باب چوٿون: جذباتي دل جي قبوليت (ننڍڙا قصا)
”تون اِهو اِنڪري ٿو چوين، ته مون کي ٻڌندي لـڄ ٿي اَچي.“ اوچتو اليوشا چيو ”پر مون کي ته جو ڪجهه تو چيو ٿي يا ڪيو اَٿئي، ٻڌندي ڪوبه شرم نه ٿي آيو. مون کي لـڄ انڪري ٿي اَچي، ته مان به اُهو ئي ساڳيو آهيان، جو تون آهين.“
”تون....؟ اِهو ته سچ پچ وڌاءُ آهي.“
”نه ڪو اِهو ڪو وڌاءُ آهي.....!“ اليوشا جوش ۾ ايندي چيو. (ظاهري طرح اِهو ڪو نئون خيال نه هو.) ”مان هيٺئين ڏاڪي تي آهيان ۽ تون مٿڀرو آهين. تيرهن ڏاڪن تي پهچي ويو آهين، مان ته ايئن ٿو سمجهان. پر آهي مڙيوئي ساڳي ڳالهه. بلڪل ساڳيو ئي حال آهي. جيڪو هيٺئين ڏاڪي تي آهي، اُهو لازمي مٿي ئي چڙهندو. يعني جو ڪـُـني ۾ آهي، اُهو ئي پاٽ ۾ پوندو.“
”تـَـنهن جي معنيٰ ٿي ته ڪوبه اُن ڏاڪي تي قدم نه رکي.“
”جيڪڏهن ڪو اِيئن ڪري سگهي ٿو، ته چڱو ٿيندو.“
”پر تون ايئن ڪري سگهين ٿو؟“
”مان سمجهان ٿو ته نه.“
”ماٺ اليوشا، ماٺ پيارا! مان جيڪر تنهنجي هٿ کي چمي ڏيان. تو مون کي بيحد متاثر ڪيو آهي. هـُـن بدمعاش گروشينڪا جي اک هميشه ماڻهن تي رهي ٿي. هڪ دفعي مون کي چيائين، ته هوءَ توکي، هڪ ڏينهن ڳڙڪائي ويندي. مون کي اُن جو افسوس آهي. هن عفونت ۽ گندگي مان، جنهن تي مکين جو ميڙاڪو آهي، اَچ ته مان توکي پنهنجي الميه ڏي وٺي هلان، جنهن تي پڻ مکيون ويٺيون آهن، جو پڻ سڀ ڪنهن طرح نيچ پڻي جو هڪ قسم آهي. هن پوڙهي جيتوڻيڪ معصوم ڇوڪرين کي هرکائڻ بابت منهنجي لاءِ غلط ڳالهيون هـُـلايون آهن پر منهنجي المناڪ ڪهاڻيءَ ۾ ڪجهه اِن قسم جي حقيقت به آهي. اِهو جيتوڻيڪ پهريون دفعو ئي ٿيو ۽ وري ٿيو ئي ڪونه. اِن پوڙهي مون کي، اُن ڳالهه جو طعنو ڏنو، جا ڪڏهن ٿي ئي ڪانه آهي. کيس اُن حقيقت جي خبر ئي ڪانه آهي، ڇاڪاڻ ته مون اُن بابت ڪنهن سان ذڪر ئي نه ڪيو آهي. ايون کان پوءِ تون ئي اُهو اَڪيلو ماڻهو آهين، جنهن سان اِها ڳالهه ڪريان ٿو. ايون کي هرڪا خبر آهي. هن کي تو کان گهڻو اڳي هن حقيقت جي ڄاڻ آهي پر هـُـو قبر وانگر خاموش آهي.“
”ايون خاموش جهڙي قبر؟“
”هائو!“
اليوشا، کيس بلڪل ڌيان سان ٻڌي رهيو هو.
”مان هڪ لائين ريجيمينٽ ۽ ليفٽيننٽ هوس. اُتي منهنجي مٿان هڪ ڏوهاري وانگر نظر ٿي ڪئي وئي، پر اُن ننڍڙي شهر ۾ جتي اسان مقرر ٿيا هئاسون، منهنجو گرمجوشيءَ سان آڌر ڀاءُ ڪيو ويو. مون اُتي پاڻيءَ جيان پيسو هاريو ۽ مون کي دولتمند ٿي خيال ڪيو ويو. مون پاڻ به ايئن ٿي سمجهيو. منهنجو ڪرنل، جو پوڙهو هو، اُن کي ٻه زالون هيون، جي ٻئي مري ويون هيون. هن جي پهرئين زال جيڪا غريب خاندان مان هئي، سا هڪ ڌيءَ پوئتي ڇڏي وئي هئي، جا پڻ پنهنجي ماءُ وانگر سادي سـِـڌي هئي. هوءَ چوويهن سالن جي هئي. مان جڏهن اُتي هئس، تڏهن هوءَ پنهنجي پيءُ وٽ، ماسيءَ سان گڏ رهندي هئي. ماسي سادي ۽ اَڻ پڙهيل هئي پر ڀاڻيجي سادي هئڻ سبب به چست ۽ چالاڪ هئي. مان ماڻهن جي متعلق چڱيون ڳالهيون ڪرڻ پسند ڪندو آهيان. مون کي کانئس وڌيڪ وڻندڙ اخلاق واري عورت ٻي ڪانه سـُـجهي ۽ نه مان وري اِهڙو ڪو خيال ڪري سگهان ٿو. سندس نالو ايگفيا ايونونا هو. هوءَ ڏسڻ ۾ بڇڙي به ڪانه آهي. هوءَ بلڪل روسي نمونو هئي. قد آور، جانٺي، ڏٽي مٽي ۽ ڊولائتي. سندس اکيون سهڻيون هيون، پر شڪل البت کـُـهري هئس. هـُـن اَڃا شادي ڪانه ڪئي هئي، جيتوڻيڪ سندس ٻانهن گهرندڙ ٻه ماڻهو موجود هئا. هـُـن ٻنهي کي انڪار ڪيو هو، پر تنهن هوندي به اڳي وانگر خوش هئي. مان ساڻس ڪافي گهرو هوس، ڪنهن به ٻئي نموني نه رڳو پاڪ ۽ صاف دوستي هئي. مان اڪثر بي خبريءَ ۾ عورتن سان بي تڪلف ٿي ويندو آهيان. مان ساڻس نهايت صاف دليءَ سان ڳالهائيندو هوس ۽ هوءَ فقط کلندي رهندي هئي. پنهنجي پيءُ جي گهر ۾ هوءَ ۽ سندس ماسي ڏاڍيءَ عاجزيءَ سان رهنديون هيون، جو ايئن لڳندو هو، ته هو ٻئي اُن تي مطمئن آهن. ان ڪري پاڻ کي ٻين جي سطح تي نه آڻي سگهنديون آهن.
پوڙهو ڪرنل، البت ٻئي قسم جو ماڻهو هو. هـُـو ضلعي جي مکيه ماڻهن مان هڪڙو هو. سندس گهر سڀني جي لاءِ هميشه کليل رهندو هو. هـُـو سڄي شهر جي مهماني ڪندو هو، کين ماني ۽ ناچ سان وندرائيندو هو. مان جڏهن آيس ۽ فوج ۾ داخل ٿيس، تڏهن سڄي شهر ۾ ڪرنل جي ٻيءَ ڌيءَ جي آمد جو، جا بيحد خوبصورت هئي، چرچو هو. هـُـن تازو ماسڪو جي هڪ فيشن ايبل اسڪول ۾ تعليم پوري ڪئي هئي - هيءَ ڪيٽرينا ايونونا هئي، جا سندس ٻي زال مان هئي. سندس ٻي زال هڪ ممتاز جنرل جي گهراڻي مان هئي پر اُن هوندي، جيئن مون کي چڱيءَ ريت معلوم آهي، هـُـن به پاڻ سان ڪرنل جي لاءِ ڪوبه پيسو ڪونه آندو هو. هن جا فقط ڪرنل سان تعلقات هئا ۽ بس. ڪجهه حاصلات جي شايد اُميد به هئي پر مليو ڪجهه به نه.
هوءَ نوجوان خاتون جڏهن اسڪول کان هت گهمڻ آئي ته سڄي شهر ۾ ڄڻ زندگيءَ جي لهر ڊوڙي وئي. اسان جون نهايت معزز خواتين - جن ۾ ٻه سفيرن جون زالون ۽ هڪ ڪرنل جي زال هئي - تن سندس عزت افزائيءَ لاءِ سندس مان ۾ دعوتون ڏنيون. هنن جي طرفان ڏنل دعوتن کي ڏسي، ٻين عورتن به اهو سلسلو شروع ڪيو. هيءَ حسينا رقص جي مجلسن ۽ ٻين تفريحي محفلن جي ڄڻ ته جان هئي. هنن هڪ غريب ۽ مفلس ماسترياڻيءَ جي مدد لاءِ خاموش نظاري واري زنده تصوير جو ڊرامو به ڪيو. مان اڳي وانگر اُن کان الڳ ۽ لاپرواهه رهيس. اُن وقت مان هڪ اهڙو ڪارنامو ڪري چـُـڪو هوس، جو منهنجو نالو شهر وارن جي زبان تي هو.
هڪڙي ڏينهن شام جو جڏهن اسان ڪمانڊر جي توب خاني ۾ دعوت جي لاءِ ڪٺا ٿيا هئاسون ته محسوس ڪيم ته هوءَ مون ڏانهن نهاري رهي هئي، پر مان هن ڏانهن ڪونه ويس. ڄڻ ته مون سندس دلچسپيءَ کي نفرت سان ٿي ڏٺو. پر ٻئي ڀيري جنهن کي گهڻو وقت نه گذريو هو، هڪ شام جو دعوت تي مون ڏانهس وڌي وڃي ڳالهايو. هـُـن مون ڏانهن مس مس نهاريو ۽ حقارت آميز اَنداز ۾ پنهنجي چپن کي کڻي دٻايو. ’ٿورو ترس مان پنهنجو بدلو پاڻهي تو کان وٺندس‘ مون دل ۾ چيو. مان اُن وقت، ڪيترن ئي موقعن تي بيوقوفيءَ واري ۽ بيهودي هلت اختيار ڪئي، جنهن جو مون کي احساس هو. ان کان گهڻي خراب ڳالهه اها هئي، ته ڪئٽرينا ڪا معمولي معصوم اسڪولي ڇوڪري نه هئي، پر هوءَ بلند ڪردار واري مغرور ۽ بااُصول نينگري هئي. اُن کانسواءِ پڙهيل ڪڙهيل ۽ ذهين به هئي ۽ مان ٻنهي خوبين کان محروم هوس. تون سمجهين ٿو ته مون کيس شاديءَ لاءِ آڇ ڪرڻ ٿي گهري؟ نه، نه مون ته رڳو کانئس پنهنجو بدلو وٺڻ ٿي گهريو. ڇو ته مون جهڙي هيري جي اهميت کي هن محسوس ئي نه ٿي ڪيو.
اُن وچ ۾ مان پنهنجو وقت شراب ۽ عيش عشرت ۾ گذاريندو رهيس. ايستائين جو ليفقيٌننٽ ڪرنل مون کي ٽن ڏينهن لاءِ قيد به ڪري رکيو. بلڪل اُن وقت منهنجي پيءُ مون ڏانهن ڇهه هزار روبل ڏياري موڪليا، جي منهنجي دستاويز موجب هئا، جنهن ۾ مون پنهنجي دعوا تان هٿ کنيو هو، اِيئن حساب ڪتاب صاف ڪندي، هن مون ڏانهن لکي موڪليو، ته مان وڌيڪ پئسي جي منجهس ڪابه اُميد نه رکان. مان اُن وقت، سندس هڪ حرف به نه سمجهيو هو، جيستائين مان هت نه آيو هوس. اليوشا ٿورا ڏينهن اڳ ۾، ۽ اَڃا به، پنهنجي پيءُ سان پنهنجي پئسي جي معاملي جو ڪوبه حساب ڪتاب سمجهي نه سگهيو آهيان. خير اِها ڪا اِهڙي ڳالهه ڪانه آهي، اسان هن تي پوءِ ڳالهائينداسون.
مون کي جيئن ئي پيسا مليا، ته مون وٽ هڪ دوست جو خط اَچي پهتو. خط ۾ هڪ اِهڙي ڳالهه لکيل هئي، جنهن منهنجي دلچسپيءَ کي بيحد وڌايو. مون ٻـُـڌو هو ته حڪومت ليفٽيننٽ ڪرنل کان ناراض ٿي پئي هئي. مٿس ڪن بي قاعدگين ڪرڻ جو شڪ ٿي ڪيو ويو. سندس دشمن حقيقت ۾، هن لاءِ هڪ ناگهاني بـَـلا جو ڄار وڇائي رهيا هئا. ٿوري وقت کان پوءِ ڊويزن جو ڪمانڊر آيو ۽ هـُـن اَچي اُن ناخوشگوار واقعي ۽ جهڳڙي کي ختم ڪيو. ستت ئي پوءِ هن کي رٽائر ڪرايو ويو. مان توکي اِهو ڪونه ٻڌائيندس ته اِهو سڀ ڪجهه ڪيئن ٿيو؟ اِها پڪ آهي، ته هن جا گهڻائي دشمن ٿيا. هن واقعي کانپوءِ، اوچتوئي سڄي شهر ۾، هن ۽ سندس خاندان ڏانهن هڪ نمايان غير دلچسپي جو اظهار ٿيڻ لڳو. سندس سمورا دوست کانئس منهن موڙي ويا. مون پوءِ پهريون قدم کنيو، مان آگافيا ايونونا سان مليس، جنهن سان مون هميشه دوستي پئي رکي. مون کيس چيو ته توکي خبر آهي ته تنهنجي پيءُ جي حساب ڪتاب ۾ سرڪاري رقم جي 4500 روبل جي کوٽ ٿي پئي آهي؟“
”تنهنجو مطلب ڇا آهي؟ تون اِهو ڪيئن ٿو چوين؟ ٿورا ڏينهن ٿيا ته جنرل هتي هيو، ته اُن وقت ته سڀ ڪجهه ٺيڪ هو.“
”اُن وقت اِيئن هيو، پر هاڻي اِيئن نه آهي.“
هوءَ بيحد ڊڄي وئي.
”مون کي ڊيڄارين ڇو ٿو؟“ هن چيو ”پر توکي اِهو چيو ڪنهن آهي؟“
”تون پريشان نه ٿيءُ.“ مون کيس تسلي ڏيندي چيو، ”مان ڪنهن کي به نه ٻڌائيندس. توکي ته اِها خبر آهي ته مان اِهڙو خاموش آهيان جهڙي قبر! مون رڳو ايترو ٿي چاهيو ته اُن حالت ۾ جڏهن تنهنجي پيءُ کان اُن رقم جي گهر ٿيندي ۽ هـُـو اُن کي ڏئي نه سگهندو، ته مٿس مقدمو هلائي، کانئس فوج ۽ عام سپاهيءَ جهڙو ڪم ورتو ويندو. وڏيءَ عمر ۾ اِها ڳالهه هن لاءِ البت ڏکي ٿي پوندي. مگر جيڪڏهن تون پسند ڪرين ته هـُـن نوجوان عورت کي لـِـڪَ ڇپ ۾ مون ڏانهن موڪلي ڏي. مون وٽ ايترا پيسا آهن، جي کيس ڏئي سگهندس. مان هن کي چار هزار روبل ڏيندس ۽ اِهو راز ايمانداريءَ سان پنهنجي سيني ۾ سانڍي رکندس. پر جي تون اِهو پسند ڪرين؟“
”تون ته ڪو بدمعاش آهين!“ هن مون کي چيو، ”بدڪار، بڇڙا، بدمعاش پر توکي هن چوڻ جي همٿ ئي ڪيئن ٿي؟“
هوءَ بيحد غضبناڪ ٿي هلي وئي ۽ مان کيس پٺيان هڪ ڀيرو وري به رڙ ڪري چيو ته، ”اِهو راز هڪ مقدس اَمانت وانگر سانڍيو پيو وڃي.“ مون کي ايتري چوڻ ۾ ڪوبه حجاب ڪونه ٿو ٿئي، ته هو ٻئي ساده لوح آگافيا ۽ سندس ماسي، هن پوري معاملي ۾ فرشتن جهڙي روش، روا رکي، هـُـو سچ پچ ڪٽيا کي ڀائينديون هيون، کيس پاڻ کان مٿڀرو ئي سمجهنديون هيون ۽ سندس اڳيان ٻانهين وانگر ٿي رهنديون هيون. مگر آگافيا کيس اسان جي گفتگوءَ کان آگاهه ڪيو هو. مون کي بعد ۾ اُن جي خبر پئي. هوءَ ڳالهه لڪائي نه سگهي ۽ مون به ته اِهوئي ٿي چاهيو.
هڪڙي ڏينهن اوچتو ئي اوچتو، هڪ ٻيو ميجر آيو ۽ اَچي فوج جي قيادت سنڀاليائين. پوڙهو ليفٽيننٽ ڪرنل هڪدم بيمار ٿي پيو ۽ ٻه ڏينهن ساندهه پنهنجي گهر کان ٻاهر نڪري نه سگهيو. سرڪاري پيسو اُنڪري وٽس رهجي ويو. اسان جو ليفٽيننٽ ڪرنل هاڻي گهر ۾ بند ٿي ويو. سندس مٿي جي چوڌاري ٽوال ويڙهيل هو ۽ اُن تي هـُـو ٽيئي برف رکڻ ۾ مصروف هيون. اُن وچ ۾ هڪ ڏينهن هڪ اردلي اُن موقعي تي پهچي ويو. هن وٽ هڪ ڪتاب هو، جنهن ۾ حڪم لکيل هو ته ’فوج جي رقم هڪدم ٻن ڪلاڪن جي اندر پيش ڪئي وڃي.‘ هـُـن اُن ڪتاب تي صحيح ڪئي، (مون پوءِ اُن ڪتاب تي، اُها صحيح ڏٺي هئي) ۽ هـُـو اُٿي کڙو ٿيو، چيائين ته مان فوجي وردي پهرڻ ٿو وڃان. هـُـو تڪڙو تڪڙو پنهنجي ڪوٺيءَ ڏانهن ويو. ڊبل بيريل بندوق ۾ فوجي گولي ڀريائين ۽ پير جي آڱوٺي سان بندوق جي گهوڙي کي ڳولڻ لڳو، پر آگافيا کي اُن وقت منهنجي ڳالهه ياد اَچي وئي، تنهن کي شڪ جاڳيو. هـُـن اُٿي وڃي ڪمري ۾ نهاريو. هـُـن به اِهو عمل بنهه اُن وقت ئي ٿي ڪيو. هوءَ تڪڙي اندر گهڙي وئي ۽ پنهنجي ٻانهن جي ڀاڪر ۾ کڻي کيس پختو جهليائين. بندوق مان ڌماڪي جهڙو آواز نڪتو ۽ گولي وڃي ڇت کي لڳي ۽ نقصان ڪنهن کي به ڪونه پهتو. بندوق جي آواز تي ٻيا به ڊوڙندا آيا ۽ اَچي پوڙهي کي ٻانهن کان ورتائون. هيءُ سڀ ڪجهه مون کي بعد ۾ معلوم ٿيو.
مان گهر ۾ موجود هوس. شام جي اونداهي ڇانئجي رَهي هئي ۽ مان ٺهي ٺڪي، ٻاهر وڃڻ لاءِ تيار ٿي رهيو هوس. مان ڪپڙا پائي چـُـڪو هوس. وارن کي ڦڻي به ڏني هئم، رومال تي عطر به هاريو هئم ۽ پنهنجي ٽوپي به هٿ ۾ کنئي هئم، جو اوچتو دروازو کـُـليو ۽ ڪمري ۾ منهنجي سامهون ڪيٽرينا ايونونا بيٺي هئي.
اِهو اتفاق آهي، جو ڪڏهن نه ڏٺو هو، شهر ۾ اُنڪري کيس ڪوبه نه سڃاڻندو هو. مون وٽ اُن زماني ۾ ٻه ضعيف پوڙهيون عورتون رهنديون هيون، جي منهنجي سنڀال ڪنديون هيون. هـُـو نهايت شفيق پوڙهيون هيون ۽ منهنجي لاءِ سڀ ڪجهه ڪرڻ لاءِ تيار هونديون هيون. منهنجي عرض ڪرڻ تي، اُهي به اِهڙيون خاموش رهيون جيئن ڀتيون. مان حالتن کي هڪدم سمجهي ويس. هوءَ اندر گهڙي آئي ۽ مون ڏانهن سڌوئي سـِـڌو نهارڻ لڳي. هن جون اَٽل ۽ پـَـڪي اِرادي واريون ڪامڻيون اکيون هيون، پر اُنهن مان اَڃا به سرڪشي ٿي بکي، سندس وات جي چوڌاري، چپن جي ليڪن ۾ مون غير يقيني حالت ٿي ڏٺي.
”مون کي ڀيڻ ٻڌايو“ هن ڳالهائڻ شروع ڪيو ته، ”جيڪڏهن مان تو وٽ اَڪيلي اَچان، ته تون مون کي چار هزار روبل ڏيندين. مان آئي آهيان . .... مون کي هاڻي پيسا ڏئي.“
هـُـن اِهو چيو ته سهي پر پاڻ سنڀالي نه سگهي. هن جو ساهه تڪڙو تڪڙو کڄڻ لڳو. سخت ڊنل ٿي ڏٺي ۽ سندس آواز جهڪو ٿيندو ٿي ويو. سندس وات جون ڪـُـنڊون ۽ چهري جون ليڪون ٿـَـر ٿـَـر ڪنبي رهيون هيون. اِليوشا تون ٻڌين ٿو يا ننڊ اَچي وئي اَٿئي؟“
”مـِـتيا مون کي خبر آهي، ته تون سڀ سچ ٻـُـڌائيندين!“ اليوشا ٿوري چرپر ڪندي چيو.
”مان ته ٻـُـڌايان پيو. منهنجو پهريون خيال، عام ڪرامازوف جهڙو هو. هڪ دفعي ڪنهن زهريلي جيت مون کي چـَـڪ پاتو هو، ته مان ساندهه ٻه هفتا بخار ۾ مبتلا هوس. مون اُن وقت، هڪ اِهڙي ئي جيت کي، پنهنجيءَ دل ۾ چـَـڪ پائيندي ڏٺو، پر هيءُ اخلاق کي بگاڙيندڙ جيت هو. تو سمجهو، مان کيس ننهن کان وٺي چوٽيءَ تائين ڏٺو. تو هن کي ڏٺو آهي. هوءَ سونهن آهي! مگر اُن وقت هوءَ ڪجهه وڌيڪ ٿي حسين لڳي. اُن گهڙيءَ هوءَ خوبصورت اِنڪري ٿي لڳي، جو هوءَ عظيم ۽ شاندار هئي ۽ مان بدمعاش. اُنڪري ئي منجهس شان ۽ جلال هو ۽ پنهنجي پيءُ لاءِ، قربانيءَ جو نيڪ جذبو. مان هڪ ننڍڙو جيت! مان جو اُن وقت بدمعاش هوس، سندس روح ۽ جسم منهنجي رحم ۽ ڪرم تي هو. هوءَ منهنجي مـُـٺِ ۾ اِيئن هئي، جيئن ڪپڙو، ڪناريءَ جي جهالر ۾ هوندو آهي! مان توکي سچ ٿو ٻڌايان، ته اُن تلخ خيال، منهنجي دل تي بيحد قبضو ڪري ورتو هو ۽ مان غشيءَ جي حد تائين اُميد ۽ خوف جي حالت ۾ هوس. اُن وقت اِيئن ٿي نظر آيو، ته اُن جذبي سان ڪو به مقابلو نه ٿو ڪري سگهجي، ڄڻ ته مون کي رت چوسيندڙ جيت وانگر عمل ڪرڻو آهي. بلڪ اُن زهريلي جيت جيان، جنهن ۾ رحم جي معمولي چڻنگ به نه هوندي آهي. منهنجو ڏاڍو مشڪل سان ساهه ٿي کڄيو. مان اِيئن ٿي سمجهيو، ته ٻي ڏينهن وڃي کيس شاديءَ جو پيغام ڏيندس ۽ اِهو سڀ ڪجهه شانائتي نموني ختم ٿي ويندو ۽ ڪنهن کي به ڪنين ڀـُـڻڪ نه پوندي.
مان جيتوڻيڪ خود غرض هوس، پر انسان ته هوس. ساڳي وقت ايماندار به آهيان. ٻي گهڙيءَ منهنجي ڪـَـنَ ۾ ڀـُـڻڪو آيو، ته سڀاڻي جڏهن مان پنهنجي خواهش جو اظهار ڪندس ته اِها ڇوڪري مون کي ڏسڻ به گوارا ڪندي يا نه؟ شايد هوءَ پنهنجي ڪوچبان کي حڪم ڏئي، ته هـُـو مون کي لتون هڻي اُتان ٻاهر ڪڍي ڇڏي. شايد اِيئن به چوي ته ”وڃي سڄي شهر ۾ هن ڳالهه جو ڍنڍورو ڏي، ته مان توکان ڪونه ٿي ڊڄان.“ مون نوجوان عورت ڏانهن نهاريو. منهنجي ضمير جي آواز مون کي دوکو ڪونه ٿي ڏنو. هن ۾ شڪ به نه هو. مون سمجهيو ٿي ته اِيئن ئي ٿيندو. مان سندس چهري مان اِهو چڱيءَ ريت محسوس ٿي ڪيو، ته مان سندس گهر کان ٻاهر ڌڪيو ويندس. منهنجو بغض ۽ ڪينو جاڳي پيو. مون چاهيو ته ساڻس هڪ ڪميڻي شخص وانگر بي غيرتيءَ سان ڀريل غليظ حرڪت ڪريان. مٿس حقارت آميز ٽهڪ ڏيان ۽ اُن جڳهه تي، جتي هوءَ منهنجي سامهون بيٺي هئي، ساڻس هڪ اِهڙي آواز ۽ انداز سان ڳالهايان، جو هڪ عام دڪاندار ئي ڳالهائي سگهي ٿو.
”چار هزار روبل”، تنهنجو مطلب ڇا آهي؟ مون ته رڳو مذاق ٿي ڪيو. محترما تو پنهنجي ايتري گهڻي قيمت ڪيئن ٿي سمجهي؟ چار هزار روبل ڪا ٿوري رقم ته نه آهي، جا هن نموني بيهودگيءَ سان کڏ ۾ اُڇلائي ڇڏيان. ٻه سـَـؤ ته مان توکي دل ۽ جان سان ڏئي سگهان ٿو. تو ته پاڻ کي ڪنهن به منشا ۽ مراد لاءِ باقي نه رکيو آهي. مان شايد کٽيل راند هارائي ويهان ها. هوءَ شايد هلي به وڃي ها. پر اِهو بدلو ناشانائتو ٿي پوي ها. هوءَ اُن جي لائق به هجي ها، مگر مان هن حرڪت تي سڄي عمر افسوس ڪندو رهان ها. تون اعتبار ڪندين، مان ڪڏهن به هن کان اڳ ڪنهن عورت لاءِ ايترو شديد نفرت جو جذبو محسوس نه ڪيو هو، جيترو مان اُن وقت هن لاءِ محسوس ٿي ڪيو. مان سچ ٿو چوان ته جيترو وقت - ٽي يا پنج منٽ - برابر اُن ڏانهن نهاريندو رهيس، تنهن ۾ بيحد نفرت هئي، پر اُها نفرت، جا وار جي وٿيءَ جيتري فاصلي تي هوندي آهي ۽ پوءِ شديد محبت!!
مان دريءَ ڏانهن وڌي ويس ۽ هڪ طاق جي يخ ٿڌي شيشي تي وڃي پنهنجي پيشاني رکيم. مون کي ياد آهي، ته اُن برف جهڙي شيشي، منهنجي پيشاني کي، جلائي ڇڏيو. تون اِهو ڊپ نه ڪر ته مان کيس ڪو گهڻو وقت ترسايو. مان پاسو ڦيرائي ميز ڏانهن ويس، اُن جو خانو کوليم ۽ پنجن هزارن جو بئنڪ نوٽ، (جو فرينچ ڊڪشنريءَ ۾ پيو هو) کنيم - پوءِ مون خاموشيءَ سان کيس ڏيکاريو، اُن کي تهه ڪري، سندس حوالي ڪيم. رستي وارو دروازو کوليم، هڪ قدم پٺتي هٽي، بيحد احترام سان سندس اڳيان جـُـهڪيس. اُهو نهايت اَثر وارو نظارو هو. تون يقين ڪر، هوءَ سڄي لرزي وئي. هڪ منٽ لاءِ، مون ڏانهن نهاريائين. ڊپ جي حد تائين پيلي ٿي وئي - اِهڙي سفيد، جهڙي چادر - پوءِ هڪدم ڪنهن جذباتي اَثر کانسواءِ پرشائستگيءَ ۽ آهستگيءَ سان، منهنجي پيرن تي نـِـوِڙي پئي. سندس اِهو انداز، ڪنهن به اسڪولي خوش خـُـلق ڇوڪريءَ جهڙو نه هو پر روسي جهڪڻ جو نمونو هو. ايتري قدر جو سندس پيشاني وڃي زمين سان لڳي. هوءَ پوءِ ٽپ ڏئي اُٿي ۽ تڪڙي تڪڙي ٻاهر نڪري وئي. اُن وقت تلوار مون سان گڏ هئي.
مون جڏهن اُن کي ٻاهر ڪڍيو، ته اُن جاءِ تي پاڻ کي زخمي ڪرڻ جو اِرادو ڪيم - ڇو؟ اُن جي مون کي ڪابه خبر نه آهي. اِها جيتوڻيڪ هڪ خوفناڪ ناداني هئي پر ڀانئيان ٿو ته اِهو خوشيءَ کان ئي هو. تون سمجهي سگهين ٿو، ته شايد ڪو پاڻ کي خوشيءَ وچان به ماري سگهي ٿو!؟ مان پاڻ کي زخمي ڪونه ڪيو. جيتوڻيڪ ايتري ٻـُـڌائڻ جي به ضرورت ڪانه هئي. مان پنهنجي تلوار کي چـُـمي ڏني ۽ پوءِ موٽائي، اُن کي پنهنجي مياڻ ۾ وڌم.
اِها منهنجي اندرين ڪشمڪش هئي، جنهن سان توکي ٻـُـڌائڻ ۾ فخر محسوس ٿئي ٿو. مان اُن وقت پاڻ کي بيحد عظيم ۽ بـُـلند ٿي سمجهيو، پر هن حقيقت کي اتي ئي ڇڏ. جهنم ۾ پون اُهي، جي انساني دلين بابت گندو سوچين ٿا. ڪئٽرينا ايونونا سان بس منهنجو ايترو واقعو ٿي گذريو هو. ايون کي اڳ ئي اُن جي خبر آهي ۽ هاڻي توکي - باقي ٻيو ڪير به نه ٿو ڄاڻي.“
دمتري اُٿي بيٺو. جذبي ۽ جوش وچان هڪ ٻه قدم کنيائين. کيسي مان رومال ڪڍي پيشاني اُگهيائين. پوءِ ويهي رهيو. ساڳي جاءِ تي نه، جيئن اڳي ويٺو هو، بلڪ بنهه آمهون سامهون بينچ تي، جيئن اليوشا ڦـِـري، اُن جي منهن ۾ نهاري سگهي.