سـُــر پـــِـــرڀــــاتــــي
تون سپڙ، آئون سيڪڙُو، تون ڏاتار، آئون ڏوهه
تون پارس، آئون لوهه، ســَــڃــــيــن ته سون ٿيان
سپڙ ڄام ايترو عظيم هوندو تڏهن ته لطيف جھڙي گوهر شناس کيس پارس ڪوٺيو آهي. پارس اھڙي پٿر يا ڌاتوءَ کي چوَن ٿا، جيڪو لوھ تي گَسائبو ته سُون ٿي ويندو. اسان وڏڙن واتان ٻــُـــڌو آهي ته پنھنجي دور جي لس ٻيلي جي حاڪم ڄام سپڙ جي دَر تان سوالي خالي نه موٽندو هو. اِن کان سواءِ هــِــن ســُــر ۾ مڱڻھارن جو به ذڪر شامل آهي.
تون سـَــپڙ آءٌ سيڪڙُو، تون صاحِب آئون سڳ
پـُـڇـــِــي تنهنجو پَڳ، ڪـُــلهي پاتم ڪـِـينرو
سمجهاڻي: تون سپڙ ڄام سردار آهين. مان ته تو کان گـهـُــرنـدڙ مڱڻھار آهيان. تون مالڪ؛ مان تنھنجي در جو ڪــُـــتـــو آهيان. تنھنجو ناماچار ٻــُـــڌي؛ تنھنجو پنڌ پـُــڇـــائــــي؛ ڪــُــلــهــــي تي ڪينرو ساز کڻي اچي تو وٽ دانُ وٺڻ لاءِ پھتو آهيان. مون کي اُميد آهي ته تون منھنجي جهولي ڀري ڇڏيندين.
**
سيرانديءَ ساز ڪيو، سـُـمــهــيــن ســاري رات
جــــاجــڪــــاڻــــي ذات، اي هـــــــوءِ اڳــهــيـن؟
**
سـُــتــو ڪيئن ننڊون ڪرين؟ رو وهاڻي روءِ
سـُــــڀـان ساز سـَــندوءِ، پيو هـُـوندو پـَــٽ ۾
سمجهاڻي: شاھ لطيف ھنن بيتن ۾ وقت جي اھميت سمجھائي آھي. ميراثين ۽ مڱڻھارن جو ڪم ئي ڳائڻ وَڄائڻ هوندو آهي. سندن روزگار جو وَسيلو به اِهو ئي آهي پر انهن مان جيڪڏهن ڪو همراهه ســُــســــت ۽ ڪاهل ٿي ٿو وڃي ته پيو رُڳو ٿو ننڊون ڪري. اهڙي چنڊي کي شاهه صاحب هدايت ٿو ڪري ته؛ تنھنجيءَ ســُــســـتــيءَ سبب وقت گذرندو پيو وڃي. وقت جي وِهامڻ تي خوش ٿيڻ بدران ماتم ڪر؛ روءُ! جيڪڏهن وقت جو احساس نه ڪندين ته تنھنجو ساز ته هـِــتــي ئي هوندو پر تون نه هوندين. سو هاڻي تنھنجي مرضي جيڪا چــُـــونــڊ ڪرين؟
**
جنين سـُــک ناهي ڪو، چارڻ سي چئجن
رُڃن راهه پـُــڇــن، مٿي ڪـُــلـهـن ڪينرا
سمجهاڻي: سچا چارڻ يا مڱڻھار اُهي آهن، جيڪي هڪ هنڌ کــُــپ کوڙي نه ويھن. سير سفر ڪندا رهن. پنھنجي ڪم سان جـُــنـبــيــا رهن. ڏُکيي کان ڏُکيا Tasks کڻن. سدائين خطرن سان کيڏندا رهن. هــُــو هر وقت مقابلي ۽ مـُــشــَـــقــَـــت لاءِ تيار رهن. ڪــُــلـهــن تي ســُــرنــدا رکي، راڳ آلاپڻ لاءِ هر وقت تيار رهن. مقصد ۽ منزل حاصل ڪرڻ ڪاڻ جدوجھد جاري رکيو اچن.
**
سـَـــپــَـــڙ ساهُه پـَـساهِه، جاجڪ جـِـمَ وِســـارئــيــن
رَيھـَـي رُپــي سـَـنديـُـون، تـَـندون تـُـنـبـــِـيءَ کي پاءِ
لــنـگــهــــا! تـُـون لــِـيـــلاءِ، اڳـــيــــان وَڃـِـي اُنَ جي
سمجهاڻي: موسيقيءَ ۽ فن سان محبت ڪندڙن ۽ سخين جي وصف ۽ فنڪارن کي صلاح لطيف سائين ھن ريت بيان ڪري ٿو ته اي مڱڻا! تون متان سپڙ جھڙي سخيءَ کي وِسارين. تون گـهـُــرنـدو رهندين، هــُــو تو کي ڏيندو رهندو. ڪڏهن به پنھنجي مــُــنـھــن تي ڪو گـهـُــنـج نه آڻيندو ۽ نه ئي ڪو ڏوراپو ڏيندو. سو اهڙي سخيءَ لاءِ ته تون پنھنجي ساز کي وَڌيڪ سينگاري ســُــرنــدي ۾ چانديءَ جون تارون وِجهي وڃي آڏو وَڄائينس. ايلاز منٿون ڪرينس ته هــُــو تو کي اَڏي ڇڏيندو. مالا مال ڪري ڇڏيندو.
**
مـَـڱ تـَـنھين کان مــَـــڱــڻــا! جو ڏِهـاڙِي ڏِئــَـي
ڪـُـوڙا دَر دُنيا جا، جاجڪ منڱئين جي
سـُـــڀــان تــوهـِـين کي، موٽـِـي ڏيندا مـُـنھن ۾
سمجهاڻي: اي پنندڙ! تون اُن کان پن جيڪو حساب ئي نه ڪري بنا گـهــُـــرڻ جي تو کي روزانو ٿو ڏئي. باقي دُنيا جا سڀ در ڪـُــوڙا اَٿئي. هڪ ئي در سچو اٿئي. سو آهي ڌَڻيءَ جو دَر. باقي ٻين کان گـهـُــرنـديــن ته اُهي اهڙا اَٿئي جو ٻئي ڏينھن تي تو لاءِ اهڙو ڍِيڪ ڇڏيندا؛ مھڻو ڏيندا؛ ڏِنل ڏاڻ يا دان جي بدلي ۾ تو کان اهڙو ڪــُــڌو ڪم وٺندا جو مري ويندين. تنھن کان بھتر آهي ته اُنهن کان ڪـُـجـهــه به نه گـهــُــر!
**
ڏات نه آهي ذات تي، جو وهي سو لهي
آريون اَٻوجهن جون، سـپــَـــڙ ڄام سـَـهي
جو راءِ وٽ رات رهي، تنهن جــُـکـــي تان نه ٿئي
سمجهاڻي: اسان وٽ ذات پات ۽ اميريءَ غريبيءَ جو به وڏو فرق آھي. اسان جو طبقاتي نظام آھي، ان کي ننديندي / مُذمت ڪندي شاھ اسان کي سمجھائي ٿو ته؛ ذهانت ڪنھن جي به ملڪيت نه آهي. اِن لاءِ ڪنھن وڏيءَ ذات يا وڏي طبقي مان هـُــجـــڻ ضروري ناهي. ڪو انتھائي غريب يا سماج ۾ گهٽ حيثيت يا ذات واري هـُــئــڻ جو عذاب ڀوڳيندڙ به وڏو عـُــھــدو ماڻي سگهي ٿو؛ سائنسدان، انجنيئر، ڊاڪٽر، عالم فاضل، بـُــزرگ ۽ وزيرِاعظم به ٿي سگهي ٿو (اھڙا ڪئين مثال موجُود آھن) پر شرط اِهو آهي ته هـُــو محنت ۽ اَٽل اِرادو رکي. پنھنجي مقصد کي سامهون رکي سفر جاري رکي. دُنيا ۾ اهڙن انسانن جا هزارين مثال آهن. شروع ۾ اهڙن عظيم ماڻهن کي چريو چيو ويندو آهي. اِن قسم جي زماني جي نظر ۾ جـُــنــُــونـــي ۽ موڳن ماڻهن جا اَنگل ۽ لاڏ ڪوڏ يقينن ڪو نه ڪو برداشت ڪرڻ وارو به هوندو آهي يا سندن مددگار ۽ رھبر بڻبو آھي. هــِــتـــي بيت ۾ سپڙ ڄام (حاڪم) کي ماڻا سھڻ وارو سڏيو ويو آهي، جنھن جي علامتي معنيٰ ڌڻي سڳورو به ورتي وڃي ٿي. مطلب ته مالڪ اهڙن اٻوجهن کي تمام وڏو مانُ ۽ مرتبو عطا ڪندو آهي. جيڪو به راجا (رب) جي حضور ۾ راتيون جاڳي، جفاڪشي ۽ جاکوڙ ڪري ٿو، تنھن کي هـُــو نوازي ٿو. ڪنھن جو به پورهيو ضايع نه ٿو ٿئي.
**