سـُــر سورٺ
جـــاجـُـڪ جهونا ڳڙهه ۾، ڪو عطائي آيو
تنهين ڪامل ڪڍي ڪينرو، ويھــي وَڄايو
شھر سڄو ئي ســُــــرَ سين، تـندن تپايو
دايون درمانديون ٿيون، ٻائين ٻاڏايو
چارڻ ٿي چايو، ته ماري آهي مـڱــڻــو.
سمجهاڻي: ٻيجل هڪ مـڱــڻـھــار هو. کيس ســُــرنــدي وَڄائڻ تي وڏي مھارت ۽ ڏات عطا ٿيل هــُــئـــي. سو جڏهن جهونا ڳڙهه ۾ آيو ته ڪينرو (ساز ســُــرنــدي جو نالو) وڏيءَ ڪاريگريءَ سان وَڄائڻ لڳو. ســُــرنــدي جي تارُن جي لئي ۽ مـــِـٺــــڙي آواز سڄي شھر ۾ مشهوري ماڻي ڇڏي. ٻانــِـھــيـــُــون به حيران ٿيون ته راڻيون به ســُــرُور ۾ اچي ويون. چارڻ (ساز وَڄائيندڙ مـڱـڻـھــار) ســُــرنــدي جي ســُــرن وسيلي اِهو پـئــي چــَـــوِرايـــو ۽ ثابت ڪيو ته حقيقت ۾ هيءُ شڪاري آهي. راءِ ڏياچ جو شڪار ڪرڻ آيو آهي، جنھن ۾ هــُــو ڪامياب به ٿيو. مطلب ته فنڪار پنھنجي فن جو غلط ۽ ناجائز فائدو حاصل ڪيو.
**
سـَـــوَ سـِــــرَن پائي، جي تند برابر توريان
اُٽل اوڏانهين ٿئي، جيڏانهين ٻيجل ٻـُــرائي
سـَــکــڻـو هڏ آهي؛ سـِــر ۾ سـَـڃـڻ ناهه ڪي
سمجهاڻي: راءِ ڏياچ وٽ راڳ ۽ ساز جي تمام گهڻي حيثيت هــُـــئــــي. هــُــو چئي ٿو ته جيڪڏهن هڪ پاسي سئو ســِــر ۽ ٻئي پاسي ساز جي هڪ تــَـــنــد هــُــجـــي ۽ ٻنهي کي منھنجي انصاف جي تارازيءَ ۾ تورجي ته برابر نه ٿا ٿي سگهن. تارازيءَ جو اُهو پـــَـــلــــڙو وَزني ٿي ويندو، جنھن ۾ ٻيجل تند وَڄائيندو. مــُــون وٽ ته رُڳو هڪڙو جسم هــڏو ۽ چــَـــمُ آهي، تنھن جي ڀيٽا پيش ڪرڻ، قرباني ڏيڻ ته ڪا معنيٰ ئي نه ٿي رکي.
**
سرديءَ سالــِم نه رَهان، گرميءَ ٿيان گَداز
اَمن ڏيج اَمانَ تون، سائـِـل هڻي ساز
رَبابــــِــــيءَ کي راز، خالص ڏيج خليل جو.
سمجهاڻي: منھنجي طبيعت عجيب ٿي پئي آهي. نه سيءُ ٿو وَڻي نه ئي گرمي برداشت ٿي سگهي ٿي. بي قراري آهي. اِن بي قراريءَ جي خاتمي، اَمن ۽ ســُــڪــُـــون ڏيڻ لاءِ اي ســُـــوالـــي! (ساز وَڄائيندڙ ٻيجل!) ڪا ســُــرُور واري ڌُن وَڄاءِ. ربابيءَ (رباب ساز وَڄائيندڙ) سان سنگت رکي ڪي راز ۽ ڳــُــجــهــه جون ڳالهيون ڪجن. ڪچھريون ڪري دِل جو بار هلڪو ڪجي.
**
جــي مــيـــراثـــي مــڱــڻــا، آئون پـــڻ مــَــنـجهـــان تـن
ڪـِـي ڪــَـــھُه منهنجي ڪن، اِرث مـَـنجهاران اُن جي
سمجهاڻي: لطيف سرڪار هــِــن بيت وسيلي طبقاتي نظام جي نفي ڪئي آهي. اسان وٽ ذات پات، اميريءَ غريبيءَ ۽ طاقت جي بــُــنــيـــاد تي جيڪا ننڍ وَڏائي آهي، اُن کي چــَــمـــاٽ هنئي اَٿائين؛ ان کي رد ڪيو اٿائين. انسانيت کي اعليٰ ڪرڻ جو سبق ڏنو اٿائين. پاڻ هڪ اعليٰ طبقي جو ”سيد“ هوندي به پنھنجي ســُــڃــــاڻــپ هــِــن رِيت ڪرائي ٿو ته جن مڱڻھارن، غريبن، پــــِـــنــنــدڙن کي اوهان گهٽ سمجهو ٿا مان به اُنهن مان آهيان. مــُــون کي به اُوچي ذات نه ڀانيو. منھنجي ڪـَــن تائين به انهن جي ورثي واريون ڳالهيون پھچايو. انهن جا حال احوال ڪريو ۽ انهن جي فني ورثي مان مون کي ڪجهه ٻــُــڌايـــو ته مان ٺـــَـــران.
**
ڪــَــنــجهـَـــي ڪــِـــيـــرت ڪـــِــيـــنـــرو، واڄو وِلاتي
هــَـــنـئـــِـيـن تــَـــنـد حـُــضـــُـــــور ۾، تنھن پارس پيراتي
ڏِســـنـدَي ئـــِــي ڏيــــــــــاچ کــــــــي، ظـــاهـــر ٿــيـو ذاتــي
ڪــَـــڍِي تــنـھـــن ڪــاتــي، وِڌو ڪـَـــرٽ ڪــَـــپـــــار ۾
سمجهاڻي: اسان جيئن اُچي شئي حاصل ڪرڻ چاھيندا آھيون ۽ دُڪان دار کي چوَندا آھيون ته چائنا وارو مال نه پر Made in Japan وغيرہ ڏيو، تيئن آڳاٽي زماني ۾ ٻاھران جي ٺاھيل شئي جي اھميت وڌيڪ ھُوندي ھُئي. لطيف به ان جي نشاندھي ڪئي آھي. هيءَ جيڪا ڪينري جي رُون رُون / وَڄت آهي سا ٻــُــڌائـــي ٿي ته ساز ولائتي يعني ٻاهران ٺھي آيو آهي. ديس ۾ ته ان کي ٺاهڻ وارا ســُــٺـــا ڪاريگر ئي ناهن. مٿان وري وَڄائيندڙ به وڏو ڪاريگر ۽ ماهر آهي، جنھن تند تي ڏاڍو پــُــخــتـــو ۽ پيرائتو ڌَڪ هنيو آهي. وڄتن ۾ سندس حيثيت پارس جھڙي آهي جنھن کي ڇــُــھـــي تنھن کي سون بڻائي ڇڏي. راءِ ڏياچ ڏِسندي ئي کيس ســُــڃـــاڻـــي ورتو ته هيءُ ته ڪو هيرو آهي. اهو ئي سبب آهي جو ٻيجل جڏهن ســِــرُ گـهــُــريــُـــسِ ته دير ئي نه ڪيائين. هڪ دم ڪاتي / خنجر ڪڍي پنھنجي ســِــســـِـــي لاهي سندس حوالي ڪيائين.
**