوي. اهڙيءَ صــُــورت ۾ هــُــو پنھنجي رب کي ٻاڏائن ٿا؛ نياز ۽ نــِـــوِڙت جو اظھار ڪن ٿا؛ سڀ وَڏايون ۽ ڊاڙيون ڇڏي چــَــوَن ٿا ته اي مالڪ سائين! ٻيڙي وِچ ســـِــــيــر ۾ ڦاٿل اَٿم. اڳيان تــِــرڪــڻـــيءَ ۽ چـــِــيــڪــيءَ مـــِـــٽــــيءَ جي اهڙي گـــَــپ ۽ ڌُٻڻ آهي جيڪا ٻيڙين کي به ڳــــِـــھــــِــــي يا ڇــــِـــــڪــــي وڃي ٿي. مــُــنـھــنـجـــي ٻيڙي ته پاڻيءَ جي لھرن ۽ وِيــرُن جي به ســَــــٽ نه ٿي سھي سگهي. تنھن کان ســِــــواءِ مان ڪو پاڪ دامن ۽ پھتل ٻانــُــهـــون به ناهيان جو مــُــنـھــنــجــــا ثواب مــُــون کي ڪم اچي وڃن. اِن حالت ۾ مان انصاف جي گـهــُـــر به نه ٿو ڪري سگهان. تنھن ڪري پنھنجو احسان ڪر مــُـــون تي. ڀلائي ڪري اُونداهو ۽ خطرناڪ ڪــِـــنـــارو پنھنجيءَ ٻاجهه سين پار ڪرائي تڙ تي پھچاءِ!
ٻيڙِي پـُــراڻـــِــي؛ وَکر پاءِ م وِترو
تــَـــري ۾ تـُــن پيا؛ پاسنــِــئـون پاڻـي
هـــِــيءَ هــَــــڏ وِهاڻي، ڪـَــڙهُه ڪالهوڻي ڏِينھن کي
سمجهاڻي: لطيف سرڪار هـِــن بيت ۾ ٻيڙيءَ واري کي صلاح ڏيندي فرمائي ٿو ته تــُــنـھــنـجـــي ٻيڙي به پــُــراڻــي جـهــونـــي ٿي وئي آهي. تنھن ڪري هرون ڀرون لالچ ۾ اچي اُن ۾ گهڻو سامان نه ســَـــٿ. ٻيڙيءَ جي چوڌاري ته پاڻي هــُــونــدو ئـــي آهي مٿان وري تــُــنـھــنجــيءَ پــُــراڻـــيءَ ٻيڙيءَ جي وِچ ۾ / تــَـــري ۾ سوراخ به ٿي ويا آهن. ائين نه ٿئي ته ڪنھن سوراخ مان پاڻي ٻيڙيءَ ۾ ڀرجي وڃي ۽ نتيجي ۾ ٻيڙي ٻــُــڏي وڃي. هــُــن جو وقت پــُــورو ٿي چــُــڪـــو اَٿئي. ٻين لفظن ۾ Expired ٿي چــُــڪـــي آهي. تنھن ڪري هاڻي ســُــڀـــاڻـــي لاءِ سوچ؛ ڪا مــُــســتــقــبــل لاءِ رٿابندي ڪر. جيڪڏهن بھتر آئيندو چاهين ٿو ته ماضيءَ جي تجربي ۽ حال جي حالتن کي آڏو رکي ســُــٺــيءَ ۾ ســُــٺـــي رٿابندي ڪر! هيءُ پيغام رُڳو ٻيڙياتي لاءِ ناهي بـلـڪـِـه اسان سڀني لاءِ آهي.
جـُـتــو وانءُ جھاز! گــَــڏيــو غــُـــرابـــن سين
پــُـــورِيـــنـدي هـُــن پار ڏي سـَــڌَر کڻج ساز
اَچن ٿا آواز، ســَـــٽــــــاڻـــي سـَـــمــُــــنــڊ جا
سمجهاڻي: ســامــُـــونــڊي ٻيڙن ۽ جھازن جا به مـُـخــتــلــف قــِـــســـم ٿين ٿا. ڪي ننڍا ته ڪي وڏا ته ڪي وري تمام وڏا. غوراب وڏي جھاز کي چـَــوَنــدا آهن جنھن ۾ سامان به گهڻو پئي ته سھولتون به گهڻيون سمايل هــُــجــنــس ٿيون. غوراب پاڻ سان گڏ ننڍن جھازن کي ساڻ وٺي مدد ڪندا ويندا آهن. لطيف سائين ظاهري طور ته ننڍي جھاز کي چئي ٿو ته تــُــون پنھنجين گهٽ سھولتن، محرومين ۽ گهٽ حيثيت هـُـجــڻ تي مايوس نه ٿيءُ؛ بيھي نه رهُه؛ ڪم ڇڏي نه ڏي؛ ڀلي غورابن جو سھارو وٺي هلندو رهُه پر ياد رک ته ان جو مـُـڪــمــل آسرو نه ڪجانءِ؛ هرو ڀرو لاهي پاهي نه بيھجانءِ؛ پنھنجي تياري مـُـڪــمـــل ڪجانءِ؛ ضرورت جو سڀ سامان ساڻ کــڻــجـــانءِ، ڇا ڪاڻ ته مست ۽ زبردست سمنڊ جون رَڙيون ۽ گــَــجــگـــوڙيــون تــُـــون ٻــُـــڌيـــن ٿو پيو. مــُــصــيــبـــت جي گـهــَـــڙيءَ ۾ ڪو به ڪنھن جي مدد نه ڪري سگهندو آهي. اسان هــِــن بيت مان جھاز ۽ غوراب کي حيثيت ۾ ننڍن ۽ وڏن ماڻهن سان ڀيٽي پاڻ کي پرکيون ۽ اڳتي وڌون. ھرون ڀرون ڪنھن جو آسرو نه ڪريون.
لــُــڙ، لـــَـــھــريــُــون، لـــَـــس ليٽ؛ جــِــتـــي اَنت نه آب جو
الله! اُت مَ اولــِـــئـــِــيــن، ٻـــيـــــــــڙا مـــٿــي ٻـــــــــيـــــــــٽ
جــوکــــــو ٿــئـــي مَ جـھـاز کي؛ ڦـــَــــرَهـــِـــي اَچي مَ ڦيٽ
لـڳــي ڪـامَ لـپـيـــٽ، هــِـــن غــاريـبــيءَ غــــراب کــي
سمجهاڻي: سمنڊ جو نظارو بيان ڪندي شاهه صاحب مــُــھــاڻــي جي زباني فرمائي ٿو ته سمنڊ ۾ ڪــُــنــن جا ڪــَــڙڪـــا، لھرن ۽ وِيـــرُن جا وَراڪا ۽ رُڳو پاڻي ئي پاڻي آهي. اي الله پاڪ! اهڙيءَ حالت ۾ ڪنھن خوفائتي ۽ نــُــقــصـــان ڏيندڙ ٻــيــٽ سان ٻيڙا نه ٽــَــڪــرائــجـــانءِ جو ٽــُــڪــرا ٽــُــڪـــرا ٿي وڃن! سمُنڊ ۾ ڪٿي ڪٿي اھڙيون جايون به آھن، جن جي مٿاڇري تي ته پاڻي آھي پر اصل ۾ ڪو پھاڙ، پٿر يا زمين آھي. تيز ٻيڙو يا جھاز جيڪڏھن اُن سان ٽڪرائبو ته پُرزا پُرزا ٿي ويندو. ڇوليون اُن کي ورائي ورائي پيون ٽڪرائينديون. ان صُورت ۾ ملاحن جي زندگيءَ کي به خطرو ھُوندو آھي. سو اي ٻاجھارا! ٻاجهه ڪري اهڙيءَ مــُــصــيــبـــت کان اسان جي هــِـــن غــريــبــاڻــي ٻيڙي کي بچائجانءِ! اسان وٽ ته اِن کان ســِـــواءِ ٻي ڪا به مـــَـــڏي ملڪيت ناهي؛ سڄو گهر اِن تي ئي پــَــلــجــــي ٿو. جيڪڏهن اِهو به کـــَـــســــي ڇــڏيــُـــئـــه ته پوءِ اسان وٽ ڇا رهندو؟ اسان جا ٻــَــچـــڙا اسان جي انتظار ۾ آهن. سو ڪرم ڪري حفاظت سان اسان کي واپس پھچائجانءِ!
اَگهيو ڪائو ڪچ، ماڻڪن موٽ ٿِي
پلئــِـه پايو سچ، آڇــِـــيندي لڄ مران
سمجهاڻي: زماني جي بدليل قدرن تي لطيف سائين به ماتم ڪري ٿو. سندس هــِــن بيت ۾ اعليٰ قدرن، حق ۽ سچ لاءِ وِڙهندڙن سان جيڪو ســُــلــُــــوڪ ڪيو وڃي ٿو اُن جي عڪاسي ٿيل آهي. ڪــُــوڙ، ٺــَــڳـــي، رُشوَت، دهشتگردي، ڪــَــٺـــورتـــا، ڪــُــپـــت ۽ ڪميڻائپ ايتري ته وڌي وئي آهي جو حق، سچ ۽ ايمانداريءَ جي واٽ تي هلندڙ ماڻهونءَ کي چريو سمجهيو وڃي ٿو. عظيم ماڻهون اُهو سمجهيو وڃي ٿو جنھن وٽ ڦــُــرلــُــٽ، ٺـــَــــڳــــيءَ، ڪــَــٽــرپــڻــي ۽ دهشتگرديءَ وسيلي ڪمايل مال دولت، بنگلا، گاڏيون ۽ دَٻدَٻو آهي. اِهو سڀ ڪــُــجــهــه ڪائو ڪــَـــچ يعني نــســــورو ڪــُــوڙ ۽ ٺــَـــڳــــي آهي جنھن کي اسان جي سماج قــبــُـــولـــي ورتو آهي. اِن حالت ۾ سچار ۽ ســُــڄـــاڻ ماڻهون خاموش ٿي ويھڻ بدران پنھنجو ڪم جاري رکندو پيو اچي پر افسوس آهي جو هــُــن جي سچي ڳالهه ٻــُــڌڻ لاءِ ڪو به تيار ناهي جڏهن ته ڪــُــوڙيــون ڪھاڻيون ٻُڌڻ، ٺــڳـــيءَ / ڀــَــٽـڪــڻ جون صلاحون وٺڻ لاءِ ميڙا متل رهن ٿا. ماحول اهڙو ٿي ويو آهي جو جنھن سچ جي هــُــو (سچار) پرچار ڪري ٿو يا آڇ ڪري ٿو اُن جي سمجهڻ لاءِ ڪو تيار ناهي. کيس ائين لڳي رهيو آهي ته هــُــو سچ نه پر ڪنھن وڏي گــُــنــاهه وارو ڪم پيو ڪري جنھن تي کيس ٻــُـــڏي مرڻ گـهــُـــرجـــي؛ لڄ اَچڻ گـهــُــرجــيـــس. اِن ســُــلــــُــــوڪ جي هــُـــونــدي به سچل سرمست چواڻي:
سچ ٿا مــَــــڙد چــَــــوَن، ڪنھن کي وَڻي نه وڻي
ڪُوڙيءَ دوستيءَ جو دم، بڻي نه بڻي
**
اوريائين آڻين، ميڙيو معلم خبرون
ساتان سـُـــڌ نه ڏِين، جــِــتـــي وهُه ويڌ ڪري
سمجهاڻي: لطيف سائينءَ هــِــن بيت ۾ اهڙن ڪم چور ۽ ڪــُـپــتــيـن ۽ سطحي ماهرن ۽ رھزن رهبرن جي ڳالهه ڪئي آهي، جيڪي مامري جي تـــَـــھـــه تائين وڃڻ بدران ٺــِــڙڪ ٺــَــڳـــي ڪري پيا مٿاڇري معلومات ڏيندا ۽ ڪُوڙيون خبرون ڪندا آهن. جيڪي سمنڊ جا ســُــونــھـــان آهن اُنهن ۾ ڪي اهڙا آهن جيڪي سمنڊ جي وِچ ســـِـــيـــر جي صحيح ڄاڻ بدران ويجهڙائيءَ کان ڏِسي پيا ٺڪاءَ ڇڏيندا آهن يا پنھنجي ماهراڻي راءِ پيا مڙهيندا آهن. جتي پاڻيءَ جا وهڪرا ۽ لھرون ويڌن / ظلم ڪن ٿيون؛ تباهي ڏين ٿيون اُتان جي ته خبر چار ئي نه ٿا ٻــُــڌائـــن. نتيجي ۾ بيخبر ميربحر سامونڊي لھرن جي وَر چڙهي وڃن ٿا؛ تباهه ٿي وڃن ٿا. تنھن ڪري اهڙن ماهرن، عالمن ۽ اڳواڻن کان خبردار رهڻ گـهــُــرجـــي.
چورِ اُڀو ائين چوءِ، ته آءٌ اُهو ئي آهيان
جـَـي اَسـِـي اکيُن هوءِ، ته لِڪَي کي ڪونه لَھَي
سمجهاڻي: لطيف سائينءَ هــِــن بيت ۾ اسان جي شــعــُــــور ۽ ســُــجــاڳـــيءَ جي اَڻاٺ جي ڳالهه ڪئي آهي. اسان جي چوري ڪندڙ، ڦــُــرلــُـــٽ ڪندڙ، حقن تي ڌاڙا هڻندڙ پاڻ ئي بيٺو محسوس ڪرائي ته مان ئي اوهان جو ڦــُــريـــنــدڙ ۽ لـــُـــٽـــيــنـدڙ آهيان پر تنھن جي باوجود اسان ان کي ســُــڃــــاڻــئـــون نه پيا يا ان خلاف اُٿي نه ٿا بيھون. اسان ڏاڍا ڪمزور ۽ ڊڄڻا ٿي ويا آھيون. اِهو ڪو هڪ ٻن يا چئن ماڻهن جو اَلميو ناهي. اڪثريت جي اکين تي کوپا چڙھيل آھن يا ڪنھن بيماريءَ ۾ ورتل آھن. اڪثريت بي خبر، بي سمجهه ۽ ننڊ ۾ ســُــتــــل آهي جو ظاهر ظــھــُــــور دشمن کي به لھي نه ٿي سگهي يا ذاتي مفادن ۽ مصلحتن خاطر ماٺ، گــُــونــگـــي ۽ ٻــوڙي آهي.
مَـيَـن مـَـٿــَــي ســَـــمـــرا، کــُــھــيـُـن سـَــڏَ ڪَرِين
ساٿُ نڀايو نـِـيـن، اِيءَ پـَــر سـَـــنـدِي سڄڻين
سمجهاڻي: هــِــن بيت ۾ اجتماعي سوچ جي ڳالھه ڪئي وئي آھي. اجتماعي سوچ رکندڙ سڄڻن، ســُــٺــن ساٿين ۽ دوستن جي ساٿ نڀائڻ واري خــُــوبـــي بيان ڪئي وئي آهي. هــُــو جڏهن سفر لاءِ ســَـــنـبـــرن ٿا يا ڪو فائدو وٺڻ لاءِ اُسھن ٿا ۽ پنھنجن اُٺن تي سامان رکن ٿا ته پنھنجن غريب، ڏُتڙيل ۽ پوئتي پيل دوستن کي به ياد ڪن ٿا ۽ کين ڀاڱي ڀائيوار ڪن ٿا. هــُـــو لائــيــنـدا آهن ته توڙ نڀائيندا آهن. هــُــنـن جو اِهو تمام وَڏو وَڙُ ۽ خــُــوبــــي آهي ته هر حال ۾ سنگت سان نڀائيندا آهن؛ دوستي ملهائيندا آهن. تنھن ڪري انفرادي سوچ کان پاسو ڪجي.
سيوا ڪر سمونڊ جي، جت جر وهي ٿو جال
سوين وَهن سـِـــيـر ۾، ماڻڪ، موتي، لال
جي ماسو جـُــڙئـــي مال، ته پوڄارا پـُـــر ٿيئي
سمجهاڻي: ننڍن ننڍن دُٻن، ڍَنڍُن ۽ ڍورن ۾ هــَــڻ هــَــڻ ڪري هرو ڀرو ٿو پنھنجو وقت وِڃائين. ڪو وڏو سمنڊ ڳولهه جتي پاڻيءَ جو ڪو اَنت نه پار هـُــجـــي، پوءِ جيترو وَڻئي اوترو پيءُ / استعمال ڪر! تون کــُــٽـــي ويندين سمنڊ نه کــُــٽـــنـدو. سمنڊ جي سير ۾ ڪيترا ئي هيرا، موتي ۽ ٻيو مال خزانو اَٿئي. تو تي دارومدار آهي ته تون ڪيترا ٿو ڪڍي سگهين. جيڪڏهن خزاني مان تو کي تولو / ماسو / ذرڙو به ملي ويو ته تنھنجا پونئير به خوشحال ٿي ويندا. ٻين لفظن ۾ ڪو اهڙو وڏو ڪم / ڪارنامون ڪجي جنھن سان سڄي لوڪ کي گهڻو فائدو ٿئي؛ دل کي ســُــڪــُــون ملي. نالو روشن ٿئي جيڪو پيو صدين تائين ڳائجي. دنيا سمُنڊ جيان وسيع آھي. ان ۾ پکڙجي وڃو. پاڻ مڃائي، محنت ڪري اھڙو ڪمايو يا حاصل ڪريو جو اوھان جا مثال ڏنا وڃن.