باب ٻيو: وڏي پـُـٽ کان آزادي

اهڙي پيءُ کان اولاد جي پرورش جي جيڪا اُميد رکي سگهجي ٿي، اُن جو اوهان چڱيءَ ريت اَندازو لڳائي سگهو ٿا. پيءُ جي حيثيت ۾ سندس عادتون اُن جون آئيني دار هيون. ايڊيليڊيا ايونونا مان جيڪو کيس ٻار هو، تنهن کان هـُـو بلڪل غافل هو، اِن ڪري نه، ته ڪو کيس اُن لاءِ ڪينو يا حقارت هئي يا کيس پنهنجي شاديءَ کان ڪا شڪايت باقي هئي پر اِن ڪري، جو هـُـو کيس ياد ئي نه رهيو هو. جڏهن هـُـو پنهنجن ڳوڙهن سان ڀريل دانهن هر ڪنهن کي ڏئي تنگ ڪري رهيو هو ۽ پنهنجي گهر کي عياشيءَ جو اَڏو بڻائي رهيو هو، تڏهن سندس هڪ وفادار نوڪر گريگري، ٽن سالن جي ننڍڙي مـِـتيا کي پالڻ شروع ڪيو. حقيقت ۾ هن ننڍڙي نينگر جي اهڙي حالت اَچي بڻي هئي، جو جيڪڏهن هـُـو سندس نگهباني نه ڪري ها ته سندس ڪوئي گدلي ۽ ميري قميص به نه بدلائي ها!
معصوم ٻار کي سندس ناناڻن به وساري ڇڏيو هو. سندس نانو فوت ٿي چڪو هو ۽ ناني ماسڪو ڏانهن هلي وئي هئي، جتي هـُـوءَ سخت بيمار رهندي هئي. سندس باقي ڌيئر به شادي ڪري چـُـڪيون هيون. مـِـتيا اُن ڪري سڄو سال اُن ٻـُـڍي نوڪر سان جهوپڙيءَ ۾ رهيو. جيڪڏهن پڻس کيس کڻي ياد به ڪري ها، حالانڪه هـُـو سندس وجود کان ئي بي خبر هو، تڏهن به شايد کيس جهوپڙيءَ ڏانهن ئي واپس ڪري ها، ڇو ته وٽس رَهي، هـُـو به ضرور عياش بڻجي پوي ها. مـِـتيا جي ماءُ جو سؤٽ پيٽر اليگزينڊر ووچ موسيوف، جنهن ڳچ عرصو ٻاهر گذاريو هو، سو تازو پئرس کان موٽي آيو هو. جوانيءَ ۾ هـُـو پنهنجي خاندان جو هڪ معزز، روشن خيال ۽ يورپي تهذيب جو دلدادو سمجهيو ويندو هو. پنهنجي زندگيءَ جي آخري دور ۾ هـُـو آزاد خيال ٿي پيو هو، جيئن اڪثر چاليهه پنجاهه سالن جي عمر وارا ٿي پوندا آهن. پنهنجي زندگيءَ جي دوران، هـُـو رشيا ۽ ٻين ملڪن جي آزادي پسندن جي لهه وچڙ ۾ اَچي چڪو هو. پرودان ۽ باڪونن سان سندس شخصي ملاقاتون رهيون. پنهنجي حياتيءَ جي پوين ڏينهن ۾ هـُـو مزي سان سن 1848ع واري پئرس جي انقلاب جو ذڪر ڪندو هو. ڪڏهن ڪڏهن ته ايئن به چئي ويهندو هو، ته قلعي کي بچائڻ واري جنگ ۾ هـُـو ساندهه ٽي ڏينهن شامل رهيو، جو سندس جوانيءَ جو بهترين يادگار هو. کيس پنهنجي هزارن جي شخصي جائداد هئي. سندس وسيع ۽ ڪشادي زمين، اسان جي ڳوٺ جي پسگردائيءَ ۾ پکڙيل هئي ۽ اُن جون حدون اسان جي مشهور ڪليسا تائين هيون. اليگزينڊر ووچ پنهنجي زمين تي ايندي ئي، شايد مڇي مارڻ يا ٻيلي مان ڪاٺين ڪپڻ جي حق تي، هڪ ڊگهي دعويٰ داخل ڪئي هئي. سندس چوڻ هو ته هڪ تهذيب يافته شهر واسيءَ جي حيثيت ۾، هـُـن جو اهو فرض آهي ته هو ڪلارڪن جي نازيبا حرڪتن تي کـُـلم کلا حملو ڪري. هن ايڊيليڊيا بابت سڀ ڪجهه اَچي ٻـُـڌو هو ۽ کيس اَڄ به ياد ڪري رهيو هو، ڇو ته کيس ڪنهن زماني ۾ ساڻس دلچسپي هئي. جڏهن مـِـتيا جي زندهه هئڻ جي کيس خبر پئي، تڏهن فيودور پاولووچ سان جوانيءَ جي زماني ۾، جيڪا دشمني ۽ نفرت هيس، اُن هوندي به هـُـن ننڍڙي ٻار جي پرورش جي خواهش ظاهر ڪئي. هـُـو فيودور پاولووچ سان مليو ۽ ٻار کي تعليم ڏيارڻ جي ساڻس صلاح مصلحت ڪيائين. فيودور پاولووچ پنهنجي خاص نوع ۽ اَنداز ۾ جڏهن مـِـتيا جي متعلق ڳالهائڻ شروع ڪيو، تڏهن ايئن پئي محسوس ٿيو، ڄڻ قِه کيس اها خبر ئي نه آهي، ته هـُـو ڪهڙي ۽ ڪنهن جي ٻار جي لاءِ ڳالهائي رهيو آهي. نه فقط ايترو پر وڏي عجب جي ڳالهه اِها هئي، ته کيس اِها به خبر نه هئي ته سندس گهر ۾ ڪو ننڍو ٻار به آهي. هن ڳالهه ۾ کڻي وڌاءُ به هجي، پر ڪجهه ته سچ ضرور هوندو!
فيودور پاولووچ حياتيءَ ڀر ڪانه ڪا حرڪت ڪندو ئي رهيو. ڪڏهن ڪڏهن ته اهڙو به نمونو ڪندو هو، جنهن مان کيس ئي نقصان پهچندو هو. مثال طور: جيئن مٿيون واقعو بيان ڪيو ويو آهي. اها عادت گهڻن ۾ ٿئي ٿي، پر حقيقت ۾ اُهي چالاڪ ٿين ٿا ۽ نه فيودور پاولووچ وانگر ڪم عقل. آخر اليگزينڊر ووچ ٻار سان گڏ سندس مختصر ملڪيت يعني گهر ۽ زمين، جيڪا سندس ماءُ ورثي ۾ ڇڏي وئي هئي، اُن جو سنڀاليندڙ مقرر ٿيو ۽ زور شور سان اُن ڪم ۾ مشغول ٿي ويو، پر جيئن ته پيٽر کي زمين جي پيدائش وغيره حاصل ٿي چڪي هئي ۽ کيس جلد ئي پئرس موٽڻو هو، اِنڪري هـُـن متيا کي پنهنجي هڪ سؤٽ جي حوالي ڪيو، جيڪا ماسڪو ۾ رهندي هئي، پر عجب جي ڳالهه آهي، جو هـُـو پاڻ مـِـتيا کي وساري ويٺو. ماسڪو واري مائي به ٿوري وقت کان پوءِ وفات ڪري وئي. مـِـتيا جي پرورش هڪ دفعو وري به ٻيءَ عورت جي سپرد ٿي، جيڪا مرهيات عورت جي شادي ڪيل ڌيءُ هئي. منهنجي خيال موجب مـِـتيا، اِن سموري عرصي ۾ چار ڀيرا جدا جدا هٿن ۾ ضرور آيو. هن ذڪر کي وڌيڪ ڊگهو نه بڻائيندس، ڇو ته فيودور پاولووچ جي پهرئين ٻار بابت اَڃا ڪي ضروري ڳالهيون ٻيون به ڪرڻيون اٿم.
دمتري فيودور پاولووچ، جنهن کي پيار مان مـِـتيا سڏيو ويندو هو، فيودور پاولووچ جي پٽن مان اڪيلو پٽ هو، جنهن کي ملڪيت هئي ۽ عام طرح اهو خيال ڪيو ويندو هو، ته سندس مستقبل شاندار ۽ روشن آهي. هن پنهنجو ننڍپڻ بي ترتيب ۽ بي سليقي گذاريو هو. هن اڃا ڪسرت گاهه جي تعليم ختم ئي ڪانه ڪئي هئي، جو کيس فوجي اسڪول ۾ داخل ڪيو ويو ۽ کيس ترقي ڏئي ڪاڪينرس ڏانهن موڪليو ويو، جتي دوبدو جنگ ۾ حصي وٺڻ ڪري اُن عهدي تان هٽايو ويو پر جلد ئي کيس وري ترقي ڏني وئي. ان عرصي ۾ سندس زندگي آوارا بڻجي پئي، جنهن ڪري ڪيترو پيسو خرچي ڇڏيائين. هن پهريون ڀيرو پنهنجي پيءُ کي اسان جي پاڙي ۾ ڏٺو، جڏهن ساڻس پنهنجي ملڪيت بابت فيصلو ڪرڻ آيو هو. هو زياده وقت نه ترسيو ۽ جلد ئي هليو ويو. مگر ايترو ٿيو، جو کانئس ڪجهه رقم حاصل ڪيائين ۽ آئنده لاءِ پنهنجي زمين جي اُپت حاصل ڪرڻ جو واعدو ورتائين. مـِـتيا پنهنجي زمين جي اُپت ۽ اُن جي قيمت بابت ڪابه گفتگو نه ڪئي. فيودور پاولووچ پهريون دفعو هن حقيقت جو اظهار ڪيو ته مـِـتيا کي پنهنجي زمين جي اُپت ۽ جائداد بابت اجايو ۽ مبالغي آميز خيال آهي. فيودور پاولووچ، اِن ڳالهه تي ڏاڍو مطمئن هو ته هو هلڪڙو، شوخ، جذباتي ۽ اُٻهرو آهي ۽ جيڪڏهن کيس پيسو ملندو رهندو، ته هو خاموش رهندو. هو هنن ڳالهين جو فائدو وٺي، کيس قسطن ۾ پيسا موڪليندو رهندو هو. چئن سالن جي عرصي گذارڻ کان پوءِ مـِـتيا کان آخر صبر ڇڏائي ويو. هـُـو پيءُ سان آخري طرح معاملي کي صاف ڪرڻ لاءِ، ٻيو دفعو اسان جي ڳوٺ ۾ آيو پر سندس حيرت جي حد ئي نه رهي، جڏهن کيس معلوم ٿيو ته سندس نالي باقي ڪجهه به نه رهيو آهي، پر پاڻ پيءُ جو قرضي ٿي چڪو آهي. هن جيڪي وقت بوقت اقرارناما ٿي ڪيا، ان مطابق هـُـو سموري رقم وصول ڪري چـُـڪو هو. هـُـو سخت گهٻرائجي ويو. کيس شڪ پوڻ لڳو ته ايئن ته نه آهي، ته ساڻس دغا ڪئي وئي آهي، ڇو ته هي سموريون حالتون ان حقيقت لاءِ جوابدار هيون، جنهن جو اڃا مون کي ذڪر ڪرڻو آهي. پر اُن کان اڳ جو مان اڳتي هلان، اهو ضروري آهي ته فيودور پاولووچ جي ٻين پٽن جو به ٿورو ذڪر ڪندو هلان.

ناول

ڪرامازوف ڀائر (ڀاڱو پھريون)