تاريخ، فلسفو ۽ سياست

ادبي تاريخ تعلقي لَکِيءَ جِي

محمد شريف”شاد“ سومري صاحب ”ادبي تاريخ تعلقي لکيءَ جي“ لکي نہ فقط پنھنجي علائقي جي ادبي حيثيت ۽ اهميت کي اجاگر ڪيو آهي، پر هڪ اهڙي تاريخ جوڙي آهي جنهن ۾  ماضيءَ جي ادبي سرگرمين جي عروج ۽ زوال جا انيڪ داستان بہ ملن ٿا تہ هڪ اهڙو تاريخي ذخيرو بہ ملندو، جنھن کي پڙهندي اکيون حيرت جو بت ضرور بڻجنديون ۽ يقينن ان پٺيان سائين پروفيسر محمد شريف”شاد“ سومرو جي سوين راتين جا اوجاڳا، اهم ادبي شخصيتن ڏانهن باربار پنڌ ۽ پڇائن سميت پاڻ پتوڙڻ جي جذبي تحت مختلف ڪتابن جو ورد بہ شامل آهي. پاڻ هن ڪتاب ۾ اها ڀرپور ڪوشش ڪئي اٿن تہ ادبي خدمتن جي حوالي سان بنا فرق جي ڪنھن جو بہ ٿورو  حصو رهيو آهي تہ ان جو تذڪرو ضرور شامل هجي.

Title Cover of book ادبي تاريخ تعلقي لَکِيءَ جِي

بــبــلــيــو گــرافــي:

بــبــلــيــو گــرافــي:

آشا ديال ڊاڪٽر ــ سنڌ جا سنت ــ ڇاپو پهريون 1987ع
مطبوعه: شوڀا پبليڪيشن بمبئي.
ابو شوڪت حمزو ــ انقلابي ڏنڊو (شاعريءَ جو مجموعو) ڇاپو پهريون ــــ 1939ع مطبوعه: هاري جماعت چڪ.
ابو شوڪت حمزو ــ انقلابي ڪهاڙو (عرف وڏيرن جا پرڪار) (حصو پهريون) ڇاپو پهريون 1940ع مطبوعه:هاري جماعت چڪ.
بدوي لطف الله ــ تذڪره لطفي (جلد پهريون) ڇاپو ٽيون 1963ع مطبوعه: آر.ايڇ.احمد اينڊ برادرس حيدرآباد.
بدوي لطف الله ــ تذڪره لطفي (جلد ٻيو) ڇاپو پهريون 1946ع مطبوعه: آر.ايڇ.احمد اينڊ برادرس حيدرآباد.
بدوي لطف الله (مرتب) ــ ڪليات خادم ـــ ڇاپو پهريون 1958ع مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ ڪراچي.
بلوچ نبي بخش خان ڊاڪٽر ــ (مرتب) سڀ رنگ ــ ڇاپو پهريون 1968ع. مطبوعه: مهراڻ آرٽس ڪائونسل حيدرآباد.
بلوچ نبي بخش خان ڊاڪٽر ــ ڏور ــ ڇاپو پهريون 1970ع
مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
بلوچ نبي بخش خان ڊاڪٽر ـــ سنڌي ٻولي ۽ ادب جي تاريخ ــ ڇاپو ٻيو 1980ع مطبوعه: زيب ادبي مرڪز حيدرآباد.
بلوچ نبي بخش خان ڊاڪٽر ــ سومرن جو دور ــ ڇاپو پهريون 1980ع مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
بلوچ نبي بخش خان ڊاڪٽر ــ پروليون ڏٺون ۽ معمائون ــ ڇاپو پهريون 1983ع مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
بلوچ نبي بخش خان ڊاڪٽر ــ ڪافيون جلد ٻيو ڇاپو پهريون 1986ع مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
بلوچ غلام رسول ــ سنڌي مرثيه نويسي ــ ڇاپو پهريون 1970ع مطبوعه: انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي ڄامشورو.
پهلاج رام ڪوي ــ پهلاج پريم واڻي (ڀاڱو چوٿون) ــ ڇاپو پهريون ــ 1952ع.
پرياڻي ڪشنچند نيوندرام (مرتب) ــ امرت واڻي ــ ڇاپو پهريون 1990ع.
جوڻيجو عبدالجبار ڊاڪٽر ــ سنڌي ادب جي مختصر تاريخ ــ ڇاپو ٻيو 1983ع مطبوعه زيب ادبي مرڪز حيدرآباد.
خاصخيلي صوفي قربان علي “قربان” ـــ صوفي ساڃاهه ــ ڇاپو پهريون 1983ع مطبوعه: مومن پبليڪيشن نوان جتوئي.
راشدي حسام الدين ــ هوڏوٿي هو ڏينهن ــ ڇاپو پهريون 1977ع مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
راشدي علي محمد ـــ اهي ڏينهن اهي شينهن (جلد پهريون)
ڇاپو پهريون 1965ع ـــ مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
سومرو ڏڻي بخش “ڌنڻ” ـــ ڌنڻ جو ڌيان (حصو پهريون) ــ ڇاپو پهريون 1967ع مطبوعه: محمد عظيم اينڊ سنز شڪارپور.
سومرو ڌڻي بخش ـــ “ڌنڻ” ـــ ڌنڻ جو ڌيان (حصو ٻيو) ــ ڇاپو پهريون 1970ع مطبوعه: محمد عظيم اينڊ سنز شڪارپور.
سوامي تلوڪداس اداسي ـــ شري گرو مهما ـــ چاپو ؟ مطبوعه: نجڌام آشرم گانڌي روڊ مهاراشٽر.
ڪيفي صالح محمد “مسرور” (مرتب) جديد شعراءِ سنڌي ـــ ڇاپو پهريون 1964ع مطبوعه: اداره فروغ ادب ڪراچي.
لکوي باغ علي شاهه حاجي ــ گلشن وحدت ــ ڇاپو پهريون 1940ع مطبوعه: باغ علي شاهه لکوي.
لکوي باغ علي شاهه حاجي ــ گلستان طريقت ــ ڇاپو پهريون 1956ع مطبوعه: باغ علي شاهه لکوي.
ميمڻ عبدالمجيد سنڌي ڊاڪٽر ــ تذڪره شعراء سکر ــ ڇاپو پهريون 1965ع مطبوعه: سنڌي ادبي سوسائٽي اسلاميه ڪاليج سکر.
ميمڻ عبدالمجيد سنڌي ڊاڪٽر ــ سنڌي ادب جو تاريخي جائزو ــ ڇاپو ٽيون 1976ع مطبوعه: عجائب اسٽور سکر.
ميمڻ عبدالمجيد سنڌي ڊاڪٽر ــ شڪارپور ماضي حال ــ ڇاپو پهريون 1984ع مطبوعه: هسٽاريڪل سوسائٽي شڪارپور.
ميمڻ عبدالغفور سنڌي ڊاڪٽر ـــ عظيم سنڌي انسان ـــ ڇاپو پهريون 1981ع مطبوعه: ماڊرن بوڪ اسٽور لاڙڪاڻو.
ميمڻ غلام رسول ــ اسان جا اديب اسان جا شاعر ــ حصو ٻيو ۽ چوٿون، ڇاپو پهريون 1982ع مطبوعه: مهراڻ پبليڪيشن شڪارپور.
مينهل فقير ماستر ــ پرينءَ جي پڪار ــ ڇاپو پهريون 1961ع مطبوعه: سنڌي اداره اشاعت شڪارپور.
مينهل فقير ماستر ــ درد جون دانهون ــ ڇاپو پهريون 1970ع مطبوعه: محمد عظيم اينڊ سنز شڪارپور.
موسوي سيد عبدالحسين شاهه ۽ محمد ابراهيم محمد بچل عباسي سڳنڌ (سنڌي ڏوهيڙا) ڀاڳو پهريون ــــ ڇاپو ڇهون 1958ع مطبوعه: شفقت حسين موسوي وڪيل روهڙي.
نجفي محمد هدايت علي تارڪ علامه (مرتب) ڀٽي عبدالغني اياز (ستواريندڙ) ــ قلندري خطاب (داتا درياهه جو ڪلام ڇاپو پهريون 2002ع مطبوعه: اياز ڀٽي.
ناگراڻي بي.ايڇ پروفيسر ــ ساميءَ جا سلوڪ ــ ڇاپو پهريون 1978ع ـــ مطبوعه: سنڌي اديبن جي سهڪاري سنگت حيدرآباد.
وفائي دين محمد ــ تذڪره مشاهير سنڌ (ڀاڱو ٻيو) ــ ڇاپو پهريون 1985ع ــ مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
فارسي ڪتاب
مخدوم محمد ابراهيم “خليل” ــ تذڪره تڪمله مقالات الشعرا ــ ڇاپو پهريون 1958ع مطبوعه: سنڌي ادبي بورڊ حيدرآباد.
هفتيوار اخبارون
هفتيوار “پنجتي” حيدرآباد ــ 16 مئي 1979ع.
هفتيوار “نقيب” سکر ــ 17 جون 1956ع.
هفتيوار “آزاد” ڪراچي ــ 19 ڊسمبر 1984ع.
هفتيوار “آزاد” ڪراچي ــ 19 آڪٽوبر 1985ع.
هفتيوار “پيغام ڪل” ــ ٽنڊو جان محمد ــ 1940ع.
روزانه اخبارون
روزانه ديانت سکر ــ 15 آڪٽوبر 1983ع.
روزانه هلال پاڪتان ڪراچي ــ 2 نومبر 1987ع.
روزانه هلال پاڪتان ڪراچي ــ31 جنوري 1988ع.
روزانو جاگو ڪراچي جمعو ــ 15 جولاءِ 1994ع.
پبليڪيشن پستڪ
پرهه ڦٽي پبليڪيشن سکر ــ 4 فيبروري 1987ع.
پرهه ڦٽي پبليڪيشن سکر ــ 3 آڪٽوبر 1986ع.
پرهه ڦٽي پبليڪيشن سکر ــ 2 جولاءِ 1986ع.
سڳنڌ پبليڪيشن حيدرآباد ــ 2 آگسٽ 1980ع.

ماهوار رسالا
ماهوار نئين زندگي ڪراچي ــ فيبروري 1955ع.
ماهوار نئين زندگي ڪراچي ــ جنوري 1972ع.
ماهوار نئين زندگي ڪراچي ــ آگسٽ 1987ع.
ماهوار پيغام ڪراچي ــ مارچ ــ اپريل 1981ع.
ماهوار پيغام ڪراچي ــ ڊسمبر 1987ع.
ماهوار الرحيم حيدرآباد ــ جولاءِ ــ آگسٽ 1973ع.
ماهوار الرحيم حيدرآباد ــــ مارچ ـــ اپريل 1975ع.
ماهوار شريعت (سوانح نمبر) آڪٽوبر 1981ع.
ماهوار الصادق ڪراچي ـــ جنوري 1985ع.
ماهوار الصادق ڪراچي ـــ آگسٽ 1986ع.
ماهوار الصادق ڪراچي ـــ جون 1987ع.
ماهوار پيغام ڪراچي ــ نومبر ــ ڊسمبر 1982ع.
سنگت سماچار رستم ــ نومبر ــ ڊسمبر 1986ع.
ماهوار لطيف ڊائجسٽ ڪراچي ــ مارچ 1986ع.
ماهوار سرت ڪراچي ــ شمارو 10، 11، 12 ــ 1992ع.
ماهوار هالار ڊائجسٽ حيدرآباد ــ اپريل 2000ع.
سالنامه
اللطيف مخزن: شاهه لطيف گورنيمينٽ ڊگري ڪاليج شڪارپور 83 ـــ1982ع.
نخلستان مخزن: سي اينڊ ايس گورنيمينٽ ڊگري ڪاليج شڪارپور ــ 84 ــ 1983ع.
فڪر مهراڻ مخزن: گورنيمينٽ ڊگري ڪاليج سکر ــ 85 ــ 1984ع.

هفتيوار رسالا
عبرت مئگزين ــ حيدرآباد ــ پهرين مارچ 1985ع.
سنڌ سجاڳ ــ جيڪب آباد ــ 7 جون 1986ع.
عبرت مئگزين ــ حيدرآباد ــ 15 ڊسمبر 1986ع.
عبرت مئگزين ــ حيدرآباد ــ 15 جنوري 1987ع.
عبرت مئگزين ــ حيدرآباد ــ 15 جون 1987ع.
قلمي ڪتاب
اختر اديب سيد غلام محمد شاهه عرف بابو شاهه ــ ڪلام اختر(سنڌي شاعري) ــ 1956ع.
الهڏنو “صبا” سومراڻوي ــ موج عميق ــ 1973ع.
الهڏنو “صبا” سومراڻوي ــ دارو رسن (شاعري) ــ 1973ع.
الهڏنو “صبا” سومراڻوي (مرتب) معجون ــ 1977ع.
انور علي شاهه بخاري ــ بياض انور شاهه ــ 1965ع.
انصاري عبدالسميع “مهتاب” ــ افڪار ممتاز 1970ع.
باغ علي شاهه لکوي ــ شجره طيب سادات لکوي (فارسي) سال؟
باغ علي شاهه لکوي ــ بياض باغ علي شاهه لکوي(فارسي)سال؟
بخاري عبدالعزيز شاهه ــ بياض عبدالعزيز شاهه ــ 1930ع.
بخاري هدايت علي شاهه ــ بياض هدايت شاهه ــ 1930ع.
بخاري سيد لعل شاهه ــ ڪليات لعل شاهه ــ 1975ع.
بخاري مسڪين حاجن شاهه ــ بياض مسڪين شاهه ــ 1930ع.
پير رئيس احمد لکوي ـــ توحيدي تار ـــ 1986ع.
جوڻيجو محمد صديق ــ صديق جي صدا ــ 1987ع.
حفيظ الله حامي ــ ڌرتي دراوڙن جي ــ 1986ع.
داتا ولايت علي شاهه ــ رسالو ولايت شاهه ــ 1982ع.
سومرو حاجي احمد بخش ــ انتخاب احمد ــ 1956ع.
سومرو محمد شريف شاد ــ شجره طالب ــ 1980ع.
سومرو محمد شريف شاد ــ ڪلام طالب ــــ 1982ع.
سومرو محمد شريف شاد ـــ ضلعي شڪارپور جي ڳوٺن جي تاريخ (جلد پهريون تعلقو لکي) ــــ 1982ع.
سومرو محمد شريف شاد ــ رستم جي ادبي تاريخ ــ 1983ع.
سومرو محمد شريف شاد ــ رسالو عيسو فقير ــ 1985ع.
سومرو محمد شريف شاد ــ ڪليات شاد ــ 1986ع.
سومرو لطف علي لطف ــ لطف جا لعل ــ 1987ع.
سيٺار غلام حسين “مجبور” ــ ڪليات مجبور ــ سال؟
شمس الدين “شمس” ــ ڪليات شمس ــ 1985ع.
صوفي سيد هاشم شاهه ــ بياض هاشم شاهه ــ سال؟
فقير شاهه “مسڪين” ــ بياض مسڪين شاهه ــ 1985ع.
لکوي ميان عبدالله راهي ــ بياض ميان عبدالله لکوي سال ؟.
لکوي ميان عبدالله راهي ــ مدح حضرت سلطان الاولياء ـــ سال؟
مهر محمد صالح “خادم” ــ بياض خادم الفقراء ــ 1979ع.
مهيسر ربڏنو “سليم” ــ سليم جي صدا ــ 1987ع.
هڪڙو محمد جمن ــ جمن جي جوت ــ 1987ع.
ادبي تاريخ تعلقو لکي کان رهجي ويل قلمڪار:
لکي شهر: پير سلطان احمد سرهندي، حافظ حاجي سومرو، شفيع محمد مهر، مهر عبيد، زخمي رشيد مهر، پريمي وقار مهر، جيئند مهر. جان محمد مهر، اشرف مهر. ڳوٺ ماڙي: گل محمد بلوچ (سگهڙ)، فقير محمد ڇٽل مهر، بهار ڀنڀرو (سگهڙ)، فقير احمد علي ميمڻ. ڳوٺ ماڪا: محمد قاسم ماڪا. ڳوٺ عبدو: الله ڏتو مهر، ارشاد علي مهر، انور سولنگي، خان محمد ڀيو، رحيم بخش مهر، سيد مهراڻ سنڌي. ڳوٺ بيچانجي: مير حسن پٺاڻ، نظام الدين “شمسي”. ڳوٺ ورايو مهر: فقيرگلبهار مهر (شاعر ۽ راڳي). چڪ شهر: شوڪت سيٺار، مستري رحمت الله سولنگي، موهنداس گوبند مل، ٻالچند ايسراڻي، صوفي مٺل شاهه بخاري، غلام رسول شاهه بخاري، عبدالحليم“مسڪين” مهر، عبدالجبار “آصف” منگي، عبدالرحمان “مسافر”، ذوالفقار اوٺو، حاتم لانگاه، بسمل سومرو، سارنگ منير سومرو، آزاد انور مهر، انور سومرو، صابر سنڌي (رسول بخش چنو)، علي حسن سيٺار چڪ، پير محمد شاهه عرف پير شاهه پياسي چڪ، حميد هنباهي، ثناءُ الله سومرو.ڳوٺ ڏهر: محمد رمضام مڱريو. ڳوٺ کاهي: قادر بخش هڪڙو، غلام حيدر هڪڙو، غلام مصطفيٰ شيخ، فقير در محمد هڪڙو، الاهي بخش شيخ. رستم شهر: عبدالقادر “عنبر” سومرو، واحد بخش “فرهاد” سومرو، عبدالمجيد “مجن” سومرو، محمد صالح “ٻوڙو” مهر، سائل ڀيو، واحد ڪلهوڙو، نياز ساگر، آفتاب مهر، فدا سمون، پريمي مهر. ياسر “نواز” سومرو، امام الدين“زخمي” سومرو، سيد اسدالله شاهه. ڳوٺ مزارجو: فقير محمد عمر. ڳوٺ عامل: حاجي الله ڏتو مهر. ڳوٺ ٻورڙي: استاد قبول محمد سيٺار، محمد سيٺار، خير محمد سيٺار، گل حسن سيٺار. طيب ڳوٺ: ملا مکڻ مهر، غلام اڪبر مهر، محمد موسيٰ مهر.ڳوٺ محمد ابراهيم سومرو: فقير الهه وڌايو “وڌيل” سومرو. ڳوٺ رڪ: اعجاز قادر مهر، ناز نصر الله، ساگر محمد حسين مهر، اشفاق نوناري، گل حسن “تبسم” مهر، رابيل جوکيو. ڳوٺ عظيم سهندڙو:صفي الله “فياض” سهندڙو، ساگرسهندڙو، عبدالواسع سهندڙو، شوڪت علي “شوق” سهندڙو*