سـُـر مـعــذُوري
کُهي جا ڪين کڻي، پرينءَ پهتي سا
وِهي ويڙهجي جا، وصل تنهن وڃائيو
سمجهاڻي: ســُـــر معذُوريءَ ۾ سسئيءَ جي معذوريءَ، مجبوريءَ، لاچاريءَ ۽ بيوسيءَ جو ذڪر آهي. لطيف سائينءَ هــِــن بيت ۾ عشق ۽ لالچ جو فرق ٻــُــڌايـــو آهي. فرمائي ٿو ته جنھن پنھنجي پرينءَ کي حاصل ڪرڻ لاءِ ڪــُــجــهــه بــه ساڻ ڪين کنيو؛ رُڳو ســِــــڪ ۽ پريت کي ساڻ کنيائين سا پنھنجي ماڳ تي پھتي؛ محبوب سان ملي. جڏهن ته جنھن پنھنجو جيءُ مــِــٺــو ڪيو؛ رُڳو ســُــھــڻـــا لباس پاتائين؛ لذيذ کاڌا کاڌائين؛ عيش عـِــشــرت ۾ گــُــذاريائين اُن کي اصل منزل نه ملي سگهي. تنھن پنھنجي محبوب جو ميلاپ هٿ سان ڦــِــٽــايـــو.
سڀ ننگيون ٿي نڪرو، پرهڻ ڇڏي پوءِ
مهند مـِـڙنيان هوءِ، ڪهي جا ڪين کڻي
سمجهاڻي: جنھن به اِنسان کي رُڳو پيٽ ۽ هار سينگار جي اُڻ تــُــڻ هــُــونــدي اُهو منزل نه ماڻي سگهندو. جيستائين تيار ٿيندو تيستائين گاڏي نڪري ويندي ۽ ويل وقت واپس نه ايندو. لطيف سرڪار به هـِــت اهڙي قسم جي هدايت ٿو ڪري ته وقت هٿان نه وِڃــائــيــو! اوهين سڀ ويس وڳا ۽ هار سينگار ڇڏي نڪري پـــئـــو. ڪم مھل نه توهان کي پائڻ جو هوش هــُــجـــي نه ئي کائڻ جي خبر هــُــجـــي. بس منزل جي ڳولها ۾ لڳي وڃو. پوءِ ڏِسو ته ڪيئن ٿيون سڀني کان اڳ ڪڍو. دُنيا ۾ ڪيئن نه ٿا / ٿيون مانُ ۽ مرتبو ماڻيو. لطيف سرڪار هتي ”ننگيون ٿي نڪرو!“ اِن معنيٰ ۾ ڪـَــتــب نــه آندو آهي ته اُگهاڙيون ٿي پوءِ ڪم ڪريو ته توهان جي عزت وَڌندي. اُهڃاڻي طور جوش ۽ جذبي پيدا ڪرڻ لاءِ لطيف گهوٽ چيو آهي ته لالچ، لوڀ ۽ ٺــَــڳـــيءَ کان آجيون، عزت ذلت جي پرواهه کان سواءِ / ننگيون ٿي نڪرو ته مرتبو ماڻينديون.
اديون وَر اُگهاڙ، وِهانءُ جنهن وساريو
جيڏيون ڇڏي جاڙ، سڀ ننگيون ٿي نڪرو!
سمجهاڻي: سسئيءَ کي جڏهن هڪ جيڏيون ميھڻا ڏين ٿيون ته تــو کي ڪو شرم نه آيو جو سماجي روايتن کي ٿـــُــــڏي نڪري پئينءَ پــُــنـهــل جي پويان. تو ته حد ڪري ڇڏي. نانگيون / اُگھاڙيون (جن کي عزت ذلت جي پرواھ نه ھُجي) به ائين ناهن ڪنديون. اِن تي سسئي کين جواب ڏئي ٿي ته اي ڀينر! مان پنھنجيءَ اوگهڙ (نــَــنــگــائــپ) تان صدقي وڃان ٿي، جنھن محبوب جي ملڻ جي آس ۾ سموريون خوشيون وِساري ڇڏيون. اوهان به جيڪڏهن پنھنجي محبوب سان ملڻ چاهيو ٿيون؛ منزل ماڻڻ چاهيو ٿيون ته مــُــون وانگر ويسن وَڳن، هارن سينگارن ۽ لذيذ کاڌن کائڻ کي ڇڏي تن تنھا نڪري پــَــئـــو. ماڻهن جي ميھڻن، طعنن ۽ ويڻن جي پرواهه نه ڪريو!
سڀ ننگيون ٿي نڪرو، لالچ ڇڏي لوڀ
سـُـپريان سين سوڀ، ننڊون ڪندي نه ٿئي
سمجهاڻي: هــِــن بيت ۾ به لطيف سرڪار ڪاهلي ۽ ســُــســـتي ڇڏڻ جي هدايت ڪندي فرمائي ٿو ته سڀئي لالچون ۽ حرس ڇڏي نڪري پئو اصل مقصد / منزل حاصل ڪرڻ جي ڪڍ. جيڪڏهن توهان جو سماج توهان کي جاکوڙ ڪرڻ تي اُگهاڙو ۽ بـيـلــڄـــو سمجهي ٿو ته اُن کي سمجهڻ ڏيو. جڏهن ڪاميابي ماڻينديون ته اِهو ئي سماج اوهان کي نه رُڳو واهه واهه چوَندو پر جيءَ ۾ جايون پڻ ڏيندو. ھن وقت به اوھان وٽ اھڙا کوڙ ماڻھو ھُوندا، جن جي ڪنھن به مدد ڪانه ڪئي ھُوندي. سندن جاکوڙ کي نفرت جي نگاھ سان ڏٺو ويو ھُوندو. سندن سوڀ کان پوءِ مُخالف به تعريف ڪندي نه ٿڪبا. ياد رکو! گهر ويٺي ۽ آرام ڪندي ڪڏهن به ڪاميابي حاصل نه ٿيندي آهي / ســُــپـــريـــن نه ملندو آهي.
ڏُکيءَ سنديون ڏونگرين، اوڇنگارون اَچن
هڻي سانگِ سسئيءَ کي، ڪـِـلـو ڪيو ڪيچين
جي هٿان هوت مرن، هوت تنين جي هنج ۾
سمجهاڻي: ڏُکايل سسئيءَ کي تڙپندي، لــُــڇــــنــدي ۽ مرندي ڏسي جبل ۽ پھاڙ بــه رڙيون ڪري روئن ٿا. پــُــنــهـــونءَ جي مائٽن سسئيءَ سان دَغا ڪري/جهيڙو ڪري سندس محبوب (پنهون) ساڻ کـڻـي جيڪو عمل ڪيو آهي ان کيس اڪيلو ڪري ڇڏيو آهي، اُهو کيس (سسئيءَ کي) نيزو ٿي چــُــڀــــي ويو آهي. سندس هيءَ قرباني رائگان / اجائي نه ويندي بلڪه اهو سسئيءَ لاءِ اعزاز آهي ته پنھنجي محبوب جي هٿان / حاصلات جي واٽ ۾ پئي دم ڏنائين. ياد رکو! هوت (محبوب / پنهونءَ) وٽ به سسئيءَ جھڙن معشوقن جو قدر آهي. سو جيڪي مــُــحــــب هٿان مرنديون پرين به اُنهن کي ئي ملندو.
ڪنڊا مـُــون پيرن ۾، توڻي لک لڳن
آڱر آڱوٺي نه مـِـڙي، ڇپون پير ڇنن
ويندي ڏانهن پرين، جـُـتـي جات نه پائيان
سمجهاڻي: سسئي چئي ٿي ته محبوب سان ملڻ ۽ کيس ڳولهڻ واري واٽ اِنتھائي خطرناڪ ۽ ڏُکي آهي، تنھن هوندي به مان پنھنجي مقصد تان پوئتي نه هٽنديس. منھنجي پيرن ۾ ڀل لکين ڪنڊا ۽ ســُــئـــا چــُــڀــن؛ پٿر پير چـــِــيــري ڇڏن ۽ آڱريون پاڻ ۾ نه گــَـــڏجـــن ته به اڳتي وڌنديس. محبوب جي ســِــڪ ۽ عقيدت ۾ جــُــتـــي به نه پائينديس؛ پيرين اُگهاڙي وينديس. هــِــن بــيـــت ۾ عزم جي انتھا ۽ اَٽل اِرادو بيان ڪيو ويو آهي. اڪثر سياستدان، سماج سُڌارڪ ۽ اديب جلسن جلوسن ۾ هيءُ بيت پڙهي پنھنجو وَچن وَرجائيندا آهن.
نه ڪا هـِـت نه هــُت، ڪا ڳورِيءَ سـَـندِي ڳال
ڪين پـَـهتــِي مال، حال پـَهــتــِــي هوت کي
سمجهاڻي: جيڪي رُڳو پاڻ لاءِ سوچن ۽ لوچن ٿا؛ پنھنجو پيٽ ڀــَــرن ٿا ۽ پاڻ کي ئي ٺاهيو پيا ٺاهن ٿا، اُهي ڏِسڻ ۾ ته ڏاڍا ســُــھــڻـــا لڳن ٿا؛ اهڙي قسم جا ســُــھــڻــا ۽ ســُــھــڻــيـــون وقتي مزو ته ماڻن ٿا پر هــُــنــن جي نه هــِــتـــي ڪا خاص اهميت آهي ۽ نه ئي هــُــتـــي (آخرت ۾) کين ڪا خصوصيت حاصل آهي. جڏهن هــِــن دُنيا مان هليا وڃن ٿا ته پوءِ کين ڪو ياد ئي نه ٿو ڪري. جڏهن ته صحيح مقصد ۽ منزل ماڻڻ وارن جي هر هنڌ ۽ هر دور ۾ وڏي اهميت آهي بلڪه هاڪ اَٿن. سوين سال گــُــذرڻ جي باوجود اسان سسئيءَ کي اِن ڪري ياد ڪريون ٿا ته هــُــن وڏو ڪارنامون ڪيو. سسئيءَ جي دور ۾ ئي لکين عورتون هونديون پر اڄ اُنهن جو نالو نشان به ناهي. سسئي مال، مــَــڏيءَ ۽ نازن نخرن وسيلي پــُــنــهــــــل تائين نه پھتي. هوءَ اُڪير، اُڪنڊ ۽ جذبي هيٺ وڃي محبوب سان ملي. تنھن ڪري جن وٽ مال ملڪيت ناهي اُهي مايوس ٿيڻ بدران جاکوڙ، سچائيءَ ۽ اِيمان تي ڀاڙن ته کين ضرور سوڀ ملندي. تنھن ڪري ھمٿ نه ھاريو!