سـُـر آسـا
لوچان ٿي لاحد ۾، هادي لھان نه حد
سـُــپـريان جي سـُـونھن جو، نه ڪو قد نه مد
هـِـت سـِـڪـڻ بي عدد، هـُـت پرين پرواهه ناهه ڪو
سمجهاڻي: رهبر، هدايت ڏيندڙ، مــُــرشــد جون حدون تمام ڊِگهيون آهن. مان ڳولهيندي ڳولهيندي اُتي به ويو آهيان، جتي ڪنھن حد جو نانءُ نشان ئي ناهي. اهڙيءَ ريت منھنجي محبوب جي خوبصورتيءَ جو به ڪو ڇيھه ئي ڪونهي. سُونھن ۽ عظمت جي نه ويڪر جي خبر آهي نه ئي ڊيگهه جي. مطلب ته ڪو ڪاٿو ئي نه ٿو لڳائي سگهجي. افسوس اِهو آهي ته مان ته سندس اُڪنڊ ۽ اُڪير ۾ مري پيو آهيان پر هــُــن کي منھنجي ڪا ڳڻتي ئي ناهي؛ پرواهه ئي ناهيس.
**
جان جان پسين پاڻ کي، تان تان ناهه نماز
سڀ وڃائي ساز، تھان پوءِ تڪبير چـئــُـــه!
سمجهاڻي: ماڻهون جيڪو به ڪم ڪري سو انتھائي سچائيءَ، اِيمانداريءَ ۽ مــُــڪــمـــل ڌيان سان ڪري. ان سان گڏ هـَــٺ ۽ غرور کان به پاسو ڪري. ائين نه ٿئي جو چڱو ڪم ته ڪري پر وَتي پنھنجيءَ تعريف ۽ فخر جا راڳ آلاپيندو ته مون جھڙو پاڪ، پــَــوِتــر ۽ عظيم ماڻهون ٿي ئي نه ٿو سگهي. باقي سڀ گُنھگار ۽ مون کان گهٽ آهن. مغرور ماڻهن جي نماز ۽ روزو به قبول نه ٿو ٿئي. تنھن ڪري پنھنجي انا ڇڏي پاڻ مان سموريون بــُــرايــُـــون ۽ بــَــديــُـــون ڪڍي پوءِ نماز پڙهه ته اُن جو مزو ئي ٻيو آهي.
**
جان جان پسين پاڻ کي، تان تان ناهه سـُـجــُـــود
وڃائي وجـُـود، تـھــان پوءِ تڪبير چـئـُــه!
سمجهاڻي: هـِــن بيت ۾ به مان ۽ اَنا کي تڙي ڪڍڻ جو سبق ڏنو ويو آهي. جيستائين تون رُڳو پاڻ لاءِ سوچيندين ۽ چــَــوَنــديــن مان ئي سڀ ڪجهه آهيان. ٻيو ڪــُــل ڪــُـــوڙ آهي، تيستائين تنھنجو سجدو ٿيندو ئي نه. اهو رُڳو زمين کي ٽــَــڪـــر مارڻ جي برابر ٿيندو جنھن سان زخمي ته ٿي سگهجي ٿو پر ثواب نه ٿو ماڻي سگهجي. تنھن ڪري پاڻ کي فنا ڪر/ خودي ختم ڪري ۽ پوءِ الله اڪبر چئه ته ســُــڪــُــــون ملئي.
**
منھن ته موسيٰ جھڙو، سيرت شيطاني
بازي بيراني، ڪڍي ڪوهه نه ڇڏيين؟
سمجهاڻي: لڳ ڀڳ هر انسان کي قدرت واري هڪ جھڙو پيدا ڪيو آهي. هر ڪنھن کي هٿ، پير، اکيون، ڪن ۽ ٻيا عضوا عطا ڪيا اٿائين. هــُــن پنھنجا پيغمبر به ان شڪل ۾ ئي پيدا ڪيا. انهن انسانن مان ڪن کي ته پنھنجي نبيءَ حضرت موسيٰ عليه السلام جھڙو خوبصورت ٺاهيائين. اهڙن ماڻهن کي ڏِسڻ سان ائين لڳندو ته هي ته ڪي فرشتا آهن پر جڏهن سندن عملن ۽ هلت چلت کي ڏِسبو ته شيطان کان به اَڳڀرا نظر ايندا. اھڙن ماڻھن لاءِ چوِڻيون به آھن ته مُنھن ته موسيٰ (پيغمبر سڳوري) جھڙو، اندر ۾ ابليس (شيطان) يا
اندر ڪارو ڪانءُ، ٻاھر ٻولي ھنجهھ جي
اھڙو ٺلھو ٿانءُ، ڀڃي ڇو نه ڀورا ڪجي؟
لطيف سرڪار اهڙيءَ بدچاليءَ کان روڪيندي خبردار ٿو ڪري ته اي منافق انسان! پنھنجي اِها بڇڙي چال يا راند کيڏڻ بند ڇو نه ٿو ڪرين؟ ٻھروپي ۽ منافقت ختم ڪري صحيح انسان بڻجي وڃ.
**
اکين کي آئون، جان ڪين جهُلون پائيان
لوڪ لتاڙي ننڊ ۾، ساڄن سوٺائون
مون کي ماريائون، پاڻ پرچي آئيون
سمجهاڻي: خوابن جي دُنيا به عجيب آهي. جاڳ ۾ ماڻهون جيڪڏهن اکيون ٻــُــوٽـــي ته ڪجهه نه ٿو ڏِسي سگهي پر جڏهن ننڊ اچي ٿي وڃيس ته ٻــُــوٽــيــل اَکيون به کيس الائي ڇا ڇا ٿيون پــَــســائــن. جيڪو سندس من ۾ آهي، تنھن سان پيون ٿيون ڪچھريون ڪـَـرائــِــنــِــس. انهن اکين کي ڪيترو به روڪجي ٿو؛ ڍَڪ ڏجي ٿو ته به سڄي جڳ جھان کي لتاڙيندي؛ پري ڌِڪيندي وڃي محبوب جي محفل ۾ پھچن ٿيون. توڙي جو محبوب جي اِنڪارن ۽ اَدائن سبب مان به ٿورو کانئنس پــاســِـــيـــرو ٿي ويو آهيان ۽ سوچيو هيم ته جيستائين هو مون کي نه پرچائيندو مان به ساڻس نه ملندس / نه ڳالهائيندس پر منھنجي ته هڪ به نه هلي. اکين مون سان اهڙي جــُــٺ ڪئي جو مون کي ليکڻ بنا، مُنھنجي پرواھ بنا / رضا نامي کان سواءِ وڃي محبوب سان ٺاهه ڪري آيون؛ مون کي ماري مڃايائون؛ ماري مجبور ڪري ڇڏيائون.
**
اکيون سي ئي ڌار، جن سان پسين پرينءَ کي
ٻئي ڏانهن ڪـِيـمَ نـِــھــار، گهَڻو ريسارا سپرين
سمجهاڻي: جيئن عاشق چاهيندو آهي ته سندس محبوب رُڳو هــُــن سان ئي پيار ڪري؛ ٻين کي Lift نه ڪرائي ڇو ته هيءُ معشوق به منفرد آهي. هــُــو چاهي ٿو ته سندس عاشق به رُڳو ساڻس عشق ڪري. ان حالت ۾ عاشق کي صلاح ڏني وڃي ٿي ته پنھنجين اَکين کي سمجهاءِ ته رُڳو هڪ محبوب کي ڏِسنديون رهن. ھيڏي ھوڏي نه ڏسن. جيڪڏهن ائين نه ٿيون ڪن ته انهن جي جاءِ تي ٻيون اَکيون لڳراءِ ڇو ته تو کي شايد خبر ناهي ته رِيس ۽ لالچ ماڻهونءَ کي تمام وڏو هاڃو رَسائيندي آهي.
**
تان جي ٿين سامهان، پـُــٺــِــيــرا سـُـــونـھــن
سنئون ورائي سـُــپــريــن، مـُــنـھــن جي مان ڏي ڪــَــن
رَڳــُــون سڀ رَچن، تـَــن ۾ تازائي ٿئي
سمجهاڻي: محبوب جي ســُــونـھــن جو ڪو مثال نه ٿو ملي. هــُــن جي پــَــرپــُــٺ تعريف ٻــُــڌي آهي. سندس صحيح ديدار به نصيب ناهي ٿيو. واٽ وِيندي کيس پــُــٺــِــيـــرو ڏِٺو اَٿم. جيڪڏهن مــُــنـھــنـڙو ڏيکاري؛ سامهون ديدار ڪرائي ۽ ملي ته منھنجون لکين عيدون ٿي وڃن. ڪمزور ۽ ڏُٻـريـُــن رَڳــُــن ۾ ڄڻ خــُــون جون بوتلون پئجي وڃن؛ جسم تازو توانو ۽ ڦـــُـــڙت ٿي وڃي. ان کان وڌيڪ مــُــون کي ڇا کپي؟
**
مون کي مون پرين، ٻڌي وڌو ٻار ۾
اُڀا ائين چون، مڇڻ پاند پسائين
سمجهاڻي: مون کي منھنجي محبوب ڏاڍو بيوس ڪري ڇڏيو آهي. هــُــن مـُـنـھــنـجـــا هٿ پير ٻــَــڌي اُونهي پاڻيءَ ۾ اُڇلي ڇڏيو آهي، جتي نه تري سگهان ٿو نه ئي ٻاهر نڪري سگهان ٿو. اوهان ٻاهر بيٺل منھنجيءَ لاچاريءَ تي مون سان همدردي ڪرڻ بدران چئو ٿا ته خيال ڪجانءِ! متان پنھنجي تن تي پاتل ڪپڙي جو پـلـئــُــه به پـُــســايــو اَٿي! اڳيان باهه پويان پاڻي آهي. لطيف جي هـِــن شعر ۾ ٻار (پاڻي) عشق آهي، جنھن ۾ هـُــو سڄو ٻــُــڏي ويو آهي. ٻاهر بيٺل کيس چوَن پيا ته بابا! عشق کان پري ڀـَـــڄ! ڏاڍو اوکو اٿئي! تون اِن جو تاب سھي نه سگهندين! پر هاڻي واپس وري نه ٿو سگهجي. سو ڀلائي ڪري اوهان مون تي احسان ڪريو ۽ اَجايا مھڻا نه ڏيو! لطيف پنھنجي وچن سان سچائي ۽ راز کي راز رکڻ جي ڳالھه ڪئي آھي. جڏھن مخلص ماڻھو ڪنھن سان وچن ڪندو آھي ته پوءِ اُن کي پاڙڻ لاءِ پنھنجي زبان به بند رکندو آھي ته سختيون به سھندو آھي.
**
نــــــمــاز ۽ روزو، اِي پــڻ چــــڱو ڪم
او ڪو ٻيو فھم، ته پـَــسجي پرين کي
سمجهاڻي: اسلام ۾ ٻانــَــھـَـــن تي ٻن قسمن جا حق آهن. هڪ الله پاڪ جا ٻيا ٻانھن جا ٻانھن تي. صوفي ٻانھن جي حقن کي وڌيڪ اوليت ڏيندا آهن. هيءُ بيت اِن جو وڏو مثال آهي. نماز پڙهڻ، روزو رکڻ ڏاڍو ڀلو ڪم آهي پر اُهو اڃان ٻيو طريقو، اُصول ۽ عمل آهي، جنھن سان توهان پنھنجي حقيقي محبوب کي ماڻي سگهو. کيس راضي ڪري سگهو. اُهو طريقو آهي انسانن جي بنا فرق جي خدمت ڪرڻ وارو رستو.
**
اِن پر نه اِيمان، جئن ڪلمي گو ڪوٺائيين
دَغا تـُـنـھـنجـيءَ دل ۾، شـِــرڪ ۽ شـيـطــان
مـُــنھن ۾ مـُــــسـلـمـان، انــدر آزر آهـــئـيـن
سمجهاڻي: رُڳو ڪلمي پڙهڻ وارو سڏرائڻ سان ڪو ماڻهون مسلمان ٿورئي ٿي ويندو آهي. مڪمل اِيمان جون گهرجون ٻيون به آهن. تنھنجيءَ دل ۾ کوٽ، ٺڙڪ ٺڳي، ھيرا ڦيري آھي. اندر ۾ شـِــرڪ (الله تعاليٰ سان ٻئي کي شريڪ ڪرڻ) ۽ شيطان ويٺو آهي. سو تون رُڳو ظاھري مسلمان آهين. باقي اندر ۾ حضرت ابراهيم عليه السلام جي پيءُ آزر وانگر منافق آهين.
**