سـُــر کاهوڙي
کاهوڙين خفيءَ سين، سـُــوجـهــي لــَــــڌو سـُــبــحـــان
عــاشـق اهــڙي اَکـــريـــــن، لنگــهـــــيـــا لامـــــڪـــــان
هــُــوءِ ۾ گــَــڏجـي هــُـــوءِ ٿــيــا، بــابــو جــي بـــريـــــان
سـڀـــوئـــي سـُــبـــحـــــــان، آيـــــو نـظـــــر اُنـــن جـــي
سمجهاڻي: منزل وڏيءَ جاکوڙ کان پوءِ ملندي آهي. اُن لاءِ ظاهري توڙي باطني (ڳــُــجــهــه ۾) محنت ۽ رياضت جاري رکبي آهي. کاهوڙي ظاهر ۾ آهن ئي رِڻن جا راهي پر هــُــنــن پنھنجو اندر اُجاري وڃي اصل ڌڻيءَ کي ڳولهي لـــَــــڌو. هــُــو پنھنجي مُسلسل ڳــُــجــهـــي وِرد ۽ رياضت وسيلي لامڪان کان به اڳتي ٽــُــپــــي ويا. جيئن ڪباب جو اَلڳ ٿيل گوشت ۽ مصالحو پچي هڪ ٿي ويندو آهي، تيئن هي به حق سان گڏجي حق ٿي ويا. جيڏانھن ڏِسن تيڏانھن هر جاءِ ۽ هر پاسي ســُــبــحـــان ئي ســُــبــحــــان (الله پاڪ) ڏِسڻ ۾ آيو.
**
جي ڪو ڏُٿ ڪري، ته ڏونگر ڏورڻ ڏاکڙو
ڇـَـپـر ڪين ڏئي، سـُـوکڙيون سـُــتـن کي
سمجهاڻي: جهنگن ۽ جبلن مان ڏُٿ (مختلف ٻــُــوٽــن جو اَناج) گـــَــڏ ڪرڻ ڪو ســَــوَلـــو ڪم ناهي. جيڪڏهن ڪنھن کي وَهم گــُــمـــان آهي ته ڏُٿ گڏ ڪري ڏِسي ته خبر پئيس ته گهڻين ويھين سئو آهي. جبلن جهاڳڻ ۽ ڪــَــشــالــن ڪــَــٽــڻ جي تڪليفن ۽ ڏُکن جي کيس پروڙ پئجي ويندي. باقي ســَــکـــڻــيــُـــون ڳالهيون ۽ حوال هر ڪو ئي ڪري سگهي ٿو. اهڙين ڊاڙيـُـن ۽ ٻــَــٽـــاڪــُــن هڻندڙن کي ٻــُــڌائـــي ڇڏيان ته هي پھاڙ ايڏا ڀلا ناهن يا اسان جا مائٽ ۽ محبوب ناهن جو تحفا ڏيندا. اُهي به وري اُنهن کي جيڪي ســُــتــا پيا هــُــجـــن ۽ ڪــَــک ڀــَــڃـــي ٻـــِــيـڻــو نه ڪن. مطلب ته ڪوشش، محنت ۽ جاکوڙ کان سواءِ ڪُجهھ به حاصل ڪونه ٿو ڪري سگھجي. ڪو به رحم کائي اسان کي خيرات ته ڏئي سگھي ٿو پر منزل تائين پھچائي نه ٿو سگھي. خيرات سان وقتي ماني ٽِڪي ته ملي ويندي پر ماڳ نه ملي سگھندو.
**
مـُــون ســــــي ڏٺــــا مــــاءِ! جـنين ڏٺو پرين کي
رَهِي اچجي راتڙي، تن جـُـنـگـن سـَــنـدي جاءِ
تـنـيـن جـــي ســاڃـــــاءِ، تــُــرهــو ٿـئـي تـار ۾
سمجهاڻي: شاهه صاحب جوڳين، سنياسين ۽ سامين جي صحبت مان تمام گهڻو متاثر ٿيو. سندس هيءُ بيت اِن حقيقت جو وڏو مثال آهي. پاڻ فرمائي ٿو مون اهڙا انسان ڏِٺا آهن جيڪي منھنجي پرينءَ جو مون کان پھريان ديدار ڪري چــُــڪـــا آهن. دِل ٿي چئي ته اهڙن پھتل پيارن ماڻهن وَٽ گهٽ ۾ گهٽ هڪڙي رات ته رهي اچجي؛ اُنهن جو مھمان ٿي اچجي. سندن ڄاڻ ســُــڃـــاڻ، ياري دُنيا جي هــِــن وڏي سمنڊ جي اُڪرڻ/پار پوڻ جو ڪم ڏئي ٿي/وڏو سھارو بڻجي سگھي ٿي.
**
ڏُٿ نه کــُــٽــو ڏوٿئين، جيڪي ڏُٿ ڪـَـرئين
اُهـڃاڻيـُـون عالــَـمَ جـُـون، اوريــان ئـي آڻين
تھان پوءِ ڏَسـين، پــِــريــان سـَـــندِي ڳالهڙي
سمجهاڻي: جن جو ڌنڌو ئي ڏُٿ گـــَـــڏ ڪرڻ آهي، محنت مزدوري ۽ پورھيو ڪرڻ آھي، اُهي پنھنجي پيشي سان ڏاڍيءَ سچائيءَ سان چــُــھــٽــيــــا پيا آهن. اِهو ئي سبب آهي ته هــُــو ڪڏهن به کــُـٽــا ناهن. وَٽن الله تعاليٰ جو گــَـــنــج لڳو پيو آهي. هــُــو ان سان گڏ سڀني جھانن / دُنيائن کان به واقف آهن. کوھ جا ڏيڏر ناھن، مُلڪي توڙي غير مُلڪي حالتن کان به واقف آھن. جڏھن ساڻن ملبو ته پھريان دُنيا جھان جو احوال ڏيندا ته ڇا ٿو وَهي واپــُـــري؟ پوءِ وري حقيقي محبوب بابت معلومات ڏيندا؛ صحيح گـــَــــسُ ٻــُــڌائـــيـــنــدا. مطلب ته شعور کي رڳو رسمي تعليم سان سلھاڙي نه ٿو سگھجي. باشعور قوم ئي ترقي ڪندي آھي.
کرکڻا لاهي، سـُــک مَ سـُــتــا ڪڏهن
اوسيئڙو آهي، کاهوڙين کي پنڌ جو
سمجهاڻي: جاکوڙي ۽ همٿ وارا ڪڏهن به آرام پسند نه ٿيندا آهن. هـُــو مسلسل ڪوشش ۽ پتوڙ جاري رکندا آهن. شاهه صاحب جي هـِــن بيت ۾ به اهڙن کاهوڙين ۽ پنھنجي مقصد سان سچن اِنسانن جو مثال ڏنو ويو آهي ته هـُــو پنھنجن پيرن مان جـُــوتــا / بوٽ / چپلون لاهيندا ئي ناهن ڇا ڪاڻ ته کين اڳتي کان اڳتي سفر ڪرڻو هوندو آهي. جڏهن جوتا ئي نه لاهيندا ته پوءِ سمهندا ڪيئن؟ کين هر وقت تيار رهڻو پوندو آهي. جُوتن نه لاھڻ مان مُراد ھر وقت ڪنھن حاصلات ڪارڻ يا ڪنھن مُصيبت کي ٽارڻ لاءِ رٿا بنديءَ سان تيار رھڻ آھي. جن به فردن ۽ قومن کي مرتبو، مانُ يا منزل ملي آهي، اُنهن جو احوال پڙهنداسين يا ٻـُــڌنــداسين ته، اِهو معلوم ٿيندو ته، اُنهن هيءُ ماڳ لاڳيتيءَ جاکوڙ وسيلي، بـُــک ڏُک ڪاٽي، وڏيون قربانيون ڏئي، تڪليفون سھي ۽ مڪمل Focused رهي پوءِ حاصل ڪيو آهي.
**
سـُــڪــا سـَـــنـڊَ ڪـَـــڇــُــن ۾، کــَــرڪــڻـا پيرين
ٽــِــمـــنــدي نــيــڻـيـن، آن ڪـَـي کــاهــوڙِي گــڏيـا
سمجهاڻي: لطيف سرڪار ھن بيت ۾ کاھوڙين جي وصف ٻُڌائي آھي. ھُو فرمائي ٿو ته کاهوڙي ڪنھن به هڪ ماڳ تي گهر ٺاهي نه ويھندا آهن. هي سـَــيــلانــي فقير ڪڏهن جهنگ ۾ ته ڪڏهن جبلن ۾ ته وري ڪڏهن ڪنھن وَسنديءَ ۾ پيا ووڙيندا آهن. ڪو وِڇــُــڙيـــل جوڳي يا ساڻن محبت ڪندڙ جڏهن سندن ڳولها ڪن ٿا ۽ ڪنھن کان پــُــڇـــن ٿا ته، جواب ۾ اُهي کانئن پــُــڇـــن ٿا ته، پنھنجن پيارن ساٿين جا مــُــنـھــانــڊا ڪي هــُــلــيـــا ته ٻــُـــڌايـــو! تڏهن وَراڻن ٿا ته هــُــو جسم ۾ ڏُٻرا آهن. ڪُـلـهــن ۾ پاڻيءَ جون خالي پـَـخــالـون، سانداريون ۽ گودڙيون، پيرن ۾ انتھائي سادا جــُــوتــا هــُــونــدن، جن کي نوڙيون ٻــَـــڌي پيرن ۾ ســُــڪ (Fit) ڪيو هوندائون ته جيئن لھي نه وڃن. پريشان به ڏاڍا هوندا. ٿي سگهي ٿو ته سندن اَکين مان آب / ڳوڙها وَهندا هــُـجــن. اوهان سان جيڪڏهن اهڙي آرين پارين کاهوڙي گـــَـــڏيـــا هــُـجــن ته ڀلائي ڪري ٻــُــڌايـــو ته ڪيڏانھن ويا؟
**
تون هڏ ڪــُــڄــاڙيــا، سنجهي سعيو نه ڪرين
سـَـوارا ســَــــــنــڊَ کـــڻـــــي، کـــاهــــــــوڙِي ويـــــا
آڻــيــــنـديــن ڪـِـيـــا، ڏُٿ ڏُوراڻـــي ڏيــھَه جــو؟
سمجهاڻي: جوڳين جو سفر صبح جو سوير شروع ٿيندو آهي. ســُــســت ۽ نــِــڪــمـــا دير تائين ســُــتـــا پيا هوندا آهن. هــُــو جيڪڏهن اهڙن غافلن جو انتظار ڪن ته پاڻ به صحيح ماڳ تي نه پھچي سگهن؛ حاصلات کان محروم ٿي وڃن. اهڙن اَٻوجهن لاءِ لطيف سائين فرمائي ٿو ته تون کاهوڙين سان گڏ نڪرڻ لاءِ سنجهي ۾ ئي ڇو نه ٿو تياري ڪرين؟ هــُــو ته پنھنجون سانداريون کڻي باک ڦــُــٽــيءَ جو ئي پنڌ پوَندا آهن. تڏهن وڃي کين ڏُٿ ملندو آهي؛ ڪجهه پلئه پوَندو آهي. نڀاڳا! اهڙن افعالن سان تون ڪٿان ٿو ولايتي، اُچو ڏُٿ آڻي سگهين؛ اصل منزل ماڻي سگهين.
ھن زماني ۾ به ڪو شاگرد اسڪُول يا يونيورسٽيءَ ۾ دير سان ويندو ته اھو صحيح تعليم حاصل نه ڪري سگھندو. جيڪڏھن اوھان ڪاڏي وڃڻ لاءِ جھاز ۾ ٽڪيٽ بُڪ ڪرائي آھي ۽ وقت تي ايئرپورٽ نه ٿا پھچو ته جھاز اوھان جو انتظار نه ڪندو. نتيجي ۾ اوھان جا پئسا به ضايع ٿي ويندا ته ماڳ تي رَسڻ کان به محروم ٿي ويندءُ!
**
پيئي جن پرک، گنجي ڏونگر گام جي
وارَي سڀ ورق، لوچي لاهــُــوتـــي ٿـيـا
سمجهاڻي: هــِــن بيت ۾ حيدرآباد ڀر سان موجود گنجي ٽــَــڪـــر جي منزل، مرتبو ۽ مـَــقــام ٻــُــڌايــو ويو آهي. شاهه لطيف جوڳين سان گڏجي گنجي ٽڪر واري رستي سان هنگلاج تيرٿ لاءِ ويو هو. اِن ٽــَــڪــر تي به جوڳين جو آستان هو. تنھن لاءِ پاڻ فرمائي ٿو ته جن کي اِن آستان جي صحيح ســُــڌ / پروڙ پئجي وئي ته اُنهن کي وڌيڪ سـِــکــڻ، پــَــنـــا پڙهڻ جي ضرورت ئي ناهي، ڇا ڪاڻ ته اُتان جي تعليم ڏاڍي ڪارائتي ھُئي. ان ۾ انسانيت جو درس سمايل ھو. ھتي پھچڻ کان پوءِ ٻئي پاسي وڃڻ جي ھرو ڀرو ضرورت ئي ناھي. کين ھتي ئي لاھوتي ھُجڻ جو درجو ملي سگھي ٿو. تنھن ھُوندي به جوڳي لاھُوت جو سفر ضروري سمجھن ٿا. هــُــو ڪشالا ڪڍي؛ لوڙي؛ جاکوڙي وڃي لاهوتي ٿيندا؛ ماڳ رَسندا ھُئا. جيڪي جوڳي لاهوت جي زيارت ڪري ايندا آهن تن کي لاهوتي سڏبو آهي. مختلف منزلون طئه ڪندا وڃي لاهوت (بلوچستان) پھچندا آهن.
٭٭