سـُــر ڪــــاپــائــتـــي
جان ڪتين تان ڪت، هي هڏ وهاڻي
ڪاپائـتي سڀ ڪا، ڪتي سيباڻي
ڄاتو جن ڄاڻي، تن هٿان پــھـــي نه ڇڏي
سمجهاڻي: هــِــن بيت ۾ محنتيءَ / پورهيت جي عظمت ۽ وقت جو قدر بيان ڪندي نصيحت ڪئي وئي آهي. تون پنھنجي پاران مڪمل ڪوشش ڪر. جيستائين ڪري سگهين / ڪــَــتــي / اُڻــي سگهين، تيستائين ڪم ڪندي رَهُه. باقي جيڪڏهن همٿ جواب ڏئي وڃئي ته ٻي ڳالهه آهي ڇا ڪاڻ ته هيءَ ويل ختم ٿيڻ واري آهي، جيڪا وَڃڻ کان پوءِ واپس نه ايندي. توهان جي عزت، مانَ ۽ مـُـلــهــه جو پيمانو ڪـَــتــڻ / ڪم ڪرڻ (معياري ۽ مقداري) آهي. جن اِن ڳالهه کي سمجهو سي ڪڏهن به ڪم کي نه ڇڏينديون / هٿ مان ڪپھه جو پــَـــھــــو پري نه ڪنديون. لاڳيتو ڪم ڪنديون رھنديون.
**
توڻي تون ڪاتار، جــِــم هيڪلي ڀيرئين
ڏٺي ڪا ڏُئار، صراف انهين سٽ ۾
سمجهاڻي: هــِــن بيت ۾ شاهه صاحب ٻــَــڌيءَ ۽ اِتحاد جو دَرس ڏِنو آهي. ٻه ته ٻارهن ٿيندا آهن. ٻــَــڌيءَ ۾ وڏي طاقت آهي. ســُــھــڻــو لطيف فرمائي ٿو ته؛ اي ڪـَــتــڻ واري/ اُڻت ڪرڻ واري/ جدوجھد ڪرڻ واري اسان مڃيوسين ته تون وڏي ماهر آهين. تنھن هوندي به اڪيلي ڪم نه ڪر؛ جاکوڙ نه ڪر! تحريڪ گهڻن ماڻهن سان ئي ڪامياب ٿيندي آهي پر شرط اِهو آهي ته اُنهن ۾ سچائي ۽ اتحاد هــُــجـــي. اڪيلي سر ڪــَــتــڻ سان / ڪم ڪرڻ سان خاميون به رهجي وينديون آهن، جيڪي صراف (ماھر) پڪڙي وِجهندا آهن، جنھن سبب تو کي ناڪامي نصيب ٿيندي. تنھنجو پورهيو ئي پاڻيءَ ۾ هليو ويندو. تنھن ڪري رهبر به هــُــجـــي ته ساٿي به ساڻ هــُـجــڻ گـهــُــرجـــن.
**
هي هڏ وهاڻي، جان ڪتين تان ڪت
ڪو پنهنجي عيد کي، ڀيري ڪج ڀرت
متان روئين رت، صباح وچ سرتين
سمجهاڻي: هيءُ وقت؛ هيءَ گـهــَــڙي وِهامڻ / گــُــذرڻ کان پوءِ واپس ناهي اچڻي. تنھنجو جوڀن، تنھنجي جواني تو کي مليل موقعو وري نه ملندو. تنھن ڪري پنھنجي مـُـسـتــقــبــل سنوارڻ، خوشين حاصل ڪرڻ لاءِ پنھنجو ڪم زور شور سان جاري رک! اعليٰ معيار آڻي، ڀرت ڀري گــُــل ڦـــُـــل ٺاهي ڪم جي ســُــونـھــن وَڌاءِ، جنھن سان تنھنجيءَ اهميت ۾ اضافو ٿئي. جيڪڏهن ائين نه ڪـَـيــُــئــِــه ته پنھنجين هڪ جيڏين ۾ ڏاڍي لڄي ٿيندينءَ بلڪه خون جا ڳوڙها ڳاڙيندينءَ ۽ پوءِ جو پڇتائڻ ڪھڙي ڪم جو؟ پھريون مــُــلــهــه کــَــٿـــُـــورِي هوندو آهي تنھن ڪري پوئينءَ کان پھرين مھل ڀلي آهي.
**
ڪـَــتـــــڻ جي ڪــانـــه ڪــريـــن، سـُــتـي ســاهـِـيــن هـَـڏ
صـُـــبــاح ايــــنــدئـِـي اوچـِـتـــو، عــِـــيــــدَ اُگــهـــــــاڙنِ گــَــڏ
جـِـت سرتيون ڪندئي سـَـڏ، اُت سـِـڪـندينءَ سـِـينگار کي
سمجهاڻي: جيڪي ڪم جا ٽوٽي اِنسان (مرد توڙي عورتون) هــُــونــدا آهن سي پيا ننڊُون ڪندا آهن. ڪم نه ڪرڻ جا پيا بهانا ڳوليندا آهن. اُنهن کي ڪجهه ڪرڻ جي پرواهه ئي ناهي هوندي. اهڙن ماڻهن کي لطيف سرڪار خبردار ڪندي فرمائي ٿو ته، جڏهن ســُــڀــــاڻـــي عيد ايندي؛ خوشيءَ يا حساب ڪتاب جو ڏينھن ايندو جنھن ۾ هر قسم جا ماڻهون خاص ڪري ٻيا گــُــنـھــڪـــار يا نڪما به هوندا ته اُتي جڏهن تنھنجو وارو ايندو ۽ ڪارڪردگي پيش ڪرڻ لاءِ تو کي سڏ ڪيو ويندو ته، اُتي ته ڏاڍي شرمندگي ٿيندءِ؛ لڄي ٿيندينءَ؛ تنھنجا ظاھري سينگار سڀ ڊَهي ويندا بلڪه داغ لڳي ويندءِ! تُنھنجي اڳ ٺاھيل ساک به خراب ٿي پوَندي؛ خاص ڪري ســُــھــڻـــي ڪردار، شڪل ۽ عمل وارن جي وِچ ۾ تون وائُکي ٿي پوَندينءَ، سينگار لاءِ پئي ســِــڪــنـديــنءَ / سـِـڪــنـدين.
**
نه سي وونڻ وڻن ۾، نه سي ڪاتاريون،
پـَـسيو بازاريون، هينئڙو مـُــون لــُــوڻ ٿئي.
سمجهاڻي: شاهه لطيف پنھنجي هـِــن بيت ۾ سنڌ جي بد حاليءَ جو منظر چــِــٽـيــو آهي. اڪثر سياستدان سنڌ جي بد تر معاشي توڙي سماجي صورتحال تي هيءُ بيت پڙهي پنھنجن خيالن کي سگهارو بڻائيندا آهن. لطيف سائين فرمائي ٿو ته؛ وَسيلن سان مالا مال ۽ خوشحال سنڌ جي هـِــن وقت حالت اِها ٿي وئي آهي جو فصل ٿين ڪو نه ٿا. جيڪڏهن ٿيا به آهن ته سوڪھڙي سبب اُنهن ۾ ڦــَــر ڪونهي. وونئڻن جي ٻــُــوٽــن ۾ ڦــُــٽــيــون ۽ گــوگــيــڙا ناهن، جنھن ڪري ڦــُــٽـيــن چونڊڻ، ڪپھه ڪتڻ ۽ ڪپڙي اُڻڻ واريون مايون به ڏِسڻ ۾ نه ٿيون اچن. جڏهن ماڻهون ڪنگال ٿي ويا آهن ته بازارُن ۾ به رَش ناهي؛ ڪو خريدار نه ٿو لــَــڀـــي. اِها سڄي صورتحال ڏِسي منھنجو جيءُ ايئن جـهـُــرِي پيو آهي، جيئن لــُــوڻ تي ڪو پاڻي وِجهي ۽ اُهو اهڙو ڳــَــرِي وڃي جو سندس وجود ئي ختم ٿي وڃي.
محبت پائي من ۾، رنڍا روڙيا جن
تن جو صرافن، اَڻ توريو ئي اگهايو
سمجهاڻي: هــِــن بيت ۾ انسان جي سچيءَ نيت کي مرڪز بڻايو ويو آهي. اسان ماڻهون گهڻي ڀاڱي جيڪو ڪم ڪندا آهيون سو بيدِليو هوندو آهي. خاص ڪري ٻئي جو ڪم يا ملازمت وارو ڪم جيڪو اصل ۾ پنھنجو هوندو آهي. اُن جي پگهار تي اسان پنھنجو ۽ پنھنجن ٻچن جو پيٽ پاليندا آهيون. سو به ائين ڪندا آهيون ڄڻ ڪنھن تي ٿورو ٿا ڪريون. راشي ماڻھو پئسن کان سواءِ ڪم ڪونه ڪندا آھن. سرڪاري پگھار پنھنجي پيءُ جي ملڪيت سمجھندا آھن. اھو نه مڃيندا آھن ته اھا پگھار به عوام پاران ئي اوڳاڙين جي شڪل ۾ عطا ڪيل اٿن. عام ماڻھوءَ کان رشوتي پئسا وٺي ڪم ڪرڻ کي اُجرت يا پگھار سمجھندا آھن. پگھار پنهنجي پُونجي ۽ رشوت خرچي يا ڏھاڙي سمجھندا آھن. ساڳيو رَوَيو عبادتن سان به رکندا آهيون. روزو رکي ۽ نماز پڙهي ڄڻ ٻين سان گڏ الله سائينءَ تي به احسان ڪندا آهيون. اِهو عمل قبوليت وارو ناهي. ٿي سگهي ٿو ڪم ٽــُــپـــي وڃي پر ٺيڪ ناهي. تنھن ڪري جيڪو به ڪم ڪريون سو دِل سان ڪريون. دِل وارو پورهيو گهڻي ڀاڱي قبول پوَندو آهي ڇا ڪاڻ ته اُن ۾ محبت سان گڏ محنت پاڻ ئي شامل ٿي ويندي آهي. جيڪڏهن ڪڏهن ناڪامي ملي به وڃي ته به اوهان جو ضمير مطمئن هوندو ته اسان ته ڪا ڪمي ناهي ڇڏي. لطيف اهڙن ماڻهن لاءِ چئي ٿو ته، محبت رکي من ۾ جيڪڏهن ڪنھن کان معياري ڪم نه به ٿي سگهيو تڏهن به اُن جو سچو جذبو ڏِسي بنا ماپ تور ۽ حساب ڪتاب جي قبول ڪيو ويندو.
٭٭