سـُــر بـَــروو سنڌي
ڪي اوڏا ئي ڏُور، ڪي ڏُور به اوڏا سـُــپــرين
ڪي سـَــنـڀــرجــن نه ڪڏهين، ڪي وِســرن نـه مــُـــور
جيئن مينهن ڪـُــنڍيءَ پـُــور، تيئن دوست وَراڪا دل سين
سمجهاڻي: هــِــن بيت ۾ انساني شخصيت ۽ مزاج جي اثرن جو بيان ٿيل آهي، جنھن موجب ڪي ته اهڙا مکڻ ماڻهون هوندا آهن جيڪي دِل تي نقش ٿي ويندا آهن ۽ ڪي وري اهڙا ٺــِــڪـــر هوندا آهن، جيڪي ڏِٺي نه وڻندا آهن. لطيف سرڪار چوي ٿو ته جن سان نه لڳندي آهي اُهي فاصلاتي طور کڻي ڪيترا به ويجها ڇو نه هــُـجــن پر پوءِ به پري محسوس ٿيندا آهن. وَڻندڙ ماڻهون وري ڪيترا به پري رهندا هــُـجــن، پر قريب ليکبا آهن. ڪي ته اهڙا آهن جيڪي ڪڏهن به ياد ناهن ايندا ۽ ڪي وري اھڙا ھُوندا آھن، جيڪي وِسرندا ئي ناهن. پرين پيارا ته ائين دِل ۾ اَٽڪيل آهن؛ ويٺل آهن جيئن سنڌ جي ڪــُــنـڍي مينھن جا ســِـــڱ وَريل هوندا آهن. جيڪڏهن ٻه ڪــُــنـــڍيــُــون مينھون پاڻ ۾ وڙهيون ۽ سندن ســِــڱ هڪ ٻئي سان ڦاسي پيا ته کين ڇڏائڻ ناممڪن هوندو آهي. يا ته ڪنھن هڪ مينھن جو ســِــڱ ڀــَـــڄـــي يا وري وَڍجي ته پوءِ ئي هڪ ٻئي کان پري ڪري سگهبيون آهن. پيارا ماڻھو به ائين ئي ويجھا ھُوندا آھن. محبوب سان ويجهڙائيءَ جو اهڙو ســُــھــڻـــو مثال شايد ئي ڪو ٻيو هــُــجـــي. شاهه صاحب ڪــُــنـڍيءَ مينھن جي ســِــڱ واري اِها تشبيھه ٻاهران آڻڻ بدران سنڌ مان ئي کنئي آهي جنھن مان شاهه لطيف جي سنڌ سان عشق جو اندازو به لڳائي سگهجي ٿو.
**
لڳيءَ جو لطيف چئي، نه ڪو قال نه قــِــيــل
لـکـئـي لامـُــون کوڙيون، نيڻن وَهي نير
هينئڙا ٿيءُ سـُــڌير، ڪالهه قريبن لڏيو
سمجهاڻي: دِل لڳيءَ جون ڪھڙيون ٿا خبرون پــُــڇـــو؟ دل وڃي اوچتي اَڙي. منھنجي وَس ۾ ته ڪجهه ڪو نه هو. شايد تقدير ۾ ائين لکيل هو. مان ته رُڳو روئي سگهان ٿو. مُنھنجي وَس ۾ ٻيو ڪُجھه ڪونھي. لــُــڙڪ لـــَـــڙن پيا لارُون ڪري. اي مُنھنجي دِل ســُــجـــاڳ ٿيءُ؛ روئڻ مان ڇا وَرَندءِ؟ پرين ته ڪالهه ئي هــِـــتـــان هليا ويا اَٿي.
**
صـُــورت گهـڻـو سـُـھـڻــا، ٽـاڻـا سندن ٽــُــوهه
ريلو ڏئي روح، جو کائي سو کامي مري
سمجهاڻي: ســُــونـھــن جا پنھنجا پيمانا آهن. ڪي شيون ظاهري ڏاڍيون ســُــھــڻــيــُـــون هونديون آهن پر جڏهن اُنهن کي چــَــکــبـــو آهي؛ اُنهن جي ويجهو وڃبو آهي ته پنھنجيءَ شڪل ۽ صــُــورت جي بــلــڪــُـــل اُبــَــتــَـــڙ هونديون آهن. جيئن ٽـــُـــوهه جو ڦــَـــل (ميوو) ڏِسڻ ۾ ته گدري وانگر ســُــھــڻــو هوندو آهي پر اُن جو ذائقو زهر جھڙو هوندو آهي. ساڳيءَ ريت ظاهري ڪوجهيون ۽ بد صورت شيون تمام گهڻيون ڪارائتيون به ٿي سگهن ٿيون. انهن جي ســُــونـھــن سندن تاثير، ڪم يا استعمال هوندو آهي. انسانن ۾ به ڪيترا ئي ڪوجها دُنيا جا عظيم ماڻهون بڻيا آهن جن مان ڪاري رَنگ جو نيلسن منڊيلا به هڪ آهي. آمريڪي صدر اوباما به ڪارو ھو، حضرت بلال رضه به ڪارو ھو، پر سندن جاکوڙ ۽ ڪردار کين منفرد بڻائي ڇڏيو. سُھڻي صُورت يقينن وڻندي آھي پر جنھن خوبصُورت انسان ۾ سُٺي سيرت ۽ ڪردار ناھن، اُھو به ٽُوھ وانگر آھي. لطيف سرڪار اھڙن نخريلن ۽ لالچي محبوبن لاءِ چئي ٿو ته هــُــو شـڪـل ۾ ته ڏاڍا خوبصورت آهن پر سندن لـــَــڇــَـــڻ، عمل ۽ عادتون ٽوهه جھڙيون ڪوڙيون هونديون آهن. اهي اهڙيون خطرناڪ آهن جو عاشق کي پاڻ ڏانھن ڇــــِـــڪــــي وٺن ٿيون ۽ جڏهن هــُــو اِهي چـَــکـــي ٿو ته کائڻ سان ئي اُن جي زهر سان سڙي مري وڃي ٿو.
**
ڪـِـٿان ســِــکئين سپرين! ڪاسائـِـڪــِـي ڪار؟
تــِــکــِي ڪاتي هٿ ڪري، مــُــنــِــيءَ سين مَ مار
چوري چاڪ نــھــار، سـُــورن سانگهيڙا ڪيا.
سمجهاڻي: اي منھنجا پيارا پرين! تون ته گلڙن جھڙو آهين. ڪاسائين وارو ڪــُــھــڻ جو ڪم ڪٿان سـِــکــيــو اَٿئي؟ مــُــڏيءَ ڪاتيءَ سان ٿو ڪپين. ڏاڍي تڪليف ٿي اچي. جيڪڏهن نه ٿو مــُــڙيــن ته گهٽ ۾ گهٽ تکيءَ ڪاتيءَ سان دِل چـــِــيـــر! جڏھن منھنجا زخم اُٿلائي پــُــٿــلائــي ڏِسندين ته ڏُکن ڏار وِجهي ڇڏيا آهن. سيني ۾ سوراخ ٿي ويا آهن. سو ڏاهو ٿيءُ؛ ڏِنگايون ڇڏي ڏي. پنھنجي ناز نخري واريون اَدائون قــُــرب ۾ تبديل ڪر!
**