سـُــر ڪوهياري
ٻيون ڏيئي ٻـَـن کي، هلج پاسي هيڪ
ور نه صحيح وَيڪ، تـُـون ٽيڏي ٽيڏائيون ڪرين
سمجهاڻي: شاهه صاحب فرمائي ٿو ته ٻين سڀني رستن کي ڇڏي هڪ سِڌيءَ واٽ تي هلو ڇاڪاڻ ته ڌڻيءَ / مالڪ / محبوب کي وِيڇو ۽ فرق پسند ناهي. اي بـــِـــگـــڙيـــل / کـــَـــريــَــل! تــُـــون وري هڪ بدران ٽن پاسن ڏانھن پئي هلين. محبت ڪنھن به هڪ سان ڪجي. وڌيڪ محبوبن بڻائڻ سان شڪ وڌي وڃن ٿا ۽ محبت وِرهائجي وڃي ٿي جنھن ڪري مــُــنــجــهـــي پئجي ٿو. نتيجي ۾ ڪو به Lift نه ٿو ڪرائي. ساڳيءَ ريت ڪنھن ھڪ ڌر يا پارٽيءَ سان گڏ ھُجڻ گھُرجي. جيڪو ھڪ کان وڌيڪ پارٽين سان ھُوندو اُن جي وفا داريءَ تي شڪ ڪيو ويندو. چورن سان به گڏ ھُجڻ ته ساڌن سان به گڏ ھُجڻ وارو عمل مذمت لائق آھي، جنھن جي چوري ٿئي اُن سان نه رڳو گڏ ھُججي بلڪه اُن جي مدد به ڪرڻ گھُرجي.
**
سـُــڃ وسندي تن کي، جوش جلايا جي
طالب جي تحقيق جا، نينهن تنين وَٽ نـي
ٽيڏي پسي ٽي، هـُــو تـان آهي هيڪڙو
سمجهاڻي: عشق جي سڙيلن وٽ ڪو مال دولت ٿورئي هــُــونــدِي. وَٽن ســُــڃـــائـــي ۽ غــُــربـــت پئي راڄ ڪندي؛ جڏھن ته ٺڳن جا مزا ئي مزا ھُوندا آھن. انھن اھي مزا ڪيترن ئي انسانن جي حقن تي ڌاڙا ھڻي ماڻيا ھُوندا آھن. ٺڳن وٽان ڪنھن انصاف جي اُميد نه ٿي رکي سگھجي. جيڪي حق ۽ سچ جا ڳولائو آهن؛ جن کي محبت جو صحيح قدر آهي ۽ انصاف پسند آھن، تون عشق جي دانھن اُنهن وٽ کڻي وڃ / دردن جي دانھن اُنهن کي ڏي ته تنھنجو قدر به ڪندا. هونئن به جيڪا ڀــُــلــيـــل يا بگڙيل هــُــونــدي آهي اُن جو Vision چــِــٽـــو ناهي هوندو. اُن کي هڪ بدران ٽي چار نظر ايندا آهن. ياد رکو! سڀني جو ڌڻي / مالڪ رُڳو هڪڙو آهي.
**
اَڃان تون اَواٽ، واٽان پاسي ويسري
سـُــونـھـــِـيـن ٿي سـُــواٽ، ته منجهان دل دڳ لهين
سمجهاڻي: اڃا ته تــُــون صحيح رستي تي آهين ئي ڪونه. اي غافل! پھريان صحيح واٽ هٿ ڪر! سنئينءَ راهه کان واقف ٿيءُ ته تو کي منزل آسانيءَ سان ملي ويندي. تنھنجو محبوب ڪو ٻاهر ناهي. اُهو تنھنجي اندر ۾ آهي. اُن تائين پھچڻ لاءِ ڪو دَڳ ٺاهِه / ڳول. هرو ڀرو هيڏي هوڏي نه واجهاءِ! مطلب ته پھريان پنھنجو مقصد چِٽو ڪجي، رٿا بنديءَ سان حدف ٺاھجي.
**
حقيقت هـِـن حال جي، جي ظاهر ڪريان ذري
ته لڳي ماٺ مروئن کي ۽ ڏونگر پوَن ڏري
وڃن وڻ ٻري، هوند! اوڀر اُڀري ڪين ڪي
سمجهاڻي: منھنجو عشق ۾ جيڪو حال ٿيو آهي اُن جي باري ۾ جيڪڏهن ٿوري ڳالهه به اوهان کي ٻــُــڌايــان ته خنزير جھڙو بي حس، بي غيرت ۽ خون خوار جانور به چــُــپ ٿي ويندو؛ جبل ۽ پھاڙ به اَڌو اَڌ ٿي ويندا؛ وڻن کي به باهه لڳي ويندي؛ ساوڪ ئي ختم ٿي ويندي. هر پاسي وِيراني ئي وِيراني هوندي. سو ڀلائي ڪري مون کان ڪجهه به نه پــُـڇــو! ھن بيت ۾ درد جي شدت ۽ تڪليف کي علامتي طور ماپيو ويو آھي. ڪي سچايون بيان ڪرڻ ۾ ته رُڳي ڪي ھڪ ڳالھه ھُونديون آھن پر اُنھن کي ظاھر ڪرڻ سان وڏي نقصان جو انديشو ھُوندو آھي. ٻيا ماڻھو ٻُڌي ردِ عمل ظاھر ڪندا آھن. روڄ راڙو ۽ احتجاج ڪندا آھن. مثال ڪنھن جي غير طبعي يا غير فطري وفات جي خبر جاري ٿيڻ سان پوئلڳ احتجاج ڪري گاڏين ۽ ملڪيتن کي ساڙي ڇڏيندا آھن. محترمه بينظير ڀُٽي جي شھادت تي اوھان کي اھڙا منظر نظر آيا ھُوندا. جيڪڏھن اُن جو قاتل ظاھر ڪيو وڃي ته عوام ردِ عمل ۾ ڪُجھه به ڪري سگھي ٿو.
**
جيھي جا تيھي، ته به ٻانهي ٻاروچن جي
هجت هوت پـُـنـهـونءَ سين، مـُـون ڪميڻيءَ ڪيـھــي
اصل آريءَ ڄام جي، پلئه آئون پيئي
هـُــو جا پائن پير ۾، تنهن جـُـتــيءَ نه جيــھـــي
وِساري ويـھــي، تن ڪيچين کي ڪيئن رهان؟
سمجهاڻي: سسئي پنھنجي انڪساري ۽ عاجزي بيان ڪندي چئي ٿي ته مان گهٽ آهيان؛ وڌ آهيان؛ باڪردار آهيان يا بد ڪردار آهيان. مطلب ته جيئن به آهيان، جھڙي به آھيان ته به پنهل ۽ سندس سمورن مائٽن جي نوڪرياڻي آهيان. مان ته اصلئون / مــُــنــڍ کان ئي پنهونءَ جي حوالي آهيان. هــُــو جيڪا چپل پنھنجن پيرن ۾ پائن ٿا مان ته تنھن جــُــتـــيءَ جھڙي به ناهيان. سو هاڻي اوهان ئي ٻــُــڌايـــو ته مان انهن کي ڪيئن ٿي وِساري سگهان؟
**
ٻئي ويٺا روئن، ڏکي ڏونگر پاڻ ۾
ڪنهن کي ڪين چوَن، مـَـنجهَن جو پريـتـڻـو
سمجهاڻي: سسئي جڏهن جبل جهاڳي ٿي ۽ ڏُک ڏِسي ٿي ته ساڻس جهنگ جا جانور ۽ پھاڙ بـــه همدردي ڪن ٿا. جڏهن ٿـــَــڪــجـــي / مايوس ٿي روئي رڙي ٿي ته مٿس پھاڙن کي به ڪھل اچي وڃي ٿي ۽ هــُــو سـاڻـس گڏ روئڻ لڳن ٿا. ٻنهي ۾ جيڪا سھپ، برداشت ۽ عشق آهي اُهو ايترو گهڻو آهي جو ڪنھن کي دانھن به نه ٿا ڏين ته اسان هيترا ڏُکيا آهيون.
**
ســُــتــَــي پــَـــوَن ڇــِـرڪ، آيل ٻاروچـَـن جا
وَمَ وِهاٽــي وو ڙي! ڪوهياري ڪــِــرڪَ
ڌڙ ڌُوڻيو تنهن ڌَڪَ، جــڏِيءَ جيئڻ نه ٿئي
سمجهاڻي: جڏهن ڪو ڌڪ لڳندو آهي يا ڪو حادثو پيش ايندو آهي ته اُن جي ياد ۽ دهشت ســُـــٿـــرِي ختم نه ٿيندي آهي. ننڊ ۾ به ڇرڪ ڀربا آهن. سسئيءَ کي پنهل سان جيڪو پيچ پيو؛ دل تي ڌَڪ لڳو ۽ ڏيرن به ساڻس ويساهه گهاتي ڪئي، ان اندر ۾ اھڙو زخم ڪري ڇڏيس، جيڪو زھراٽجي ويو. ان واقعي / حادثي جي ياد کيس ننڊ ۾ به تڙپائي پئي. سو چئي ٿي ته اي اَمڙ! اِنهن حادثن منھنجو ڏِيل (جسم) ڏَڪائي ڇڏيو آهي. هـِــن معذُور لاءِ تــه زندهه رهڻ بــه مــُــشــڪــل ٿي ويــو آهي.
**
ڏُونــگـــــــــر! ڏُکــــويــــن کـــــي، دِلاســـــا ڏِجـــــــن
گـهــڻــو پـُــڇــجــــي تن کي، جن وٽان هوت وڃن
تـُــون ڪيئن سندا تــن، پـھــڻ! پـيـر ڏُکــوئـيـيـن؟
سمجهاڻي: ڪٿي پھاڙ سسئيءَ سان همدرديءَ ۾ روئي ٿو ته ڪٿي وري ڏُونگر جا چــُــڀــنـدڙ پٿر پيرن کي زخمي ڪري وِجهنس ٿا. اِن تي لطيف سرڪار ڏُونگر کي هــَــڪــل ٿــو ڪري تــه اَڙي پھاڙ! اِهو ڇا ٿو ڪرين چريا! ڏُک وارين کي ڪا آٿت ڏي؛ ڪو دِلاسو ڏي ۽ چئهُ ته گهٻراءِ نه! ڄاڻ تــُــون منزل کي رَسندينءَ. اُنهن سان ته وڌيڪ همدردي ڪجي / سندن خدمت ڪجي، جن جا محبوب وِڇڙي ويا آهن پر تــُــون ته اُٽلندو پيو اِيذائينِ. (لطيف جي سسئيءَ جي ڪردار سان محبت جي هيءَ انتھا آهي جو هــُـــو سسئيءَ لاءِ ڪو به ڏُک برداشت نــه ٿــو ڪري. جيڪو کيس ڏُکوئي ٿو اُن سان جهيڙو جوٽي ٿو. مظلوم سان هڏڏوکيءَ ۽ مدد جو اعليٰ مثال هــِــن بيت وسيلي ڏئي سگهجي ٿو.)
**
ڏونگر! ڏُکــويــن کــي، ڳـــَــــل نـــه ســُـــڪــــا ڳوڙها
هــُــــو جــي پـَــھــڻ پــَـــٻ جا، سي ڀــَـــڄــــي ٿيا ڀورا
گـــُـــونــدر جــــا گـهـــوڙا، وڃــن جــان جــُـــدا ڪيو
سمجهاڻي: اي ڏُونگر / اي جبل! ڏُکوين جا ســُـــور اڃان ختم ناهن ٿيا. سندن ڳــَــلــن تــان ڳوڙهن جــُـــون بــُــونـدُون بس ناهن ٿيون. هــُــنـن جو اَٽل اِرادو ته ڏِس پــَـــٻ جبل جي پٿرن کي بــه پــُــرزا پــُــرزا ڪري ڇڏيو اَٿن. غمن ۽ ڏُکن جا پھاڙ به سندن ڪجهه بگاڙي ناهن سگهيا. سندن عزم ڏسي اهي به مات کائي پري ڀــَــڄـــنــدا پيا وڃن. سسئيءَ ھمٿ ۽ حوصلي سان ســُـــورن کي به مات ڏئي ڇڏي آهي. ظاھري طور ته سسئي مري وئي پر سندس ڪردار اڄ به زندھ آھي. اھو ڪردار ھمٿ، حوصلي، جدوجھد ۽ جستجوءَ جو اعليٰ مثال آھي. اسان وٽ جڏھن به ڪنھن جاکوڙ جو ذڪر ايندو ته سسئيءَ جي ياد به لازمي ايندي.
**