باب نائون: حوس پرست
”هوءَ هتي آهي. هوءَ هتي لڪي پئي آهي. رستي کي ڇڏي ڏي بدمعاش.“
هن گريگريءَ کي ڇڪي پـَـري ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي مگر پوڙهي خادم کيس ڌِڪي پوئتي ڪيو. دمتري جوش ۾ ڀرجي ويو ۽ گريگريءَ کي پوريءَ طاقت سان ڌڪ هنيائين. پوڙهو هن ڌڪ سان بـُـنڊ وانگر ڪري پيو. دمتري مٿانئس ٽپو ڏئي، دروازي تائين پهچي ويو. سميرڊياڪوف سڄو هيڊو ٿي ويو ۽ ڏڪڻ لڳو. هـُـو ڪوٺيءَ جي ٻي پاسي فيودورپاولووچ جي ڀرسان گهٻراهٽ کان سيٽجي ڳٺڙي وانگر پئجي رهيو.
”هوءَ هتي آهي.“ دمتري رڙ ڪري چيو. مان کيس هينئر، هن گهر ڏي ڦيرو کائي ايندي ڏٺو، پر مان کيس وٺي نه سگهيس. هوءَ ڪٿـِـي آهي؟ ڪٿي آهي؟“
”هوءَ هتي آهي،“ هن جو ڪجهه رڙ ڪري چيو، اُن فيودورپاولووچ تي وڏو اَثر ڪيو ۽ کانئس سڄو خوف هليو ويو.
”جهلينس! جهلينس!“ هـُـن رڙ ڪري چيو ۽ دمتريءَ جي پويان پيو.
اُن وقت، گريگري فرش تان اُٿي کڙو ٿيو هو، پر کيس اُن صدمي کان اَڃا هوش نه آيو هو. ايون ۽ اليوشا پيءُ جي پٺيان ڊوڙيا. ٽئين ڪوٺيءَ ۾ فرش تي ڪنهن شيءِ جي ڪرڻ جو آواز آيو. هيءُ هڪ شيشي جي وڏي ڪـُـونڊي هئي. جيڪا سنگ مرمر جي هڪ ڪرسيءَ تي رکيل هئي ۽ ڪا وڏي قيمت جي نه هئي. دمتريءَ جي ڊوڙڻ جي سبب، شايد ساڻس ٽڪرجي ڪـِـري پئي هئي.
پوڙهي ماڻهوءَ رڙ ڪري چيو ته ”هن کي وٺو ۽ منهنجي مدد ڪريو.“
ايون ۽ اليوشا، آخر هي سوچيو ته هـُـو پير مرد تائين پهچي، کيس زور سان اُتان وٺي وڃن. هيءُ ڏسي فيودورپاولووچ کين رڙ ڪري چيو ته ”هـِـن جي پويان ڇو ٿا ڊوڙو، هن حال ۾ ممڪن آهي ته هـُـو اوهان کي ماري نه ڇڏي؟“
”ايون، اليوشا، گروشينڪا اِتي آهي، اِتي آهي. مون کيس هيڏي ايندي ڏٺو آهي.“ فيودورپاولووچ جو ساهه ڏاڍي سختيءَ سان ٿي کڄيو. هـُـو سـَـهڪيو ٿي. جيئن ته کيس اُن ڏينهن اُن حوس پرست عورت جي اَچڻ جو انتظار هو، اُميد جي خلاف هيءُ ٻـُـڌي ته گروشينڪا اِتي آهي، ديوانو ٿي ويو. هـُـو ڪاوڙ کان ڏڪڻ لڳو، ڄڻ ته عقل کانئس ڇڏائي ويو هو.
ايتري ۾ ايون کيس رڙ ڪري چيو ته ”تون پاڻ اَچي ڏٺو آهي، ته هوءَ هيڏي نه آئي آهي.“
”ٿي سگهي ٿو، ته هوءَ ڪنهن ٻي لنگهه کان آئي هجي.“
”توکي خبر آهي ته ٻيا لنگهه قلف سان بند آهن ۽ اُنهن جون ڪـُـنجيون تو وٽ آهن. دمتري اوچتو وري نشست گاهه ۾ ظاهر ٿيو. هن دروازي کي بند ڏٺو ۽ ڪـُـنجي فيودورپاولووچ جي کيسي ۾ هئي. ڪوٺين جون دريون به بند هيون. اِهڙيءَ حالت ۾ اِهو ناممڪن هو، ته گروشينڪا اُتي هجي يا اُتان ٻاهر نڪري وئي هجي.
فيودورپاولووچ، جيئن ئي کيس ٻيهر ڏٺو، ته رڙ ڪري چيائين ته ”جهليوس. هـُـو منهنجي سمهڻ واريءَ ڪوٺي مان پيسا چورائي آيو آهي.“ اِيئن چوندي هـُـو ايون کان پاڻ ڇڏائي، وري دمتري ڏي ڪاهي ويو، پر دمتري ٻنهي هٿن کي مٿي کنيو ۽ پوڙهي کي وارن کان وٺي ڇـِـڪيائين. سندس ٻن چوٽين کي زور سان جهلي سـَـٽ ڏنائين، جنهن ڪري، پوڙهو وڏي آواز سان زمين تي ڪري پيو. پوءِ پنهنجي بوٽ جي تري سان، سندس منهن تي ٻه ٽي ڀيرا لـَـتون هڻي ڪڍيائين. پوڙهو اُنهن ڌڪن سان ڪـِـنجهڻ لڳو. ايون جيتوڻيڪ دمتريءَ کان مضبوط نه هو، پر هن پنهنجي ٻنهي ٻانهن سان کيس ڀاڪر ۾ ورتو ۽ سڄيءَ طاقت سان کيس ڇڪي پـَـري وٺي ويو. اليوشا به پنهنجي پوري پني طاقت سان دمتري کي سامهون اَچي روڪيو.
ايون کيس چيو ته ”چريا! تو هـِـن کي ماري ڇڏيو.“
”هـُـو پنهنجي سزا کي پهتو آهي.“ دمتري سهڪندي چيو. ”هو جيڪڏهن نه مئو آهي، ته مان وري کيس مارڻ لاءِ ايندس. توهان هن جو ڪوبه بچاءُ نه ٿا ڪري سگهو.“
”هتان هڪدم هليو وڃ!“ اليوشا کيس حڪم ڏيندي چيو.
”اليگزي تون مون کي ٻـُـڌاءِ. مان فقط توتي ئي اعتبار ڪري سگهان ٿو. هوءَ هتي آئي هئي يا نه؟ مان کيس ڏٺو هو ته هوءَ گهٽيءَ مان لوڙهي جي ڀر ڏئي چـُـرندي ٿي آئي. مان کيس سڏ ڪيو پر هوءَ ڀڄي وئي.“
”مان قسم کڻي ٿو چوان، ته هوءَ هيڏي ڪانه آئي آهي، نه وري سندس اَچڻ جي اُميد ئي هئي!“
”پر مان کيس ڏٺو هو .... کيس اَچڻ گهربو هو .... مان کيس هڪدم ڳولي وٺندس ته هوءَ ڪٿي آهي ..... خدا حافظ اليڪسي! رقم جي باري ۾ هاڻي ايسب سان ڪابه ڳالهه نه ڪرڻ گهرجي، پر ڪيٽرينا ايونونا ڏي جلدي ۾ وڃ ۽ کيس پوري يقين سان چئج، ته هو توکي سلام پيو ڏئي، سلام! هت جو به گذريو آهي، کيس ٻڌائج الوداع.“
ان وچ ۾ گريگري ۽ ايون پوڙهي کي زمين تان اُٿاريو ۽ آرام ڪرسيءَ تي کيس ويهاريائون، سندس سڄو منهن رت سان ڀرجي ويو هو، پر هو هوش ۾ هو ۽ ڏاڍي غور سان دمتريءَ جي واڪن کي ٻـُـڌي رهيو هو. هـُـو اَڃا سوچي رهيو هو، ته گروشينڪا شايد گهرجي ڪنهن ڪنڊ يا پاسي ۾ موجود آهي. دمتري کيس نفرت سان ڏٺو ۽ هيئن چوندي گهر کان ٻاهر نڪري ويو ته:
”مون کي تنهنجو رت هاريندي ڪابه پشيماني ڪانه ٿي آهي، هوشيار رهه پوڙها! پنهنجي خواب کان هوشيار رهه! مون کي به پنهنجو خواب آهي، مان توکي بد دعائون ڏيان ٿو ۽ پنهنجو نه ٿو سمجهان.“
هـُـو ڪوٺيءَ کان ٻاهر نڪري ويو.
پوڙهي نهايت ڪمزور آواز ۾، جو مشڪل سان ٻـُـڌڻ ۾ ٿي آيو، چيو ته ”سميرڊياڪوف! سميرڊياڪوف! هوءَ هـِـتي آئي، هوءَ اِتي ضرور آئي.“ هـُـن آڱر کڻي پنهنجي سوال کي مضبوطي به ڏني.
”نه، هوءَ هتي ڪانه آهي، پوڙها جنوني“ ايون ڪاوڙ مان واڪو ڪري چيو. ”اِجهو هيءُ بيهوش ٿي ويو. پاڻي، ٽوال، جلدي ڪر سميرڊياڪوف.“
سميرڊياڪوف پاڻي آڻڻ لاءِ ڊوڙي پيو. آخر هنن پوڙهي جا ڪپڙا لاٿا ۽ کيس بستري ۾ سمهاري ڇڏيائون ۽ آلو ٽوال سندس مٿي کي ويڙهيائون. جيئن ته برانڊيءَ جو نشو هوس، حد کان گهڻو جوش هوس ۽ ڌڪ به لڳا هئس، اُنڪري وهاڻي تي ايندي ئي، گهري ننڊ ۾ پئجي ويو. اِيون ۽ اليوشا نشستگاهه ڏي موٽي ويا. سميرڊياڪوف ڀڳل گلدان جي ٽڪرن کي ميڙڻ لڳو ۽ گريگري مايوسيءَ مان زمين کي نهارڻ لڳو. اليوشا کيس چيو ته:
”تون به پنهنجي مٿي کي آلو ڪپڙو ويڙهي، بستري ۾ وڃي آرام ڪر. اسان هن جي نگهباني ڪنداسون. منهنجي ڀاءَ توکي به مٿي جو سخت ڌڪ هنيو آهي.“
گريگريءَ ڏک ڀري آواز ۾ چيو ته، ”هن منهنجي بي عزتي ڪئي آهي.“
”هن فقط تنهنجي بي عزتي نه ڪئي، پر پنهنجي پيءُ جي به ڪئي آهي.“ ايون چپن تي زور سان ڦـِـڪي مشڪ آڻيندي چيو.
”مان کيس ٽـَـپَ ۾ وهنجاريندو هوس. هن منهنجي بي عزتي ڪئي آهي.“ گريگري وري به چيو. ”کڏ ۾ وجهه اِنهن ڳالهين کي. مان کيس جيڪڏهن ڇڪي پري نه ڪريان ها ته هـُـو شايد کيس ماري وجهي ها! مان هن کان وڌيڪ، ايسب جي لاءِ ٻيو ڪجهه به ڪري نه ٿي سگهيس.“ ايون، اليوشا سان سـُـسُ پـُـس ڪئي.
”خدا کيس هدايت ڏئي.“ اليوشا چيو.
”خدا، کيس ڇو هدايت ڏئي؟“ ايون جو چهرو ڪاوڙ سان ڀرجي ويو ۽ هـُـن ساڳيءَ ريت، سـُـس پـُـس ڪندي چيو ته، ”هڪ نانگ ٻي نانگ کي ڳهي ويندو ۽ اِهو حادثو ٻنهي لاءِ فائدي وارو هوندو.“
اليوشا ڏڪي ويو.
”بيشڪ مان هن کي خون ٿيڻ نه ڏيندس. جيئن هاڻي ڪيو اٿم، پوءِ به اِيئن ڪندس. اليوشا تون هتي ترس، مان گهڙي کن لاءِ آڳر ۾ وڃان ٿو، ڇو جو منهنجي مٿي ۾ سور آهي.“
اليوشا، پيءُ جي ڪمري ۾ هليو ويو. هـُـو پردي جي پويان ڪلاڪ کن، سندس بستري جي ويجهو ويٺو رهيو. پوڙهي اوچتو پنهنجون اکيون کوليون ۽ اليوشا ڏانهن گـُـهور ڪري نهاريندو رهيو. هـُـو ڄڻ ته ڪجهه ياد ڪري رهيو هو ۽ اُن تي غور ڪري رهيو هو. اوچتو سندس منهن بدلجي ويو ۽ معمول کان گهڻو پريشان ٿي ويو. ڊڄندي نهايت حـَـّهڪي آواز ۾ چيائين:
”اليوشا، ايون ڪٿي آهي!؟“
”هن کي مٿي ۾ سور هو ۽ هـُـو آڳر ڏانهن ويو آهي. هـُـو ٻاهر نگهباني ڪري رهيو آهي.“ هـُـو آئينو، جو رکيو آهي، مون کي کڻي ڏي.
اليوشا اُٿيو ۽ چڪر ڏيئي آئيني کي کنيائين، جو وڏي الماريءَ جي خانن جي مٿان رکيو هو ۽ کيس آڻي ڏنائين. پوڙهي پاڻ کي اُن ۾ ڏٺو. سندس نڪ چڱو سڄيل هو ۽ نرڙ جي کاٻي پاسي تي وڏو گلابي رنگ جو زخم هو. آئيني کي پاسي ڪري چوڻ لڳو:
”اليوشا، منهنجا پيارا،ايون ڇا پئي چيو؟ تون ئي ته منهنجو هڪڙو پٽ آهين. مان ايون کان ڊڄان ٿو. مان کانئس ايترو ڊڄان ٿو، جو ڪنهن ٻي کان نه ٿو ڊڄان. تون ئي هڪڙو آهين، جنهن کان مون کي خوف نه ٿو ٿئي .....“
”ايون کان نه ڊڄو. هـُـو ڪاوڙ ۾ ضرور آهي پر اوهان جو بچاءُ ڪندو.“
”اليوشا ڀلا پيءُ جي ڳالهه ڪر. هـُـو گروشينڪا ڏي ويو هوندو. منهنجا فرشتا مون کي سچ ٻڌاءِ، هوءَ هتي هئي به يا نه؟“
”ڪنهن به کيس ڪونه ڏٺو آهي. هيءَ غلطي هئي. هوءَ هتي ڪانه هئي.“
”توکي خبر آهي ته مـِـتيا ساڻس شادي ڪرڻ ٿو گهري؟“
”هوءَ ساڻس شادي ڪانه ڪندي!“
”هوءَ ڪڏهن به نه، هوءَ ڪڏهن به نه، هوءَ ڪڏهن به نه، ڪنهن به قيمت تي ساڻس شادي نه ڪندي.“
پوڙهو خوشيءَ وچان ٽڙي پيو، ڄڻ ته هن کان وڌيڪ راحت ڏيندڙ شيءِ ٻي، هن جي لاءِ ٿي نه پئي سگهي. هن خوشيءَ مان اليوشا جي هٿ کي وٺي، ڏاڍي شوق مان پنهنجي دل وٽ آندو ۽ اُن کي زور ڏنائين. سندس اکين ۾ ڳوڙها چمڪڻ لڳا.
”بي بي مريم جو مجسمو، جنهن بابت مون توسان گهڙي کن اڳ ۾ گفتگو ٿي ڪيو، اُن کي پاڻ سان کنيو وڃ ۽ اُن کي پاڻ وٽ رک. مان توکي اِجازت نه ڏيان ته تون خانقاه ڏي موٽي وڃ ... غصي نه ٿيءُ، مان صبح توسان اِهو چرچو ٿي ڪيو. اليوشا... اليوشا منهنجي دل کي راحت پهچاءِ. فرشتو بڻجي وڃ ۽ مون کي سچ ٻڌاءِ!؟“
اليوشا نهايت ڏک مان کيس چيو ته ”تون اَڃا به اِهو ٿو پڇين ته هوءَ هتي هئي يا نه؟“
نه، نه مان تو تي اعتبار ٿو ڪريان. مان توکي ٻڌائڻ گهران ٿو، ته حقيقت ڇا آهي؟ تون گروشينڪا ڏي پاڻ وڃ يا کيس ڪٿي هٿ ڪري، معلوم ڪر ته هوءَ ڪنهن جو انتخاب ٿي ڪري، منهنجو يا هـُـن جو؟ جلدي ڪر. ڪيئن منهنجي هيءَ خدمت ڪري سگهندين يا نه؟
اليوشا هن حال ۾، جو نهايت منجهيل هو، کيس جواب ڏنائين ته، ”جڏهن منهنجي ساڻس ملاقات ٿي ته مان کيس چوندس.“
پوڙهي سندس ڳالهه کي وچ ۾ ڪٽيندي چيو ته، ”هوءَ توکي ڪجهه نه ٻڌائيندي. هوءَ وڏي بڇڙي آهي. هوءَ توکي چمڻ شروع ڪري ڏيندي ۽ چوندي ته تون ئي مون کي پسند آهين. هوءَ وڏي مڪار ۽ بي شرم عورت آهي. تون هن ڏي نه وڃ. تون هـُـن ڏي نه وڃ.“
”نه بابا سائين! اِهو ٺهي به نه ٿو. اِهو ڪنهن به حالت ۾ صحيح ٿي نه ٿو سگهي.“
”هـُـو توکي هاڻي ڪنهن ڏي موڪلي رهيو هو. جيئن هـُـو ڊوڙندو ٿي ويو، هن توکي وڏي واڪي سان چيو هو ته ’وڃ‘.“
”ڪيٽرينا ايونونا ڏانهن.“
”پيسن لاءِ، فقط رقم جي گهرڻ لاءِ؟ هن وٽ پيسو ڪونه آهي. ڪوڏي به ڪانه اَٿس. مان رات تائين بهتر ٿي ويندس ۽ پوءِ ڳالهين تي سوچيندس. تون هاڻي وڃ ... جي ٿي سگهئي ته هن سان مـِـلُ. فقط سڀاڻي صبح سان ضرور اَچج. مون کي ڪجهه توسان ڳالهائڻو آهي. ڪيئن ايندين نه؟“
”هائو.“
”ڪهڙي وقت ايندين؟ تون اِيئن ڏيکارجانءِ ته تون ڄڻ پاڻ آيو آهين. جو ڪجهه مان توکي چيو آهي، سو ٻئي کي نه ٻڌائجانءِ. اِيون کي هڪ لفظ به نه ٻـُـڌائجانءِ.“
”حاضر!“
”خدا حافظ منهنجا فرشتا! توکي شابس آهي، تو هاڻي منهنجو بچاءُ ڪيو آهي. مان ان کي ڪڏهن به وساري نه ٿو سگهان.مون کي توسان، سڀاڻي ڪجهه ضروري ڳالهائڻو آهي، پر اُن تي غور ڪندس.“
”هاڻي اوهان پاڻ کي ڪيئن ٿا سمجهو؟“
”مان خوش آهيان ۽ سڀاڻي اُٿي ٻاهر ويندس.“
گهر جي آڱڻ کان گذرندي اليوشا، ايون کي ٻاهرين دروازي جي ڀرسان بينچ تي ويٺل ڏٺو. هن پنهنجي نوٽ بوڪ ۾ پينسل سان ڪجهه لکيو ٿي. اليوشا کيس ٻڌايو ته سندن پيءُ ننڊ مان جاڳيو آهي ۽ بلڪل هوش ۾ آهي. کيس اِجازت ڏني اَٿائين ته خانقاه ۾ وڃي ننڊ ڪري.
ايون بيٺي کيس نرميءَ سان چيو ته، ”اليوشا، سڀاڻي صبح جو توسان ملڻ ۾ مون کي بيحد خوشي حاصل ٿيندي.“ سندس نرمي سان ڳالهائڻ کي ڏسي اليوشا کي عجب لڳو.
”مان هوهلاڪوف ۾ هوندس.“ اليوشا کيس جواب ڏنو، ”مان ڪيٽرينا ايونونا ڏي به ويندس. جيڪڏهن هوءَ اڄ نه ملي سگهي ته سڀاڻي.“
ايون کيس مشڪندي چيو ته ”ڪيئن به، تون هن ڏي هاڻي وڃين ٿو، کيس سلام به ڏيندين ۽ خدا حافظ به چوندين!“ اليوشا کي هيءُ ٻـُـڌي بيحد ڏک ٿيو.
”مان هاڻي سمجهان ٿو، ته هـُـن ڇا ٿي چيو ۽ ٿورو وقت اڳ سندس گفتگوءَ جو موضوع ڇا هو؟ بنا ڪنهن شڪ ۽ شبهي جي دمتري توکان تقاضا ٿي ڪئي، ته تون وٽس وڃي، کيس سندس سلام ڏين ۽ کيس ٻڌائين ته دمتري هميشھ لاءِ الوداع ٿو چوي .....“
”ڀاءُ، هيءُ اسان جي پيءُ ۽ دمتريءَ جي وچ ۾، جا دهشت انگيز حالت پيدا ٿي آهي، اُها ڪڏهن ختم ٿيندي؟“
”مان ڪجهه پـَـڪ سان چئي نه ٿو سگهان. مان قطعي ڪجهه نه ٿو ٻڌائي سگهان. ممڪن آهي ڪو حادثو ئي نه ٿئي. هوءَ عورت درنده آهي. بهرحال اسان کي ڪنهن به حالت ۾ پوڙهي کي گهر ۾ اندر رکڻ گهرجي ۽ دمتري کي اَچڻ نه ڏجي.“
”ڀاءُ، مان توکان هڪ وڌيڪ ڳالهه پڇان ٿو. ڇا هيءُ ڪنهن ماڻهوءَ کي حق حاصل آهي، ته هو هر ٻئي ماڻهوءَ کي ڏسي ۽ فيصلو ڪري، ته انهن ٻنهي مان ڪنهن کي زندهه رهڻ جو حق حاصل آهي!؟“
”حق جي سوال کي آندو ئي ڇوٿو وڃي؟ ڪابه حقيقت ماڻهو اَڪثر پنهنجي دلين ۾ پنهنجي ئي اسباب موجب سوچين ٿا، جا فطرتي آهي. باقي حق بابت، جو ڪجهه چوين ٿو، .... ڀلا ڪنهن کي حق نه آهي، ته هو پنهنجي مرضيءَ موجب سوچي.“
”مگر ٻئي ماڻهوءَ جي موت لاءِ نه.“
”ڇو نه، ٻئي ماڻهوءَ جي موت لاءِ به. جڏهن ته سڀئي ماڻهو، اِهڙيءَ ريت پنهنجي زندگي گذارين ٿا، ته پوءِ، ڪوڙ ڇو؟ تون شايد منهنجي لفظن ڏانهن اِشارو ٿو ڪرين، جي مون ٿورو وقت اڳ ۾ چيا هئا، ته هڪ نانگ ٻي نانگ کي ڳهي ويندو. اِهڙيءَ حالت ۾ مان توکان پڇڻ گهران ٿو، ته تون مون کي دمتري وانگر ٿو سمجهين ڇا، جو ايسب جي رت وهائڻ لاءِ تيار آهي ۽ مان به کيس خون ڪندس. او.....؟“
”ڇا ٿو چوين ايون! اِهو خيال ته منهنجي دل ۾ ڪڏهن به نه گذريو هو؟ مون کي يقين آهي ته دمتري به اِنهيءَ خيال جو نه هوندو!!“
ايون مشڪندي طعني طور کيس چيو ته، ”مان اِنهيءَ خيال لاءِ، تنهنجو ٿورو اَدا ٿو ڪريان. يقين رک ته مان هن جو بچاءُ ڪندس، مگر هن حالت ۾، مان پنهنجي خواهش کي آزاد خياليءَ سان پاڻ تائين محدود رکندس. خدا حافظ وري سڀاڻي ملنداسون. مون کي ملامت نه ڪر ۽ نه وري مون کي شرير سمجهي مون ڏي نهار.
هنن ٻنهي گرم جوشيءَ مان هڪ ٻي سان هٿ ملايو، اِهڙيءَ ريت، جو اڳ ۾ اِيئن ڪڏهن نه ڪيو هئائون. اليوشا سمجهيو ته سندس ڀاءُ، محبت جو پهريون قدم اُن ڏانهن وڌايو آهي ۽ هيءُ جو ڪجهه ڪيو اَٿائين، سو ڪنهن مقصد جي خاطر آهي.