سـُــر حـُــسـيـنــي
**
مــٿــيــان مــٿــي مــــــچ، ٻـَـريـم ٻـاروچـن جــو
مـُــون کي طعنا تي ڏئين، جيئن نه پروڙين سچ
امـــڙ اوري اچ، ته سـِـٽ سـُــڻــايـنءِ سـُــور جــي
سمجهاڻي: هيءُ بيت به سسئيءَ جي ماتم تي ٻڌل آهي جيڪا چئي ٿي ته مون کي ٻاروچن (پنهونءَ جي مائٽن) باهه ڏئي ڇڏي آهي. هــُــو مــُـــون کــي ڇــڏي ڀــَــڄــــي ويــا. ان ۾ منھنجو ڪھڙو ڏوهه؟ سندن ٺــَـــڳـــيءَ ۽ دولاب جي سڀني کي خبر آهي پر ڏُک اِن ڳالهه جو آهي ته زماني وارا مون کي گهٽ وڌ چئي، ڏوهي ائين پيا بڻائن ڄڻ کين حقيقت جي خبر ئي نه هــُــجـــي. اِهو آهي اسان جو سماج ته جنھن سان ظلم ٿئي اُن کي ڏوهي چئي ظالم کي بيڏوهي تصور ڪريون ٿا. جنھن چور چوري ڪئي اُن لاءِ چئون ٿا ته اُهو ان جي ڪري چوري ڪرڻ آيو جو اسان جو در کــُـــلــيــل هو. نتيجي ۾ چور جو ڪھڙو قصور؟ سماج جي ان سلوڪ به جيءُ جهوري وِڌو آهي. اي منھنجي امان! تون ويجهي اچ ته تو سان ڏُک ســُــور وَنڊيان ڇا ڪاڻ ته تون مون کي صحيح ســُــڃــــاڻــيــن ٿي.
**
مٿي منجهان مينهن، پـُــسـاوا پاڻيءَ جيئن وهي
مـُــون ڀانئيو نينهن، ڄڀيون ڄيري سنديون
سمجهاڻي: مون کي هڪڙا پگهر لھن ٿا ٻيا چڙهن ٿا. ڄڻ مٿي منجهان مــِــيــنھــن پيو وَسي. مان پنهونءَ کان ســـواءِ ڏاڍي پريشان آهيان. مون ته سمجهيو هو ته عشق ڏاڍو ســَـــوَلـــو ۽ مزو ڏيندڙ آهي پر هاڻي خبر پئي آهي ته عشق ته باهه جا اُلا آهي، جن ۾ پاڻ کي پچائڻو پئي ٿو.
**
ڪي ڌر تتيءَ ماءِ، ڪي ٻـَــرَ سـَــندِي سڄڻين
هلي ۽ واجهاءِ، ٻــــِــنـــي ڄيرن وچ ۾
سمجهاڻي: سسئي پنھنجي ماءُ کي حال اوريندي چئي ٿي ته هڪ ته ٽاڪ منجهند آهي، سج جي گرميءَ ڌرتي ٽامون ڪري ڇڏي آهي. ٻيو منھنجي اندر ۾ به عشق جي باهه جا مچ مچن ٿا، جنھن ڪري ٻن باهين وِچ ۾ هلڻ ڏاڍو اوکو آهي. تنھن ڪري هيڏانھن هوڏانھن واجهائـڻـو / غور ڪرڻو پئي ٿو. جيڪڏهن ڪو به ڪم ڌيان سان نه ڪبو ته وڏو نقصان ٿي پوندو.
سرتيون سـُــجـهــي سـُــڃ، متان ڪا مون سين هلي
پاڻي ناهي، پنڌ گهڻو، اڳيان رائو رُڃ
متان مري اُڃ، ڪا ڏئي پاراتو پرينءَ کي
سمجهاڻي: سسئي جڏهن پنهل جي پويان نڪري ٿي ۽ کيس پنھنجون سنگتياڻيون چوَن ٿيون ته اسان به تو سان هلون ته کين چئي ٿي ته اديون بيابان، پھاڙ ۽ خوفناڪ جهنگن وارو رستو آهي جنھن ۾ نه پاڻي آهي نه ڪا ٻي سھولت آهي. پنڌ به ڏاڍو پري آهي. رُڳي سـُــڃ ئي سـُــڃ آهي. سـُــنـســان علائقو آهي. اِن اَڙانگي سفر ۾ اوهان کي اُڃ لڳي ۽ نتيجي ۾ منھنجي پنهل کي ڪا بد دُعا ڏيو ته مون کان برداشت نه ٿيندو. تنھن ڪري اوهان مان مون سان ڪا به گڏ نه هلي.
**
پـُـڇـن جي پـَـســَـن، جڏهن تڏهن پرينءَ کي
ڏورِيــندِيون ڏسن، اڱڻ عجيبن جا
سمجهاڻي: چــَــــوَنـــدا آهن ته پــُــڇــڻــــا نه مــُــنــجهـڻــا. جيڪي هر وقت محبوب جي ڳولها ڪنديون سي ئي کيس حاصل ڪنديون. جيڪو جفاڪشي، محنت ۽ جاکوڙ ڪندو اُن جو پورهيو ضايع نه ويندو. سندن ضرور مقصد پورو ٿيندو. ان کان پوءِ کين دلبر جو ديدار نصيب ٿيندو. ان لاءِ مسلسل ڏورڻ / جدوجھد ڪرڻ بنيادي شرط آهي.
**
پٽيءَ نه پيرونِ، اوڏيءَ ڇــَــڪَ نــه ڇـَـمــِــيـا
پويون هي ڀيرونِ، نينهن نباهي هـَـليا
سمجهاڻي: جڏهن سسئي پنهونءَ جي پويان نڪتي ته ميدان تي اُٺ جا پيرا ڏسڻ جي ڪوشش ڪيائين پر کيس پيرن جا نشان ڏسڻ ۾ نه آيا. هــُـــن سمجهيو ته لڳي ٿو هي همراهه بلوچستان بدران هــِـــتـــي ئي ڪنھن وَسنديءَ ۾ ترسيا آهن ۽ آخري ڀيرو مون سان رشتو ڳنڍي نينھن جو ناتو رکي وٺي ڀــَــڳـــا آهن.
**
پـُـڇيو ئـِـي جان دوست، تان پاسي ڪـَـر پرهيز کي
جـَـنـِـين ڏِٺو هوت، تـَـن دِين سڀئي دُور ڪيا
سمجهاڻي: جڏهن جانب جي پـُـڇــا ٿو ڪرين، اُن جي ڳولها ۾ سرگردان آهين ته پوءِ سڀ پابنديون ختم ڪر؛ دين ڌرم، ريتن رسمن ۽ لــــَــــڙ لــحـــاظ جي پرواهه نه ڪر ڇاڪاڻ ته جن سچي عشق ۾ پير پاتو ۽ محبوب جو ديدار ڪيو اُنهن سڀني مذهبن کي ڇڏي رُڳو انسانيت اختيار ڪئي. هو سمورن تعصبن، نفرتن ۽ تفرقن کان مٿانھان ٿي جــُــســتــجـــوءَ ۽ خدمت ۾ گــُــم ٿي ويا.
**
جيڪا ڪـَـندِي سـَـڱ، مـُـون جئن ٻاروچن سـِين
اَنگن چاڙهي انگ، روئندِي سا رَتَ ڦــُـــڙا
سمجهاڻي: سسئي هڪ پاسي ته ٻاروچن سان محبت ڪري ٿي ٻئي پاسي اُنهن جي ڪــُــڌيــن / بــُــريــن حرڪتن کي ناپسند به ڪري ٿي. هوءَ چئي ٿي ته هي ڏاڍا ڏُکيا ماڻهون آهن. ساڻن رِشتو ڳنڍڻ ڪا ســَـــوَلـــي ڳالهه ناهي. سو جيڪڏهن ڪنھن ٻيءَ کي هــُــنــن سان ســَــــڱ ڪرڻو آهي ته اُها ياد رکي ته کيس رَت جا ڳوڙها ڳاڙڻا پوندا. ائين سمجهي ته پاڻ کي ســُـــوريءَ تي چاڙهي کيس تڪليف ســَــھــڻـــي پوندي. تنھن ڪري جيڪو به ساڻن رِشتو ڪري سو پھريان کان ئي ڏُکن، مشڪلاتن ۽ تڪليفن لاءِ تيار رهي.
**
تتيءَ ٿڌيءَ ڪاهه، ڪانهي ويل ويھڻ جي
مـَـــتان ٿـئي اُونداهه، پير نه لھين پرينءَ جو
سمجهاڻي: شاهه صاحب زندگيءَ کي بامقصد بڻائڻ لاءِ جدوجھد جو تمام گهڻو سبق ڏنو آهي. هــُــو جاکوڙيندڙن سان محبت به گهڻي ڪري ٿو، جنھن جو مثال سسئي، جوڳي ۽ کاهوڙي آهن. اِنهن جي ڪردارن وسيلي هــُــن جدوجھد جي پرچار ڪئي آهي. هيءُ بيت اِن سلسلي جي ڪــَــڙِي آهي. هــُــو چئي ٿو ته جدوجھد کان ھٽڻ جي معاملي ۾ ڪو به عــُــذر يا بھانو نه قبوليو ويندو. گرمي هــُــجـــي؛ سردي هــُــجــــــي؛ ڏينھن هــُــجـــي؛ رات هــُـــجــــي تو کي بس ڪري ناهي ويھڻو. لاڳيتو ڪوشش ڪرڻي آهي. جيڪڏهن ائين نه ڪبو ته پوءِ رستو ئي وِساري ويھبو. جڏهن توهان منزل کان ڀٽڪي ويــئــُــه ته پوءِ ڪٿان ٿا اصل مقصد (Target) تي پھچي سگهو؟ ياد رکو ماڳ تي پھچڻ لاءِ صحيح رستو لازمي آهي. غفلت سبب ان کي هٿان نه وِڃايو!