باب ٻيو: پيءُ وٽ
” ۽ منهنجو پيءُ؟“
”هـُـو مٿي آهي ۽ ڪافي پـِـي رهيو آهي.“ مارفيا ڪجهه خشڪ ٿي کيس جواب ڏنو.
اليوشا اندر ويو. پوڙهو ميز جي سامهون اَڪيلو ويٺو هو. سندس پيرن ۾ سليپر هئا ۽ سندس بدن تي ننڍڙو اَوور ڪوٽ پهريل هو. هـُـو ڪنهن حساب ڪتاب کي ڏسي، پاڻ کي وندرائي رهيو هو، جيتوڻيڪ هيءُ سڀ ڪجهه بي اختياريءَ سان هو. جيتوڻيڪ هـُـو ننڊ مان سويري اُٿيو هو ۽ پنهنجي چهري کي خوشگوار ڏيکارڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هو، پر حقيقت ۾ سندس چهرو ٿڪيل ۽ ڪمزور ٿي نظر آيو. سندس پيشانيءَ تي گذريل رات جيڪي گهرا ۽ نارنگي رنگ جا زخم آيا هئا، اُنهن تي هڪ ڳاڙهي رنگ جي رومال جي پـَـٽي ٻڌل هئي. رات ۾ سندس نڪ به خطرناڪ طرح سان سـُـڄي ويو هو ۽ ڪن ننڍڙن زخمن جي باعث اُن ۾ داغ ٿي نظر آيا. اُنڪري سندس سڄو چهرو، بغض ۽ ڪاوڙ سان ڀريل ٿي نظر آيو. پوڙهو، هن کان پوريءَ ريت باخبر هو ۽ جيئن ئي اليوشا اندر آيو، هـُـن ڪيني ڀريل نگاهه سان کيس ڏٺو.
”ڪافي ٿڌي ٿي وئي آهي.“ هـُـن گهرائيءَ سان چيو. ”مان، توکي ڪنهن به شيءِ جي آڇ نه ڪندس. مان اڄ ڪنهن به شيءِ جي گهرائڻ جو حڪم نه ڏنو آهي، پر مڇي جو رَس تيار ڪرڻ لاءِ چيو اٿم. مان اڄ ڪنهن کي به دعوت نه ڏيندس، پر تون ڇو آيو آهين؟“
”اِهو ڏسڻ ته تون هاڻي ڪيئن آهين؟“
”هائو، اِنهيءَ کانسواءِ، مان توکي اڄ اَچڻ لاءِ چيو به هو. سڀ جي نتيجي، ۾ توکي بيسود اَچڻ جي تڪليف ڏني آهي. مان هيءُ به ڄاتو ٿي، ته تون جلدي هليو ايندين!“
هن ڪجهه به چيو، اُن مان سندس ڪينو ۽ وير ٿي نظر آيو. ساڳي وقت هـُـو اُٿيو ۽ ڏاڍي شوق مان آئيني کي ڏسڻ لڳو. (صبح کان وٺي شايد چاليهه دفعا اُن کي ڏٺو هئائين) هن نـَـڪ کي خاص طرح ڏٺو. هـُـن پنهنجي پيشانيءَ تي ڳاڙهي رومال کي وڌيڪ زور سان ڇـَـڪي ٻڌو ۽ چوڻ لڳو ته، ”مون کي ڳاڙهو رنگ پسند آهي. ڇاڪاڻ ته سفيد رنگ جي پٽي، ماڻهوءَ کي اسپتال جي يادگيري ٿي ڏياري. چڱيءَ طرح ٻڌاءِ ته خانقاهه جي ڪهڙي حالت آهي ۽ تنهنجي مربي جو ڇا حال آهي؟“
”سندس حالت خراب آهي، ٿي سگهي ٿو، ته هـُـوءَ رات ئي مري وڃي.“
پر سندس پيءُ، ڄڻ هيءُ ٻڌو ئي نه. معلوم اِيئن پئي ٿيو، ته کانئس ٿـَـڏي تي سندس سوال وسري ويو آهي.
هـُـن اوچتو چيو، ”ايون ٻاهر هليو ويو آهي ۽ هـُـو پوري ڪوشش ٿو ڪري، ته مـِـتيا جي مڱينديءَ کي هٿ ڪري. هـُـو انهيءَ ڪري ئي، هتي رهيو پيو آهي.“ سندس چهري مان بدنيتي ظاهر ٿيڻ لڳي ۽ پنهنجو وات چٻو ڪري، اليوشا ڏي نهاريائين.
”ڪيئن ڀلا؟ هن اوهان سان اِها ڳالهه ڪئي آهي ڇا؟“
”هائو، گهڻو وقت گذريو، هـُـن مون سان اِها ڳالهه ڪئي هئي. تون اعتبار ڪندين، ٽي هفتا اڳ به هـُـن مون سان ساڳي ڳالهه ڪئي هئي. هـُـو به مون کي ٻين وانگر قتل ڪرڻ لاءِ آيو هجي. سندس اَچڻ جو ڪو مقصد ٿي سگهي ٿو.“
اليوشا بيحد تڪليف مان کيس چيو ته، ”تنهنجو مطلب ڇا آهي؟ ۽ اِهي ڳالهيون تون ڇو ٿو ڪرين؟“
”هيءُ سچ آهي، ته هـُـو مون کان پيسا نه ٿو گهري، پر اُن هوندي به کيس مون کان ٽـَـڪو به نه ملندو. مان چاهيان ٿو، ته جيتري قدر ٿي سگهي، مان جيئرو رهان. جنهن کي اليڪسي فيودورووچ تون به ڄاڻين ٿو تنهنڪري مون کي پيسي جي ضرورت آهي. جيتري قدر منهنجي ڊگهي حياتي هوندي، مون کي پيسي جي ضرورت پوندي رهندي.“ هـُـو گفتگو کي جاري رکندي، ڪمري جي هڪ طرف کان ٻي طرف تائين گهمندو رهيو. سندس هٿ سڻڀ لڳل اوورڪوٽ جي کيسن ۾ هئا، جو پيلي سوٽي ڪپڙي جو ٺهيل هو. منهنجي هاڻي پنجونجاهه ورهيه عمر آهي پرمان ويهه ورهيه وڌيڪ جيئرو رهڻ گهران ٿو. جيئن مان پوڙهو ٿيندو ويندس، منهنجي صورت ۽ شڪل اُها ته نه رهندي. اِهي رنون پوءِ مون ڏي، پنهنجو پاڻ ڇڪجي ته نه اينديون. اِنهيءَ ڪري منهنجا پيارا پٽ اليڪسي فيودورووچ، مان پنهنجي لاءِ، ڪوڏي ڪوڏي ڪري گڏ ٿو ڪريان. توکي ڄاڻڻ کپي، ته مون کي پڇاڙيءَ تائين گناهن ۾ رهڻو آهي. مان توکي ٻڌايان ٿو، ته گناهه ڏاڍي لذت واري شيءِ آهي. ماڻهو هن کي بڇڙو سمجهن ٿا پر سڀني جو گذارو هن تي ئي آهي. ٻيا هيءُ ڪم رياڪاريءَ سان ڪن ٿا، پر مان اهو کليل ڪريان ٿو. اُن ڪري ٻيا سڀئي گنهگار، مون کي سادو سمجهي حملو ڪري اَچن ٿا. اليڪسي فيودورووچ، مان توکي ٻـُـڌائڻ گهران ٿو، ته تنهنجو بهشت، منهنجي مذاق وٽان آهي. هـُـو ڪنهن شائسته ماڻهوءَ جي جاءِ ٿي نه ٿو سگهي. منهنجو اعتقاد آهي، ته مان سمهي پوندس ۽ وري نه جاڳندس ۽ بس. تون جيڪڏهن چاهين، ته منهنجي روح لاءِ دُعا ڪري سگهين ٿو، جيڪڏهن تون نه ٿو چاهين، ته کڏ ۾ وجهينس. اِهائي منهنجي فلاسافي آهي. جيتوڻيڪ اسان سڀئي شراب پيتل هئاسين، پر ايون ڪالهه چڱو ٿي ڳالهايو. هو واتوڙي ۽ لٻاڙي آهي ۽ وٽس ڪوبه علم ڪونه آهي ..... نه وري ڪا باقاعده تعليم. هـُـو خاموش ويهي، بنا ڪنهن ڳالهائڻ جي، ماڻهن کي ڏسي کـِـلندو آهي. اِهوئي سبب آهي، جو هو ماڻهن تي قبضو ڪري وٺندو آهي.“
اليوشا، خاموشيءَ سان، کيس ڌيان ڏئي ٻـُـڌندو رَهيو.
”هو منهنجي صحبت کان ڇو ٿو ٽهي؟ جيڪڏهن هـُـو ڳالهائي به ٿو، ته پاڻ کي پڏائي ٿو. تنهنجو ايون بدمعاش آهي. جيڪڏهن مان چاهيان، ته گروشينڪا سان هڪ منٽ ۾ شادي ڪري سگهان ٿو. اليڪسي فيودورووچ، جيڪڏهن تو وٽ پيسو آهي، ته تون جنهن شيءِ جي خواهش ڪندين، اُها توکي ملي ويندي. ايون اِنهيءَ کان ئي ته ڊڄي ٿو. هـُـو اُن ڪري مون تي نگاهه ٿو رکي ته جيئن مون کي شادي ڪرڻ کان روڪي. اِهوئي سبب آهي جو هو مـِـتيا تي زور آڻي ٿو ته جيئن گروشينڪا سان شادي ڪري. اِهڙيءَ ريت هـُـو مون کي، گروشينڪا کان پري ڪرڻ گهري ٿو. (هو سمجهي ٿو ته جيڪڏهن مان شادي نه ڪئي ته اُن لاءِ ورثو ڇڏي ويندس.) اُن کانسواءِ، گروشينڪا سان مـِـتيا جي شادي هئڻ سبب، ايون، اُن جي شاهوڪار مڱيندي تي قبضو ڪري سگهندو. اِهوئي سندس منصوبو آهي. سچ ته تنهنجو ڀاءُ ايون وڏو رذيل ۽ عيار قسم جو ماڻهو آهي.“
”ڪيترا نه تنگ مزاج آهيو. هيءُ سڀ ڪالهوڪي حالت جي باعث آهي. چڱو آهي، ته اوهان سمهي آرام ڪريو.“ اليوشا کيس چيو.
”ها، تون به اِيئن ٿو چوين!؟“ پوڙهي ڄڻ ته اوچتي، هن جي ڳالهه کي سمجهي ورتو. ان مان معلوم اِئين پئي ٿيو، ته ڄڻ کيس اِهو پهريون ڀيرو ڌڪ لڳو آهي. هـُـو چوڻ لڳو ته ”مون کي ته توتي ڪاوڙ نه آهي، پر جيڪڏهن ايون اِيئن چوي ها، ته مون کي ڪاوڙ لڳي ها. مان توسان ئي چڱو هلندو آهيان، نه ته تون ڄاڻين ٿو، ته مان ڪيڏي نه خراب طبعيت وارو آهيان.“
”خير، اوهان بدطبعيت ته نه آهيو، پر بدگمان ضرور آهيو.“ اليوشا مشڪندي کيس چيو.
”ڌيان ڏيئي ٻـُـڌ. مان اَڄ چاهيو ٿي، ته چور دمتريءَ کي گرفتار ڪرايان، پر مان هاڻي سمجهي نه ٿو سگهان، ته اُن بابت ڪهڙو فيصلو ڪريان؟ بيشڪ هن فيشن واري زماني ۾ ماءُ ۽ پيءُ جي عزت نالي ماتر وڃي رَهي آهي، پر اُن هوندي به اَڄ، قانون ڪنهن کي به هيءَ اِجازت نه ٿو ڏئي، ته ڪو پنهنجي پوڙهي پيءُ کي وارن کان وٺي گهليندو رَهي ۽ سندس ئي گهر ۾ سندس منهن ۾ لتون هڻندو رَهي ۽ شاهدن جي سامهون کيس خون ڪرڻ جا دڙڪا به ڏئي. جڏهن مان چاهيو، ته کيس برباد ڪري ڇڏيندس. هن ڪالهه جو ڪجهه ڪيو آهي. اُن لاءِ کيس جيل اُماڻائي ڇڏيندس.“
”تڏهن، تون هن بابت ڪو به قدم کڻڻ نه ٿو گهرين؟“
”ايون، مون کي روڪيو آهي، مون کي ايون جي ته پرواهه ڪانه آهي، پر مون کي ٻي شيءِ روڪيو آهي.“
هـُـو اليوشا جي مٿان نوڙيو ۽ کيس سرگوشيءَ طرح، ڪا راز جي ڳالهه چوڻ لڳو.
”جيڪڏهن، مان هن چور کي جيل ۾ موڪليندس، ته هوءَ اِها ڳالهه ٻڌي، اُن ڏانهن ڊوڙي ويندي، پر جڏهن هوءَ ٻـُـڌندي ته هن مون کي ماريو آهي، سوبه هڪ پوڙهي ۽ ڪمزور کي ته ٿي سگهي ٿو، ته هوءَ هن کي ڇڏي ڏي ۽ مون ڏي هلي اَچي - ڇو ته هي سندس عجيب طريقا آهن، سڀ ڪجهه اُبتڙ. سڀ ڪنهن طرح، کيس سڃاڻان! ڇا توکي برانڊيءَ جو چـُـڪو نه کپي؟ ٿوري ڪافي ئي پيءُ. اُن ۾ مان برانڊيءَ جي گلاس جو فقط ٽيون حصو ملايان ٿو. نهايت مزيدار شيءِ اَٿئي منهنجا پٽ!“
”نه، اوهان جي مهرباني، اوهان جيڪڏهن اِجازت ڏيو، ته مانيءَ جو ڳڀو کڻان!؟“ اِيئن چئي اليوشا، اُن ٽڪي واري فرينچ مانيءَ جو ڪجهه حصو کنيو ۽ اُن کي پنهنجي قبا جي کيسي ۾ رکيائين. پوءِ پوڙهي جي چهري ۾، پريشانيءَ سان ڏسندي، کيس صلاح ڏنائين ته، ”اوهان کي به شراب پيئڻ نه گهرجي.“
”تون سچ ٿو چوين. هيءُ منهنجي رُڳن کي ٺارڻ جي بجاءِ منجهن جوش ٿو پيدا ڪري، پر فقط هڪڙو گلاس! جنهن کي مان ڪٻٽ مان ڪڍي ٿو وٺان. هـُـو اُٿيو ۽ ڪٻٽ کي کوليائين. گلاس کي ڀـَـري ۽ پي ويو. ڪٻٽ کي وري بند ڪيائين ۽ اُن جي ڪـُـنجي کيسي ۾ رکيائين.“
”هيءُ بس آهي. هڪڙو گلاس مون کي نه ماريندو.“
”ٺيڪ آهي، هاڻي اوهان خوش طبع نظر ٿا اَچو.“ اليوشا، کيس مشڪندي چيو.
”هون! مان توکي برانڊيءَ کانسواءِ به، پيار ڪري سگهان ٿو، پر بدمعاش سان بدمعاش آهيان. ايون شرماشينا ڏانهن نه ويندو. هـُـو جاسوسي ڪرڻ گهري ٿو، ته جڏهن گروشينڪا مون وٽ ايندي، ته آئون کيس ڪيترو ڏيان ٿو. هي سڀئي بدمعاش آهن! مان ايون کي ڪونه سڃاتو هو، مان کيس پوريءَ ريت نه سمجهيو. هيءُ اَلائجي ڪٿان آيو؟ هـُـو روحاني طرح اَسان مان نه آهي. هو سمجهي ٿو، ته مان هن جي لاءِ سڀ ڪجهه ڇڏي ويندس. مان ڪوبه وصيت نامو ڇڏي نه ويندس، اِها توکي به خبر هئڻ گهرجي. مان مـِـتيا کي هڪ جيت وانگر مهٽي ڇڏيندس. مان رات جو ڪيترن ڪارن ٽنڊڻن کي پنهنجي جتيءَ جي هيٺان چيڀاٽي ڇڏيندو آهيان. تون جڏهن اُنهن کي لتاڙيندين، ته هـُـو تنهنجي پيرين ۾ پيا ڦٿڪندا. تنهنجو مـِـتيا به اِئين ئي ڦٿڪندو. مان تنهنجو مـِـتيا! تون ساڻس محبت ڪرين ٿو. هائو، تون هـِـن سان محبت ڪرين ٿو، پر مون کي تنهنجي، هن محبت کان ڪوبه خوف نه آهي، پر جيڪڏهن ايون ساڻس محبت ڪرڻ چاهي، ته مون کي سندس پيار کان خوف کائڻ گهرجي، پر ايون ڪنهن سان به محبت نه ڪندو آهي. ايون اَسان مان آهي ئي نه. ايون جهڙا ماڻهو، اسان جي گروهه مان ٿي نه ٿا سگهن. هيءُ مٽي جي ڪڪر وانگر آهن. جڏهن هوا لڳندي، ته دز رهندي ئي ڪانه. ڪالهه جڏهن مان توکي اَچڻ لاءِ چيو ٿي ته هڪ احمقاڻو خيال اَچي منهنجي مغز ۾ ويٺو هو. مان توکان مـِـتيا جي بابت ڪي ڳالهيون ٻڌڻ ٿي گهريون. ڀلا، جيڪڏهن هاڻي مان کيس هزار يا ٻه هزار روبل ڏيان، ته هـُـو بدبخت پينو، هتان جي پچر ڇڏي، پنجن سالن يا اَڃا به پنجٽيهن سالن لاءِ هليو ويندو ۽ گروشينڪا سان ڪوبه واسطو نه رکندو ۽ هميشھ لاءِ اُن کي ڇڏي ڏيندو؟“
”مان، مان، هن کان پڇندس.“ اليوشا هٻڪندي چيو. ”جيڪڏهن اوهان کيس ٽي هزار روبل ڏيو ته شايد .....“
”هيءَ بيوقوفي آهي. هن جي ڪابه ضرورت نه آهي، ته هاڻي، هن کان تون ڪجهه پڇين؟ ڪابه ضرورت نه آهي. مان پنهنجي راءِ کي بدلايو آهي. هيءُ منهنجو بيوقوفي وارو خيال هو. مان هن کي ڪجهه به نه ڏيندس، ڪوڏي به نه. مون کي پيسو پنهنجي لاءِ کپي.“ پوڙهي ڪاوڙ مان پنهنجي هٿ کي لوڏيندي چيو، ”مان هن کي ٽنڊڻ وانگر چيڀاٽيندس. تون هن وٽ نه وڃج. توکي ڏسي، هن کي اُميد پيدا ٿيندي. تنهنجي لاءِ به هاڻي، هت ڪجهه نه رهيو آهي. توکي هاڻي هتي وڌيڪ ترسڻ نه گهرجي. ڇا هـُـو ڪيٽرينا ايونونا، پنهنجي مڱيندي سان، جنهن کي هن نهايت چالاڪيءَ سان، مون کان لڪائي رکيو آهي، شادي ڪندو به يا نه؟ مان سمجهان ٿو ته ڪالهه تون هن سان، ملڻ ويو هئين؟“
”هـِـن کي ڪابه شيءِ هرکائي نه ٿي سگهي، ته هوءَ هـِـن کي ڇڏي ڏي.“
”واقعي! هيءَ ڏسڻ جهڙي ڳالهه آهي، ته ڪيئن نه هيءُ نوجوان معزز عورتون، بدمعاش ۽ بدنام ماڻهن سان محبت ڪن ٿيون. مان توکي ٻـُـڌايان ٿو ته هيءُ پيليون نوجوان عورتون ڏاڍيون ساديون آهن .... افسوس، جيڪڏهن منهنجي جوانيءَ ۾ اُها صورت هجي ها، ڇاڪاڻ ته مان اَٺاويهن سالن جي عمر ۾ دمتريءَ کان وڌيڪ سهڻو هوس، هن وانگر ڪيترين عورتن کي شڪار ڪريان ها، هيءُ ڪمزور فطرت آهي. هـُـو ڪنهن به صورت ۾ گروشينڪا تي قبضو حاصل ڪري نه سگهندو. هـُـو ڪڏهن به ڪري نه سگهندو، مان کيس مهٽي ڇڏيندس.“
پوين لفظن کي چوندي، هـُـو ڪاوڙ ۾ ڀرجي ويو ۽ اليوشا کي سختيءَ سان رڙ ڪري چيائين، ”تون هليو وڃ! تنهنجي لاءِ هتي ڪوبه ڪم نه رهيو آهي.“
اليوشا کيس خدا حافظ چوڻ لاءِ ويو ۽ کيس ڪلهي تي چمي ڏنائين.
”هيءُ وري ڇاجي لاءِ؟“ پوڙهي کيس عجب مان چيو. ”اَسان وري به هڪ ٻئي سان ملنداسون. ڇا اسين وري نه ملنداسين؟“
”نه، منهنجو اِهو مطلب نه هو.“
”نه، منهنجو به ته ڪو ٻيو مطلب نه هو.“ پوڙهي کيس نهاري چيو، ”ڌيان ڏيئي ٻڌ، جلدي وڃ، سڀاڻي وري اَچج. سڀاڻي تنهنجي لاءِ وڻندڙ مڇيءَ جو رس تيار هوندو. پـَـڪَ سان اَچج. سڀاڻي ٻڌين ٿو نه، سڀاڻي.....!“
جيئن ئي اليوشا هليو ويو، هن اُٿي ڪٻٽ کي کوليو، ٻيو اَڌ گلاس شراب جو چاڙهي ويو. ”مون کي وڌيڪ پيئڻ نه گهرجي.“ هن کنگهندي، پنهنجو سينو صفا ڪيو ۽ وري ڪٻٽ کي بند ڪري ڪنجي پنهنجي کيسي ۾ رکيائين. اُن کان پوءِ هـُـو پنهنجي سمهڻ واري ڪمري ۾ ويو ۽ ٿڪي پوڻ سبب ليٽي پيو. کيس جلد ئي ننڊ کڻي وئي.