يوسف سنڌيءَ جي ڪتابن جو تعارف
مير حاجن مير
سنڌ جو هاڪارو اديب، ڪهاڻيڪار، ناول نگار، سنڌيڪار، پبلشر، نقاد، ايڊيٽر، سفر نگار، ڊراما نويس، سنڌي ادبي سنگت جو اڳوڻو سيڪريٽري جنرل يوسف سنڌي (محمد يوسف ميمڻ) محمد هاشم ميمڻ جي گهر ’دڙي‘ ۾ پهرين آڪٽوبر 1964ع تي پيدا ٿيو. سندس اسڪول ۾ جنم جي تاريخ 2 جنوري 1967ع لکيل آهي. يوسف اُن تاريخ کي درست نه ٿو سمجهي، پنهنجي يادگيرين جي ڪتاب ”اقرار به، انڪار به“ ۾ لکي ٿو ته ”امڙ جي ڪُک مان منهنجو جنم ٻارهين ڌاري ٿيو، اهو پهرين آڪٽوبر جو ڏينهن هو ۽ عيسوي سال 1964ع هو. سال کان به گهٽ عرصو پوءِ 1965ع ۾ پاڪستان ۽ هندستان جي وچ ۾ جنگ لڳي، جيڪا مون کي ته صفا ياد ڪونهي. باقي امان ٻڌائيندي آهي ته ”بليڪ آئوٽ“ جي ڪري بتي صفا نه ٻاريندا هئاسين ۽ اوندھ جي ڪري آءٌ صفا سمهي نه سگهندو هئس، امان سڄي رات اڇي صبح تائين مون سان گڏ جاڳي گذاريندي هئي.(1) (سنڌي 2016 :11)
يوسف سنڌيءَ بنيادي تعليم گورنمينٽ پرائمري اسڪول دڙو، گورنمينٽ سيڪنڊري ھاءِ اسڪول دڙو، گورنمينٽ ڊگري ڪاليج سجاول، بي. اي، بي. ايڊ، ايم. اي پوليٽيڪل سائنس سنڌ يونيورسٽي ڄامشورو مان حاصل ڪئي. لکڻ جي شروعات 1979.78ع ڌاري ڪيائين، سندس پهرين تخليق ڪهاڻيءَ جي صورت ۾ سنڌي ادبي بورڊ طرفان نڪرندڙ ٻارڙن جي مشهور رسالي ماهوار "گل ڦل" ۾ 'عظيم سوکڙي' جي نالي سان 1979ع ۾ ڇپي.
يوسف سنڌي دنيا جو لازوال ڪلاسيڪل ۽ جديد ادب، سنڌي ادب کي ترجمي جي صورت ۾ ڏيندو رهيو آهي.اهو دنيا جو جديد ادب روشن خيالي، عقليت، انقلابيت، مزاحمت، سماجي انصاف، امن، ڀائپي، ۽ جدوجهد تي ٻڌل آهي. يوسف سنڌيءَ جون ترجمو ڪيل آتم ڪٿائون، ناول، ڪهاڻيون، انٽرويو، يا ٻيو ادب، فني فڪري، شعوري سگھه رکندڙ ۽ مڃيل هوندو آهي. ڪيترائي ڪتاب نوبيل ايوارڊ ماڻيل آهن، جن کي يوسف سنڌي ترجمو ڪيو آھي. موجوده دور ۾ جديد سنڌي ادب ۾ وڏو ترجمي نگار يوسف سنڌي ئي آهي، جنهن گهڻي تعداد ۾ ڪتاب ترجمو ڪيا آهن. يوسف هر ان ڪتاب کي ترجمو ڪندو آهي، جنهن ڪتاب کي هو اهم سمجهندو آهي.
يوسف سنڌي ترجمي جي فن ۾ ڪمال جي دسترس رکي ٿو. هو لفظن جو خوبصورت استعمال ڪري ٿو. ٻولي عام استعمال ڪري ٿو، خيال، مقصد اهوئي رکي ٿو، جو اصل ليکڪ جو رکيل هوندو آهي.
يوسف سنڌيءَ جي لکيل ڪتابن جو تعداد تمام گهڻو آهي. ڪهاڻيون، سفرناما، ناول،خط،، مرتب ٿيل، ترجما، يادگيريون ۽ ٻيا ڪيترائي ڪتاب ٽڙيل پکڙيل اٿس، ڪي سهيڙيا به اٿس .اسين ڪوشش ڪنداسين ته سندس ڪتابن جو تعارف صحيح نموني پيش ڪريون. ڪتاب ڪهڙي سال ڇپيو، ڪتاب ڪهڙي موضوع تي لکيل آهي، اصلوڪو آهي يا ترجمو ٿيل آھي. ڪهاڻيون آهن يا ناول آهي، اسين ڏسون ٿا ته سنڌ جي ڪيترن ئي نامورن اديبن جي ڪتابن جا ڇپيل سال به درست نه ملن ۽ ڪتابن جا نالا به درست نٿا ملن ۽ موضوع جي به خبر نه ٿي پوي ته ڪهڙي موضوع تي ڪتاب لکيل آهي . اسان کي يوسف سنڌي جو ڇپيل پهريون ڪتاب 'بک، عشق ۽ آزادي' ترجمي جي صورت ۾ ملي ٿو.
(1) بک، عشق ۽ آزادي (ترجمو) 1986ع.
يوسف سنڌيءَ جو هي پهريون ڪتاب ’بک، عشق ۽ آزادي،‘ ڇهن ڪھاڻين جي ترجمي تي مشتمل هو. هن کي ڪتاب لکڻ ۽ ڇپائڻ جو جنون هو، هن وٽ ڪتاب ڇپائڻ جيترا پئسا به ڪونه هئا. هن پنهنجي چاچي فقير عبدالغفور الستيءَ کي چيو ته مون کي ڪتاب ڇپائڻو آهي. فقير عبدالغفور هن کي هڪ پريس واري قاضي نعيم ڏي حيدرآباد موڪليو.يوسف قاضي نعيم ڏي ويو. قاضي نعيم، کيس ڪتاب ڇپجڻ جي پڪ نه ڏني صرف آسرو ڏنو. يوسف سنڌي لکي ٿو ته "ڪتاب ڇپائڻ جي شوق ۾ مسودو سندس حوالي ڪري، ڳوٺ هليو آيس ۽ ڳوٺ اچي دوستن کي چيم ته پنهنجو ڪتاب ٿو ڇپرايان، سو مدد ڪريو. ايئن ڪنهن دوست پنجاھ ته ڪنهن سئو رپيا ڏنا، ڪجھه وري مون پنهنجي خرچي گڏ ڪئي، ايئن پئسا قاضي نعيم کي ڏنم. جنهن ڪتاب ڇپي ڏنو. جيئن ڪتاب ڇپجي آيو ته پندرهن يا سورهن سئو روپيا اڃا قاضي نعيم جا مون ڏي رهيا. جن مان پنج سئو روپيا مونکي منهنجي دوست حاجي خان عباسيءَ اُڌارا ڏنا، باقي قاضي نعيم کان اوڌر رکايم، پوءِ ڪتاب وڪڻي، حاجي خان عباسي جي اوڌر ۽ قاضي نعيم جو قرض لاٿم، منهنجو اهو پهريون ڪتاب ”بک، عشق ۽ آزادي“ جي نالي سان 1986ع ۾ ڇپيو"(2) (سنڌي2021: 7) هن ڪتاب جو ٻيو ڇاپو 1990ع ۾ هڪ ڪهاڻي جي واڌاري سان ”ڌرتيءَ جو قرض“ جي نالي ڇپيو.
(2)منهنجي زندگي ۽ جدوجهد (ترجمو) 1987ع.
هي ڪتاب قومپرست اڳواڻ خان عبدالغفار خان جي آتم ڪهاڻي”ماءِ لائف اينڊ اسٽرگل“ جو اختصاريل ترجمو آهي.
(3)سنڌ پاڪستان کان پوءِ (ترجمو) 1987ع.
هي ڪتاب پروفيسر عزيزالدين احمد جي ڪتاب "کیا ہم اکٹھے رہ سکتے ہین" جي ٻن بابن جو ترجمو آهي. هن ڪتاب جو پهريو ڇاپو "سنڌ پاڪستان کان پوءِ" 1987ع ۾ ڇپيو. پوءِ هن ڪتاب جو نالو مٽائي "سنڌ سان ڇا ٿيو؟"جي نالي سان2010ع ڇپايو ويو. هن ۾ ڪتاب ۾ سنڌ سان جيڪي زيادتيون ٿيون آهن، انهن جو احوال قلمبند ڪيو ويو آهي.
(4) چي گويرا جي ڊائري (ترجمو) 1987ع.
ڪيوبا جي انقلابي اڳواڻ چي گويرا جي ڊائري لکيل آهي، جا انقلاب، جدوجهد ۽ اُتساھ سان ڀريل ۽ مشهور آهي، جنهن کي يوسف سنڌيءَ، سنڌي زبان ۾ ترجمو ڪيو آهي. سنڌ جي اڪثر نوجوانن کي هي ڪتاب پسند آهي ۽ چاهه سان پڙهن ٿا، قومي ڪارڪن هي ڪتاب پاڻ سان گڏ رکندا آهن. شروعاتي سالن ۾ يوسف سنڌي کي هن ڪتاب جي ڪري گهڻي شهرت ملي. ڪتاب کي وڌي قدر جي نگاهه سان ڏٺو وڃي ٿو، هن ڪتاب جي پڙهڻ سان ڪيترن ئي قومي ڪارڪنن جي ذهني، شعوري آبياري ٿي آھي.
(5) جيڪي منجهان جهان(جنرل ناليج) 1987ع.
هي ڪتاب عالمي معلومات تي مبني آهي. هن ڪتاب جو ٻيو۽ ٽيون ”ڇو، ڇا، ڪيئن ۽ ڪڏهن“ جي نالي ۽ چوٿون ڇاپو ’جنرل ناليج انٽرنيشنل‘ جي نالي سان ڇپيو.
(6)ڏونگر ڏک ڏٺام (ترجمو) 1988ع.
هي ڪتابڙو جڳ مشهور صحافڻ اوريانا فلاسيءَ پاران ورتل ’بشپ ڊوم هلڊرڪيمارا‘ جي انٽرويو جو ترجمو آهي. جيڪو سندس مشهور ڪتاب ’انٽرويو وٿ هسٽري‘ ۾ شامل آهي. هي مختصر ڪتابڙو آهي.
(7) چيني انقلاب جون ڪهاڻيون (مرتب) 1989ع.
هي ڪتاب يوسف سنڌي جو مرتب ٿيل آهي، ڪهاڻيون چيني آهن. چين جي عوامي انقلاب واري دؤر جون ڪهاڻيون چونڊ ڪري ترجمو ڪيون ويون آهن. ڪهاڻين جا ترجمي نگار اياز لطيف پليجو، نجم عباسي ۽ پرويز آهن.
(8) گني بسائو ڪيئن آزاد ٿيو؟ 1989ع.
هي ڪتاب آفريقي ملڪ گني بسائو جي آزاديءَ لاءِ هلايل جدوجهد جو داستان آهي، ڪتاب ۾ گني بسائو جي جاگرافي بيهڪ، پورچو گال جي سامراجي قبضي ۽ ان کان آزادي لاءِ ايملڪار ڪيبرال جي اڳواڻيءَ ۾ جدوجهد جو احوال ڏنل آهي . ڪتاب ترجمو ۽ ترتيب ڏنل آهي.
(9) سنڌ ۾ قومي مسئلي جو اقتصادي ۽ سماجي جائزو( ترجمو) 1990ع.
روسي ليکڪ تروتينڪو جي طويل مضمون جو ترجمو آهي، جيڪو مختصر ڪتابڙي جي صورت ۾ ڇپيو ويو.
(10) جنين لوھ لڱن ۾ (ترجمو)1990ع.
هي ڪتاب الجزائري صحافي ۽ سورمي علي هينري جي ”جيل ڊائري“ آهي. هيءَ هڪ درد ڀريل ڪھاڻي، جنهن ۾ تشدد، ايذاءَ ۽ ظلم ڪرڻ جا طريقا تفصيل سان بيان ڪيا ويا آهن. علي هينري فرانسيسي هوندي به الجزائر جي آزاديءَ لاءِ پنهنجي هم قوم حڪمرانن خلاف وڙهيو، ترجمي نگار لکي ٿو ته ”جڏهن مون هي ڪتاب پڙهڻ شروع ڪيو ته ڪٿي ڪٿي ساٿي علي هينريءَ جي تڪليف جو احساس محسوس ڪندي ڏڪي ٿي ويس، ۽ ڪتاب بند ڪندي ايئن ٿي محسوس ڪيم، ڄڻ اهو عذاب مون تي نازل ٿي رهيو آهي، پوءِ ترجمي دوران پڻ ڪافي ڀيرا اُن ڪيفيت مان گذرڻو پيم“.(3) (سنڌي 1990: 5) هن ڪتاب جو ترجمو ڏاڍي سهڻي نموني ڪيو ويو آهي، جو پڙهندڙ کي ان ڪيفيت مان گذرڻو ٿو پوي، جا ڪيفيت ليکڪ جيل ۾ گذاري آهي.
(11) شهيد جي ماءُ (ٻارن لا۽ ڪهاڻيون - اصلوڪو ۽ ترجمو) 1990ع.
ھن ڪتاب ۾ يوسف سنڌيءَ جو ٻارن لاءِ ڪجھه اصلوڪيون ۽ ڪجھه ترجمو ٿيل ڪهاڻيون شامل آهن. يوسف سنڌيءَ لکڻ جي شروعات ٻاراڻي ادب سان ڪئي، ڪتاب جي ٻي ڇاپي ۾ پبلشر نذير ناز لکي ٿي ته ”يوسف سنڌيءَ جي لکيل ڪتاب 'شهيد جي ماءُ'، هڪ ماءُ ۾ جي بي لوث محبت کي اجاگر ڪيو ويو آهي، ماءُ هڪ مقدس هستي آهي، ماءُ جهڙي محبت ڪير به ڪري نه ٿو سگهي.“(4) (ناز - 2016)
(12) سدا سَرها گل ( ترجمو) 1990ع.
هن ڪتاب ۾ پرڏيهي اديبن جي سوانح بيان ڪئي وئي آهي. جنهن جي مضمونن ۾ وڪٽر هارا هڪ اڻپورو گيت، هڪ ناول جو ليکڪ آئيووايندرچ، ننڍو ڀاءُ وڏو ڪهاڻيڪار، چين جو شهيد اديب زوشي، شاعري جي ديوي آئنا اخماتوا، عالمي ادب جو نئون هيرو يوڪيومشيما، بلغاريه جو شهيد شاعر، ايرڪ ماريا ريمارڪ، چارلي چپلن، 1989ع جو نوبيل انعام حاصل ڪندڙ ڪاميلو سيلا، 1990ع جو نوبيل انعام حاصل ڪندڙ او ڪتا ويوپاز ۽ ڦاسي جي ڇانوَ ۾ سرجندڙ شاعري شامل آهن. سنڌ جي ماڻهن کي دنيا جي ادب ڏانهن متوجھه ڪرڻ لاءِ يوسف ڪوشان رهندو آيو آهي - ان جو مثال هي ڪتاب آهي.
(13) جبل مٿي باهڙي (سهيڙ) 1993ع
هي ڪتاب خطن تي مشتمل آهي، سنڌ جي نامياري ليکڪ نجم عباسيءَ جيڪي يوسف سنڌي ڏانهن خط لکيا، انهن خطن جي سهيڙ يوسف سنڌي پاڻ ڪئي آهي. ۽ ڪتاب ۾ نجم عباسي جا ٻه انٽرويو به شامل آهن، جيڪي يوسف سنڌي کانئس ورتا هئا.
(14) واٽ ويندي (ڪالم ۽ ڪهاڻيون) (مرتب) 1993ع.
هي ڪتاب ٻن حصن ۾ ورهايل آهي، پھرينءَ حصي ۾ عبرت اخبار۾ ’نور عباسي‘ جا ڇپيل ڪالم ”واٽ ويندي“ ۽ ٻئي حصي ۾ ’نور عباسي جون مزاحيه ڪهاڻيون شامل آهن. جيڪي ’چمڙي جا واپاري‘ جي نالي سان ڌار ڪتابي صورت ۾ ڇپيون هيون ۽ هن سهيڙ ۾ پڻ شامل ڪيون ويون آهن. ڪتاب جو مرتب يوسف سنڌي آهي.
(15) ويٽنام مان فرار(ڪهاڻيون) (ترجمو) 1996ع
هي ڪتاب گڏيل ترجمو ڪيل آهي، جنهن ۾ ٽي ڪهاڻيون نصير سارنگ ۽ ٻيون ڪهاڻيون يوسف سنڌي جون ترجمو ٿيل آهن.
(16) بُک ( ترجمو) 1998ع.
ناروي جي مشهور ليکڪ 'نٽ همسن' جي نوبل يافته ناول بک (Hunger) جو ترجمو پهريون ڀيرو نيو فيلڊس پبليڪشن جي طرفان ڇپجي منظر تي آيو. نٽ همسن ويهين صدي جي اهم ناول نگارن مان هو، ترجمي نگار لکي ٿوته "هن حيات ۽ ڪائنات جي باري ۾ نهايت سنجيدگيءَ سان ويچاريندي پنهنجي مخصوص نظريي جي اظهار واسطي ناول جي صنف کي اختيار ڪيو. هو فلسفي نه هو، پر فلسفياڻو فڪر رکندو هو، زندگي جي باري ۾ هن جو پنهنجو نظريو هو، جنهن جو اظهار هو لکڻين ۾ ڪندو هو."(5) (سنڌي1998: 10) يوسف سنڌيءَ جو هي ڪتاب خوبصورت ترجمو ٿيل آهي، جو عام پڙهندڙ به آساني سان سمجهي سگهي ٿو.
(17) نيلسن منڊيلا جي ڪهاڻي ]ترجمو[ 1999ع
يوسف سنڌيءَ دنيا جي ڪيترن ئي انقلابي ۽ آزادي پسند اڳواڻن جا ڪارناما، ويڙھ، فتحون، سوانح بابت ڪيترائي ڪتاب سنڌي ادب جي عاشقن کي ڏيندو رهيو آهي. جن ۾ چي گويرا جي ڊائري، هوگو شاويز، اوشو، ڪرنل قذافي، اتا ترڪ، لينن ۽ نيلسن منڊيلا جي ڪهاڻي وغيره شامل آهن. هي ڪتاب نيلسن منڊيلا جي آتم ڪهاڻي”لانگ واڪ ٽو فريدم“ جو ترجمو آهي، جيڪو پهريون ڀيرو'نيلسن منڊيلا جي ڪهاڻي' جي نالي سان1999ع ڇپيو ۽ ٻئي ڇاپي جو نالو مٽائي 'آزاديءَ جو ڊگهو سفر' رکيو ويو، جيڪو 2010ع ۾ ڇپيو.
(18) ڀورو بگهڙ (ڪمال اتاترڪ جي ڪهاڻي) ترجمو – 2000ع
ترڪيءَ جي مشهور اڳواڻ مصطفيٰ ڪمال اتاترڪ جي مشهور سوانحي ڪتاب ”گري وولف“ جي تلخيص ۽ ترجمو يوسف سنڌي ”ڀورو بگهڙ“ جي نالي سان ڪئي. ڪتاب جي مُنڊ ۾ اتاترڪ بابت يوسف سنڌيءَ جو هڪ ننڍو مضمون ’صدي جو ماڻهوءَ‘ ۽ آخر ۾ هڪ بنگالي شاعر ”سعادت احمد“ جو ڪمال اتاترڪ جي واکاڻ ۾ لکيل شعر جو ترجمو به ڏنو ويو آهي.
(19) قديم يونان جون ديويون ۽ ديوتا ]جيون[ 2000ع.
هي ڪتاب يونان جي ديوين ۽ ديوتائن جي پُراسرار دنيا جي باري ۾ لکيو ويو آهي. جيڪي يوناني ڏند ڪٿائون آهن. يوسف سنڌي هن ڪتاب جو نهايت سليس زبان ۾ ترجمو ڪيو آهي. ڪتاب جو مُهاڳ موتي ميرانپوريءَ لکيو آهي.
(20) نجم عباسي فن ۽ شخصيت (اصلوڪو) 2002ع.
هي ڪتاب سنڌ جي نامياري ڪهاڻيڪار نجم عباسيءَ جي سوانح، فن ۽ فڪر تي لکيو ويو آهي. ڪتاب جو مهاڳ نجم عباسي جي گهر ڀاتيءَ الطاف جميل عباسي لکيو آهي.
(21) اونداهيءَ ۾ سوجھرو (خاڪا) 2002ع.
ھن ڪتاب ۾ مختلف شخصيتن تي خاڪا ۽ مضمون شامل آهن. ڪتاب جو مهاڳ محترم نصير مرزا لکيو آهي.
(22) پَسي تنهنجي تجلي (سوانح) 2003ع.
هن ڪتاب ۾ دڙي جي شاعرن ۽ اديبن جو تذڪرو ڪيو ويو آهي. مهاڳ محترم غلام حسين رنگريز ۽ پيش لفظ فقير عبدالغفور الستي لکيو آهي.
(23) سنڌي ادب جا سرچشما (اصلوڪو) (ادبي تاريخ) 2004ع.
هن ڪتاب ۾ يوسف سنڌيءَ، سنڌي ٻوليءَ جي 43 اديبن جي سوانح ۽ ادبي ڪم جو جائزو ورتو آهي.
(24) اُساما بن لادن جي پراسرار دنيا (ترجمو) 2004ع.
هي ڪتاب ’پيٽر ايل برجن‘ جو لکيل آهي، جنهن جو ترجمو يوسف سنڌي، 'اُساما بن لادن جي پراسرار دنيا'جي نالي سان سنڌي زبان ۾ ڪيو آهي .
(25) حياتيءَ جي ڦاٿل ورقن جون ڪٿائون (ڪھاڻيون) 2005ع.
هن ڪتاب ۾ دڙي جي پنجن ڪهاڻيڪار دوستن ذوالفقار ڪانڌڙي، اصغر گُـگو، رشيد آزاد، موٽو مل ڪنول ڪوهستاني، ۽ يوسف سنڌي جون ڪهاڻيون شامل آهن.
(26) محمد رسول اللهﷺ (ترجمو) 2006ع.
جڳ مشهور ليکڪ ڊاڪٽر محمد حميدالله جو فرانسيسي ٻوليءَ ۾ لکيل مشهور ڪتاب ”محمد رسول ﷲ“ جو ترجمو آهي. يوسف سنڌي هي ڪتاب اردو مان ترجمو ڪيو آهي، اصل ڪتاب فرانسيسي زبان ۾ لکيل آهي. هن ڪتاب ۾ نبي ڪريمﷺ جي سوانح ۽ ٻين مذهبن جهڙوڪ؛ زرتشي مذهب، برهمڻيت، صابئيت،يهوديت ۽ عيسائيت تي بحث پڻ ڪيو ويو آهي.
(27) مذهب، ادب ۽ سنڌ (مرتب) 2006ع.
هن ڪتاب ۾ يوسف سنڌيءَ، سنڌ جي نامياري ليکڪ ڊاڪٽر نجم عباسيءَ جا مضمون خط، ۽ انٽرويو سهيڙي شامل ڪيا آهن.
(28) سنڌي ادبي سنگت هڪ جائزو 2006ع.
سنڌي ادبي سنگت سنڌ، سنڌي اديبن جي وڏي تنظيم آهي، جنهن کي ايشيا جي وڏي ادبي تنظيم جو اعزاز پڻ حاصل آھي ، جنهن جو بنياد نالي واري ترقي پسند ليکڪ گوبند مالهي 1947ع ۾ رکيو. هن ڪتاب ۾ سنڌي ادبي سنگت سنڌ جي تحرڪ، ادبي پروگرام وغيره جو جائزو ورتو ويو آهي.
(29) تو ڇو پيار ڪيو (اصلوڪو) (ناول) 2007ع.
هي ڪتاب يوسف سنڌي جو پهريون طبعزاد ناول آهي، جو پيار جي موضوع تي لکيل آهي. ڪتاب جو مُهاڳ ذوالفقار ڪانڌڙي لکيو آهي.
(30) پوپٽ جهڙو پيار (مرتب) 2007ع.
سنڌي ادبي سنگت سنڌ پاران، نڪرندڙ رسالي 'سنگت' جي ستن پرچن ۾ ڇپيل ڪھاڻين کي، سهيڙي ڪتابي صورت ۾ آندو ويو آهي. ڪهاڻيون مختلف ليکڪن جون لکيل آهن.
(31) بينظير ڀٽو: آخري 70 ڏينهن 2008ع.
ھن ڪتاب ۾ شهيد بينظير ڀٽو جا آخري 70 ڏهاڙا، جي پاڪستان ۾ گذاريائين، آمر مشرف جي دور ۾ سياسي هلچل مچائي ۽ پاڪستان جي سياست کي متحرڪ ڪيو. 27 ڊسمبر 2007ع تي لياقت باغ راولپنڊي مان نڪرندي بينظير ڀٽو کي شهيد ڪيو ويو. ان سموري ڪٿا کي ان ڪتاب ۾ تاريخ وار بيان ڪيو ويو آهي.
(32) دل وارن جي دنيا(مرتب) 2009ع.
سنڌ جي نامياري ڪهاڻيڪار نجم عباسيءَ جون ٽه ماھي مهراڻ ۾ ڇپيل ڪهاڻيون گڏ ڪري، ڪتابي صورت ۾ 'دل وارن جي دنيا' جي نالي سان، منظرِعام تي آندو ويو.
(33) سدائين سفر ۾ (سفرنامو) 2009ع.
يوسف سنڌيءَ جو هي ڪتاب سفرنامي تي مشتمل آهي. جنهن جو مهاڳ الطاف شيخ لکيو پهرين هي ڪتاب سنڌي زبان ۾ لکيو ويو، بعد ۾ هي ڪتاب اردو زبان ۾ ’چلو چلين پنجاب ‘ جي نالي سان ترجمو ٿي ڇپيو.
(34) اسين مسافر (مرتب) 2010ع.
هي ڪتاب سنڌ جي خوبصورت شاعر ارشاد ساگر جي شاعريءَ تي مشتمل آهي، ارشاد ساگر جي شاعري مختلف رسالن ۽ اخبارن ۾ ٽڙيل پکڙيل هئي، جيڪا يوسف سنڌيءَ وڏي محنت سان گڏ ڪئي. يوسف سنڌي هن ڪتاب کي مرتب ڪيو آهي. ڪتاب ۾ ارشاد جي شاعريءَ تي غلام حسين رنگريز مريم مجيدي ۽ عبد ماڃوٺيءَ جا مضمون به شامل آهن.
(35) سنڌ ساري ويئي ٻڏي 2010ع.
هن ڪتاب ۾ سنڌ ۾ آيل مها ٻوڏ 2010ع جو اکين ڏٺو احوال، تاريخ وار لکيو ويو آهي.
(36) سنڌي ادب (ادبي تاريخ) 2011ع.
هن ڪتاب ۾ سنڌ ۽ هند جي 100اديبن جي سوانح ۽ ادبي ڪم جو جائزو ورتو ويو آهي. هي ڪتاب ادبي تاريخ جي حوالي سان هڪ اهم ڪتاب آهي جنهن جي ترتيب الف بي وار رکي وئي آهي.ڪتاب جي مُهاڳ ۾ ڊاڪٽر فهميده حسين لکي ٿي ”آسمان ۾ کڙندڙانڊلٺ ۾ صرف ست رنگ هوندا آهن. پر سنڌي ادب جي اُفق تي سنڌي ٻوليءَ ۾ لکندڙن اديبن ۽ شاعرن جي خوبصورت رنگا رنگ تخليق جي گھڻ رخي انڊلٺ کڙيل آهي. جنهن ۾ هر هڪ رنگ پنهنجي نوع جو آهي ۽ پنهنجي انفراديت ۽ سونهن سبب ئي ٻئي کان به نرالو آهي. هن ڪتاب ۾ اهي رنگ وکيريندڙ سرجڻهارن بابت مختصر. پر جامع معلوم ڏنل آهي.“(6) (حسين، 2012: 8)
(37) نه وڃڻ جو پڇتاءُ (اصلوڪو) 2011ع
يوسف سنڌيءَ جو هي ڪتاب 13ڪهاڻين تي مشتمل آهي، جنهن ۾ صليب تي ٽنگيل زندگي، مئل نوڙيون، گم ٿيل خواب، مهديءَ جوانتظار، پولار ۽ پاتال جي وچ ۾، هڪ ڏينهن جو نوحو، شڪست، نه وڃڻ جو پڇتاءُ، ڀاڳ جو ڀونڊو، فلرٽ، ورهاست، مارڪو ۽ مون کي جيئڻ ڏيو ڪهاڻيون شامل آهن. يوسف سنڌي هنن خوبصورت ڪهاڻين جي ڪري صفِ اول جي ڪهاڻيڪارن ۾ شمار ٿئي ٿو.
نذيرڪهوٽ ڪهاڻين جي باري ۾ لکي ٿو ته "يوسف سنڌيءَ جون بي باڪ ڪهاڻيون پڙهي مون کي ان ڳالھه تي اڃا تائين حيرت آهي ته کيس منٽوءَ جيان اڃا سوڌي ڪنهن ڪينگرو ڪورٽ ۾ ڇو ناهي گهليو ويو، ڪوڙ، منافقت ۽ دوکي تي ٻڌل هن ڳجھَه جهڙي سماج تي ليکڪ جي گهري نظر آهي. هن پنهنجي تجربي، مشاهدي ۽ فڪر مان جنم وٺندڙ مواد کي وڏي نفاست سان لفظن جي قالب ۾ وڌو آھي، هو سڌو سنئون لکي ٿو، پر سُٺو لکي ٿو. اوهين سندس ڪهاڻين کي پڙهڻ شروع ڪندا ته ختم ڪرڻ کان اڳ رهي نه سگهندا.انساني فطرت جون ڪهاڻيون اعتماد ۽ ذهانت سان تخليق ڪيون ويون آهن. اهي ڪهاڻيون هن تشدد جي آماده سماج ۽ ان سان گڏ هن سماج جو الميو ۽ اعمال نامون آهن، تنهن ڪري اسين انهن کي مقصديت جو علمبردار ادب به چئي سگهون ٿا. اسين سڀ اهڙا ئي آهيون، جهڙو يوسف سنڌي پنهنجي ڪهاڻين ذريعي اسان کي پيش ڪيو آهي“(7). (ڪهوٽ2011: 7)
(38) هل ته دهليءَ گهمون (اصلوڪو) ( 2011ع.
هي ڪتاب هندستان جو سفر نامو آهي، جيڪو دهلي شهر جي سفر تي مشتمل آهي، اُن شهر جي تاريخ ۽ تاريخي جاين ، مندرن، مورتين، مقبرن، ميوزمن، شاعرن، اديبن، مجسمن، حڪمرانن ۽ نامور شخصيتن جوذڪر سهڻي انداز سان ڪيو آهي. سندس موضوعن جو سٽاءُ هن ريت آهي. دهلي اچي وئي، چانھه جو ڪوپ گهڻي ۾ پيو، دهليءَ جي خوشيءَ ۾ ننڊ نه آئي، سڄڻ توکي خبر ڪهڙي، واھ هتان به ڪمايو پيو ھلين، چنڊ به آھي سرمد جهڙو، خواجه نظام الدين اولياءَ جي حضور ۾، امير خسرو جي مزار تي، هم پيشه وھم مشرب… غالب، فيض ڪانفرنس جو مهورتي اجلاس، هل ته دهلي گهمون، اڪشري دام ٽيمپل، راج گھاٽ: مهاتما گانڌي جو يادگار، لوٽس ٽيمپل، چنڊ قطب مينارمٿان آ، اندرا گانڌي ميوزيم، انڊيا گيٽ، نهرو ميوزيم، بَرلا مندر، اوهين ٿاڻي آءٌ ٽڪاڻي، پيڃاريءَ پرار، يار ڪتاب جي لالچ گهٽ ڪر، ٻُڌ منهنجو آواز ٻُڌ، خان تنهنجي خاني، جوان نوجوان ڊاڪٽر روي پرڪاش، ساهتيه اڪادمي دهلي، جهونا ته جوانن کان به اُتر لهن، ۽ منهنجا ٻُڌ بچي ويا شامل آهن.
(39) اهو سچ ته آهي (ترجمو) 2011ع.
گرورجيش اوشو 11 ڊسمبر 1931ع ۾ هندستان ۾ ڄائو، اوشو جي آتم ڪٿا ئي ڪتاب جو ترجمو ”اهو سچ ته آهي“ جي نالي سان يوسف سنڌيءَ ڪيو آهي. اوشو آتم ڪٿا ۾ ڪيئي تلخ حقيقتون بيان ڪيون آهن، اوشو جنس، مرد ۽ فطرت تي کُلي ڳالهائيندو هو.
(40) ڪجهه ته ڏيئي وينداسين (اينٿالا جي / مرتب)2012ع
سنڌي ٻوليءَ جي نامياري ليکڪ تنوير عباسيءَ جي شخصيت، فن ۽ لکڻين جي چونڊ تي مشتمل هي سهيڙيل اينٿالاجي کي ٽن حصن ۾ ورهايو ويو آهي. پهريون حصو تنوير عباسي: شخصيت ۽ فن ۽ ٻيو حصو تنوير عباسي جي چونڊ لکڻين تي مشتمل آهي. 590 صفحن تي مشتمل هيءَ اينٿالاجي تنوير عباسي جي شخصيت ۽ فن جو احاطو ڪري ٿي هي اينٿالاجي سنڌي ادبي بورڊ پاران ڇپرائي ويئي آهي.
(41)هوگو شاويز: زندگي ۽ جدوجهد (ترجمو ) 2012ع.
هي ڪتاب وينزويلا جي مرحوم انقلابي صدر 'هوگو شاويز'جي زندگي، جدوجهد ۽ ڪارنامن تي ٻڌل آهي. مختلف مضمونن جو ترجمو ڪري ڪتابي صورت ۾ آندو ويو آهي. جنهن ۾ هوگو شاويز جو تقريرون، شروعاتي زندگي، سياسي زندگي،سياسي تنظيم ففٽ ريپبلڪ موومينٽ، بغاوت، جيل ياترا، ڪارڪن کان صدارت تائين جدوجهد ۽ آتم ڪٿا شامل آهي، هي هڪ مختصر پر جامع ڪتاب آهي.
(42) چلو چلين پنجاب (سفرنامو) 2012ع.
هي ڪتاب پنجاب جو سفرنامو آهي، يوسف سنڌيءَ هي ڪتاب پهرين سنڌي زبان ۾ ”سدائين سفر ۾“ جي نالي سان لکيو، جنهن جو اردو ترجمو ننگر چنه ڪيو. ڪتاب جي باري ۾ الطاف شيخ لکي ٿو ته ”يوسف سنڌي سفرنامي ۾ ٻڌائي ٿو محمد بن قاسم جڏهن سنڌ تي قبضو ڪيو هو، اُن وقت سنڌ جون حدون ملتان تائين هيون. محمد بن قاسم ملتان تائين آيو هو ۽ ان جي ياد ۾ اڄ به ملتان جو هڪ محلو قاسم محلي جي نالي سان مشهور آهي“. ۽ هي به ٻڌائي ٿو ته سومناٿ مندر کان پوءِ وڏو مندر ”پر هلاد“ واقع هو، پر هلاد مندر جا کنڊرات، حضرت بهاءالدين ذڪريا جي مزار جي ويجهو آهن. يوسف ملتان جي باري ۾ هي به ٻڌائي ٿو ته برصغير جي ڪيئي نامور حڪمران هن شهر ۾ پيدا ٿيا هئا، جنهن ۾ هندستان جو بادشاھ محمد تغلق، احمد شاهه ابدالي ۽ بهلول لوڌي به شامل آهن."(8) (شيخ2012: 9)
(43) ڪيئن، ڪڏهن ۽ ڪٿي (ترجمو) 2012ع.
هي ڪتاب عالمي معلومات تي مبني آھي، ڪتاب ۾ مختلف مضمون ترجمو ڪري ڏِٺا ويا آهن،جنهن ۾ سلواڊور آلندي مانائتي زندگي شانائتو موت، سدا حيات آلندي جي آخري تقرير، چي گويرا جو قتل ڪيئن ٿيو، چي گويرا:سامراج دشمني جي خلاف آزادي جو استعارو، نڪيتا خروشيف جي عروج ۽ زوال جي ڪهاڻي، خروشيف جون يادگيريون، سري مائوبندرا نائيڪي،عيدي امين :آفريڪا جو ڏنڊ ڪٿائي ڪردار، پول پاٽ ڪمبوڊيا جو ڪاسائي، ٽراٽسڪيءَ جو قتل ڪيئن ٿيو، سوئيڪارنو جي خلاف بغاوت جي پهرين شام، جارج واشنگٽن کي قتل ڪرڻ جي سازش، ايمنسٽي انٽرنيشنل انساني حقن جي عالمي تنظيم، اسڪندريه جي قديم لائبرري، دنيا جو چوٿون عجوبو زيوس ديوتا جو مجسمو، دنيا جو ڇهون عجوبو هيلوس ديوتا جو ديو قامت بتُ شامل آهن.
(44) چڱو قاسم موڪلاڻي ڪانهي 2012 ع.
هي ڪتاب ٻن حصن ۾ ورهايل آهي، هڪ حصو ليکڪ جون قاسم پٿر سان يادگيريون ۽ ٻيو حصو قاسم پٿر جي ڪهاڻين جي ڪتاب "رت ۽ غلامي" تي مشتمل آهي. يادگيرين ۾ قاسم پٿرسان لاڳاپيل تعلقات سندس جدوجهد،سوانح، جيل ياترا، سياسي زندگي ۽ ذاتي زندگي جي باري ۾ خوب لکيو ويو آهي. يوسف قلم جي نوڪ سان سندس زندگي جي جدوجهد جو خوبصورت لفظن ۾ اظهار ڪري، سندس حياتي جو پورو احوال قلمبند ڪيو آهي.جنهن مان قاسم پٿر جي زندگي آئيني وانگر نظر اچي ٿي.
(45) هڪ سنڌ، ٻه نظام (مرتب) 2013ع.
سنڌ پيپلز لوڪل گورنمينٽ آرڊيننس پهرين آڪٽوبر 2012ع تي سنڌ اسيمبليءَ مان بل جي صورت ۾ پاس ڪيو ويو، سيڪشن 8 تحت ڪراچي جي پنجن ضلعن کي ختم ڪري کين هڪ ضلعو قرار ڏنو ويو، جنهن کي ڪراچي ميٽرو پوليٽن ڪارپوريشن جو نالو ڏنو ويو، ڪراچي ۽ سنڌ جي ٻين پنجن ضلعن کي به ميٽرو پوليٽن جو درجو ڏنو ويو، جڏهن ته ڪراچي ميٽرو پوليٽن کي وڌيڪ اختيار ڏنا ويا. سنڌ جي عوام اُن قانون کي ڪارو قرار ڏنو ۽ سنڌ لاءِ ان قانون کي سازش سمجهيو ويو . احتجاج، ڌرڻا،بک هڙتالون ۽ پريس ڪانفرنسون ڪيون ويون. ايتري قدر حڪومت کي مجبور ڪيو ويو جو اهو آرڊيننس، حڪومت کي واپس وٺڻون پيو.
يوسف سنڌيءَ اُن مٿين سڄي جدوجهد کي مرتب ڪيو آهي، هن ڪتاب ۾ محمد ابراهيم جويي، مشتاق شوري، بئريسٽر ضمير گهمري، نصير ميمڻ، عاجز جمالي ۽ دودو چانڊيو جا مضمون شامل ڪيا ويا آھن. ھي ڪتاب سنڌ جي سياسي تاريخ جي حوالي سان سٺي اهميت رکي ٿو.
(46) اڌ مهينو ايران ۾ (اصلوڪو) 2013ع.
يوسف سنڌيءَ جو هي ڪتاب ايران جي سفرنامي تي مشتمل آهي،جنهن جا موضوع آءٌ به هلان ٿو ايران، سب ڪام چلتا هي بابا، ايران ڪيئن هلجي، چڱا ايراني به ڪونهن، زاھدان ڪجهه ڪوهه، چلتي ڪا نام گاڙي، قم ۾ چار ڏينهن، تنهنجي سنڌو پڙهي ڪير ٿو، خميني ۽ بيت خميني، بيبي معصومه جي مزار جي زيارت، قم جون زيارتون ۽ مسجد جمڪران، قم ۾ گانڌي مارڪيٽ، گگوش، ممنوع ايران است، اصفھان نصف جھان، زائنده رود جو سڪل پيٽ، مڙس ته ڪو منصور هو، عظيم انقلابي مزدڪ، فردوسيءَ جي شهر ۾، ڪجھه جديد ايراني ليکڪ ۽ ٻيا ڪيئي مضمون شامل اٿس. جي پڙهڻ جهڙا آھن. هونئن به سنڌ ۽ ايران جا قديم لاڳاپا رهيا آھن. سنڌ ۾ ڪيئي صدين تائين فارسي دفتري ٻولي رهي آھي، فارسي شاعرن کي دل سان سنڌ ۾ پڙهيو ويندو آهي.
ڪتاب جو مهاڳ لکندڙ غلام نبي سومرو لکي ٿو ته"يوسف ڪمال ڪاريگريءَ سان سڄي ايران جي موجوده صورتحال جنهن مان هو هڪ مسافر جيان گذريو آھي. موجوده وقت ۾ بيهي، هن ايران جي حال کي جيئن ڏٺو آهي. تيئن بيان ڪيو آهي ۽ اتان ئي بيهي هن ماضيءَ ۾ سفر ڪيو آهي. هي سفرنامو ايران جي سڀني صدين جو سفرجو ڪتاب پڻ آھي. پنهنجي معلومات، تحقيق ۽ تخليقي جرئت سان هن سڀني زمانن جو ايران آڻي اسان جي اڳيان بيهاريو آهي"(9). (سومرو2013: 16)
(47) ڌرتي ڌوڏيندڙ 10ڏينهن (ترجمو) 2013ع.
هي جان ريڊ جي مشهور ڪتاب،Ten day That Showk The world جو ترجمو آهي. جيڪو روس جي آڪٽومبر انقلاب جي اکين ڏٺي احوال تي مشتمل آهي.
(48) دنيا جي تاريخ (ترجمو) 2013ع.
هي ڪتاب محمد مجيب جون آل انڊيا ريڊيو تان 1938ع ۾ ڪيل تقريرن جو ترجمو ، تهذيبن ،مذهبن ۽ قومن جي ارتقاء جو عالماڻو تذڪرو آھي، جنهن کي يوسف سنڌيءَ سهڻي نموني ترجمو ڪيو آهي.جنهن ۾ دنيا جي ڪهاڻي، دنيا جون شروعاتي سڀيتائون، اوڀر ۽ اولھه، يوناني سڀيتا، يونان ۽ روم، قديم چيني سڀيتا، قديم هندستان، عيسائي مذهب، اسلام، مسلمانن جي سياست، مسلمانن جي سڀيتا، ترڪ ۽ تاتاري، هندستان، يورپي سڀيتا جي تاريخ، جديد يورپ، جديد اولهائين سڀيتا، اڄ جي دنيا شامل آھن. ھن ڪتاب ۾ انسان جي پيدا ٿيڻ کان موجوده دور تائين ارتقا جا تفصيل ۽ مذهبن سڀيتائون جو اڀياس ڪيو ويو آھي.
(49) تڏهن ملنداسين (مرتب) 2013ع.
موٽومل ڪنول ڪوهستانيءَ جي ڪهاڻين، مضمونن، ۽ شاعريءَ کي گڏ ڪري،" تڏهن ملنداسين" جي نالي سان يوسف سنڌيءَ هي ڪتاب آندو.موٽومل ڪنول ڪوهستاني يوسف سنڌيءَ سان گڏ پڙهيو هو. ۽ 4 اپريل 2009ع تي روڊ حادثي ۾ گذاري ويو.
(50) عڪس، شخص، نقش 2013ع.
هي ڪِتاب ٻن حِصن تي مشتمل آهي، پھرين حصي ۾ مشھور پرڏيھي شخصيتن تي لِکيل خاڪا ترجمو ڪري ڏِنا ويا آهن، ٻي ڀاڱي ۾ سنڌي ٻولي جي مشھور ليکڪن جا خاڪا سھيڙيا ويا آهن. هي نھايت ڪارائتو ۽ خاڪا نويسي جي حوالي سان بھترين ڪِتاب آهي.
(51) صوفي شاھ عنايت شهيد (ترجمو) 2013ع.
هي ڪتابڙو سنڌ جي عظيم سوشلسٽ اڳواڻ ، "جو کيڙي سو کائي" جو نظريو ڏيندڙ، صوفي شاھ عنايت شهيد تي شاھ محمد مري جو لکيل مقالو آھي. جنهن جو ترجمو يوسف سنڌيءَ ڪيو آهي، هي مختصر ڪتابڙو48 صفحن تي مشتمل آھي.
(52) خدا جي تاريخ (ترجمو) 2014ع.
هي ڪتاب "ڪيرن آر مسٽرانگ" جو لکيل مشهور ڪتاب آهي، جنهن جو ترجمو يوسف سنڌيءَ ڪيو آھي.
(53) لينن: جنهن تقديرون بدلايون 2014ع.
لينن جو اصل نالو ولادي مير اوليانوف(لينن) هو، کيس سڄي دنيا جي مزدورن ۽ پورهيتن جو استاد ۽ اڳواڻ تسليم ڪيو ويندو آهي. لينن لفظي طرح نه پر عملي طرح انسان ذات جي بنا لالچ لوڀ جي خدمت ڪئي. هي ڪتاب تيرهن بابن تي مبني آھي. لينن سڄي دنيا جي انسانن لاءِ اُتساهه ۽ جدوجهد جو اُهڃاڻ رهيو آهي. يوسف سنڌي هن ڪتاب جو ترجمو ڪري لينن جي ڪردار، جدوجهد، سياست کي واضع ڪيو آهي.
(54) عالمي تاريخ جون ڪجھه نراليون شخصيتون (ترجمو) 2014ع.
دنيا جون 30 نراليون شخصيتون، جن ۾ ڪي سياستدان آھن ته ڪي انجنيئر آھن، ڪي اديب آهن، ڪي سائنسدان آهن، ڪي حاڪم آھن، جن جا ڪارناما ۽ ڪردار مشهور آهن، انهن کي هن ڪتاب ۾ شامل ڪيو ويو آهي. هن ڪتاب ۾ جن نرالين شخصيتن جو ذڪر ڪيو ويو آهي، تن ۾ شيخ مجيب الرحمٰان ،انڊونيشيا جو ڊڪٽيٽر سوهارتو، اسرائيل ايشمين کي ڪيئن اغوا ڪيو، پهريون خلائي مسافر، جمال عبدالناصر جي ڪهاڻي، ذوالفقار علي ڀٽي جي آخري رات، راڻي وڪٽوريا ۽ منشي عبدالڪريم، جارج حباش انقلابي اڳواڻ، اڇوتن جو اڳواڻ ڊاڪٽر ڀيم رائو امبيدڪر، آمريڪا جي اڪيلي عورت صدر، جيوتي باسو هندستان جو عظيم پُٽ، هڪ سپاهي ڇوڪري جون يادگيريون، آمريڪا جو پهريون بادشاھ، دنيا جي پهرين سرجن عورت، غريب اڇوت ڇوڪريءَ کان وزير اعليٰ تائين، برلن ڀت ٽوڙيندڙ سائنسدان، ڪارل مارڪس، بل گيٽس رول ماڊل ڪردار ۽ ٻيا مضمون شامل اٿس، ڪتاب جا مضمون مختلف ليکڪن جا لکيل آهن، جيڪي ترجمو ڪيا ويا آهن
(55) اخوت جو سفر ( ترجمو) 2015ع.
هي ڪتاب آمريڪا جو سفرنامو 'اخوت جو سفر' ڊاڪٽر امجد ثاقب جو لکيل آھي. هي هڪ بهترين ڪتاب آهي جنهن ۾ سماج جو ڳوڙهو اڀياس ڪيو ويو آهي، هي سفرنامو عام سفرنامن کان مختلف آهي.سڄوسفرنامو اخوت لفظ جي چوڌاري ڦري ٿو.ترجمي نگار لکي ٿو، "جڏهن مون ڪتاب باقائده پڙهڻ شروع ڪيو ته ڪتاب جي مَنڍ ۾ ئي مَنڊجي ويس، سفر ڪهاڻي ته پنهنجي جاءِ تي، پر ڪتاب ۾ ڪيئي ڪھاڻيون، محنت جو ڪهاڻيون هيون، جستجوءَ جون ڪهاڻيون آهن، خدمت جون ڪهاڻيون، پاڻ ارپڻ جون ڪهاڻيون، ايثار ۽ قربانيءَ جون ڪهاڻيون ۽ هر هڪ ڪهاڻي ٻي ڪھاڻي جو تسلسل آهي، اخوت جو سفر هڪ ڪتاب نه پر 'ڪيئي ڪتاب' لڳم . ڪتاب پڙهندي پڙهندي ڪٿي احساس جي شدت سبب اکين مان لڙڪ ڀرجي ٿي آيا، ته ڪڏهن زبان ۾ بي اختيار اخوت جي سرواڻ ڊاڪٽرمحمد ثاقب ۽ سندس ٽيم جي ڪارڪردگيءَ تي واھ واھ ۽ داد جا لفظ نڪري ٿي ويا."(10) (سنڌي2015: 8)
(56) صحرا ۾ سُتل قذافي (مرتب) 2015ع.
ڪرنل قذافي ليبيا جو صدر هو، ڪرنل قذافي آمريڪا سان سدائين اکيون وجهي ڳالهائيندو هو، آمريڪا کي اها ڳالھه پسند نه هئي. آخرڪار آمريڪا کيس مارائي ڇڏيو. يوسف سنڌيءَ هن ڪتاب ۾ مختلف مضمونن ۽ ڪالمن کي سهيڙي قذافي جي زندگيءَ جو خاڪو جوڙڻ جي ڪوشش ڪئي آهي ۽ يوسف اُن خاڪي جوڙڻ ۾ گهڻي قدر ڪامياب ويو آهي.
(57) ڳُجهو دستاويز (ترجمو) 2015ع.
هي ناول آمريڪي ليکڪ ارونگ ويلس جي ناول The R Document جو ترجمو آهي، جنهن جو ترجمو ڳجهودستاويز نالي سان يوسف سنڌيءَ ڪيو آهي. هي ناول آمريڪا جي سياست تي لکيو ويو آهي. هي ناول جاسوسي ۽ مهم جوئي جي زمري ۾ اچي ٿو، پر ناول جي اُڻت اهڙي نموني ڪئي وئي آهي جو هي ڪتاب شهپارو ٿي پيو آھي. اسين ڏسون ٿا ته شمس العلماءَ مرزا قليچ بيگ کان پوءِ ترجمي نگارن جي جيڪا قطار آهي، اُن قطار ۾ يوسف سنڌي اهم نالو آهي. جنهن ڪيترن اهم ڪتابن جا ترجما ڪري، سنڌي پڙهندڙن کي عالمي ادب کان روشناس ڪرايو آهي.
(58) انقلابيءَ جو موت (ترجمو) 2016ع.
هي ناول مُراٺي ليکڪ انل بروي جي ناوليٽ ”ٿئنڪ يو مسٽر گيلارڊ“ جو ترجمو آهي، ھي ناول قومي ڪارڪن جي انقلابي ڪردار ۽ پيار تي ٻڌل آهي.
(59) رومي جي رهاڻ ترجمو 2016ع
مولانا جلال الدين رومي جي شخصيت ۽ اندازِ سُخن تي مشتمل ظفر عظيم جي ڪِتاب جو ترجمو آهي۔ هن ڪتاب ۾ مولانا رومي جي شخصيت، فڪر ۽ شاعري جو ڀرپور احاطو ڪيل آهي. ڪتاب جو ترجمو به گهڻو سادي ۽ سَرل ٻولي ۾ آهي. هي ڪتاب روشني پبليڪيشن پاران ڇپرايو ويو.
(60) بَرف ۾ سَرندڙ ماڻھو (ترجمو) 2016ع.
اردوءَ جي نامور ڪهاڻيڪار حڪيم عبدالرؤف ڪيانيءَ جي ٻن ڪهاڻي ڪتابن، "برف میں جلتے لوگ" ۽ ”خزاں آلود بہار“ مان، چونڊ ڪهاڻيون ترجمو ڪري هن ڪتاب ۾ ڏنيون ويون آهن. جن ۾ ڪارو جادو، احتجاج، سياسي خطاب، وڏو فرض، مسجد، پير سائين، بک، انڌو پينو، ڪروڙ پتي، چيڙھ، لڄَ، خاموش بابا، ۽ ٻارڙي شامل آهن.
(61) ڏيئو ۽ درياءَ (ترجمو) 2016ع.
يوسف سنڌي اهو ڀاڳوند ليکڪ آهي جو سندس سال ۾ چار چار ڪتاب به ڇپجندا رهيا آهن.جڏهن ته سنڌ جا ڪيترائي ليکڪ ڪيترن ئي سالن ۾ ڪو هڪ ڪتاب به مشڪل سان ڇپائي سگهندا آهن.ڏيئو ۽ درياءَ پنجابي ٻوليءَ جي مشهور ناول نگار افضل احسن رنڌاوا جو پنجابي ٻوليءَ ۾ لکيل ناول ”ديوا تي دريا“ جو ترجمو آهي.هي ڪتاب پهريون ڀيرو1961ع ۾ ڇپيو ۽ يوسف سنڌيءَ ان جو 2016ع ۾ ترجمو ڪري سچائي اشاعت گهر دڙي طرفان ڇپايو.
(61) تون سمجهين نه سگهندين (ترجمو) 2016ع.
پنجابي ٻوليءَ جي مشهور ڪهاڻيڪا، ’جندر‘ جي ڪهاڻي ڪتاب "تسی سمجھ نہیں سکدی" کي "تون سمجهين نه سگهندين" جي نالي سان يوسف سنڌي ترجمو ڪيو آهي.ساڻس گڏ هن ترجمي ۾ اصغر گگو به شامل آهي.
(62) اقرار به ، انڪار به (اصلوڪو) 2016ع.
ھر ليکڪ پنهنجي زندگيءَ جي ڪار گذاري لکندو آهي، جنهن کي آتم ڪٿا چئبو آهي. سنڌي ادب ۾ شروعاتي آتم ڪٿا مرزا قليچ بيگ جي ’سائو پن يا ڪارو پن‘ چئي وڃي ٿي.يوسف سنڌيءَ جو هي ڪتاب سندس يادگيرين تي مشتمل آھي، هي جتي پڙهيو، رانديون ڪيائين، دوستن سان گهميو ڦريو، ماءُ سان ننڍپڻ جون يادگيريون، ڪنهن پيار ڏنس، ڪنهن نفرت ڪيس، ادب ڏي ڪيئن راغب ٿيو. سندس دوستن جو حلقو ڪهڙو هو، زندگيءَ ۾ اکين سان جو ڏٺائين سي سڀ منظر، پسمنظر پنهجي يادگيرين جي ڪتاب، اقرار به انڪار به ۾ آندا اٿس. يوسف سنڌيءَ کي هن ڪتاب تي سنڌي ٻولي اٿارٽيءَ پاران 2016ع جو بهترين سوانحي ادب جي ڪتاب جو ايوارڊ ۽ انعام به ڏنو ويو.
(63) انقلاب، آزادي ۽ سوشلزم (ترتيب) 2017ع
هي ڪتاب هوچي منھه جي مضمون جو ترجمو آهي، جيڪو منير احمد ماڻڪ جوڪيل آهي، اُن جو پهريو ڇاپو هو. ۾ 1972 ”هوچي من جا مضمون“ جي نالي سان ڇپيو هو. يوسف سنڌي ان تي نئين سر ترتيب ڏيئي ٻولي جون دُرستگيون ڪري طويل مهاڳ لکي، ڇپايو.
(64) گولڊ فنگر (ترجمو) 2017ع.
هي ناول مشهور ناول نويس ’آئين فليمنگ‘ جو لکيل آهي، جو يوسف سنڌيءَ ترجمو ڪيو آھي. هن ناول تي جيمزبانڊ ڊبل زيرو سيون جي مشهور فلم ”گولڊ فنگر“ جي نالي سان ٺهيل آهي.
(65) اوٻارا عَبير جا (اصلوڪو) 2017ع.
هن ڪتاب ۾ اخباري ڪالم آهن ، ڪتاب چئن حصن تي مشتمل آهي. هڪ يادگيريون، ٻيو شخصيتون، ٽيون ڪتابن تي تبصرا، چوٿون مختلف مضمون، جي خيال ۽ خواب جي نالي سان آهن. "يوسف سنڌيءَ جي هن ڪتاب ۾ بهترين ڪتابن تي تبصرا شامل آهن. جيڪي ڪتاب اڄوڪي نسل کي عالمي سياسي واقعن ۽ انهن جي تاريخ ڄاڻڻ ۽ اُن جي بنيادي ڄاڻ لاءِ اهم آهن."(11). (اوڏ2017: 11)
(66) اَلستي من مستي (اصلوڪو) 2017ع.
هي ڪتاب سنڌ جي نامور ليکڪ ۽ شاھ لطيف جي انگريزي مترجم فقير عبدالغفور الستيءَ جي فن، فڪر، سوانح ۽ يادگيرين تي لکيو ويو آهي. ذاتي حوالي سان فقير عبدالغفور الستي، ليکڪ جو چاچو به ٿئي. يوسف سنڌي سوانحي يادگيريون ڏاڍيون سٺيون لکيون آهن، کيس داد ڏيڻ کان سواءِ رهي نه ٿو سگهجي.فقير عبدالغفور جو ملير ڊائجسٽ ڪڍڻ ، شاھ جي رسالي جو انگريزي ۾ ترجمو ڪرڻ، قومي ڪارڪن واريون خدمتون انجام ڏيڻ، فقير جا سياسي سماجي تعلقات ۽ فقير جي سڄي زندگيءَ جو احوال شاندار نموني هن ڪتاب ۾ قلمبند ڪيو ويو آهي.هن ڪتاب ۾ فقير عبدالغفور جا خط، سندس ڪتاب ’ٻڌڻ ٻاروچن جا‘ تي تبصرو ۽ سندس انٽرويو پڻ ڏنو ويو آھي
(67) هڪ گڏھ جي آتم ڪٿا (ترجمو) 2017ع.
ڪرشن چندر جي مشهور ناول جو ترجمو آهي. جيڪو پهرين ’ڪرزما ڊائجسٽ‘ ۾ ٻن قسطن ۾ ڇپيو ۽ پوءِ نئون نياپو پاران ڪتابي صورت ۾ ڇپيو.
(68) زندگيءَ جا گُم ٿيل ڏينهن (ترجمو) 2018ع.
هي ڪتاب ملڪه اوفڪرجي لکيل ڪتاب
Stolen Lives: Twenty Years in Desert Jeal
جو ترجمو آهي. مراڪش جي شاهي حڪمران خاندان جي نياڻي جنهن کي ويھه سال قيد ۾ رکيو ويو ۽ مٿس ذهني تشدد ڪيو ويندو هو. بادشاهه حسن جي وفات کان پوءِ بادشاهه محمد کيس فرانس وڃڻ جي اجازت ڏني هن اُتي هيءَ آتم ڪٿا لکي. يوسف سنڌي هميشه ڏکائيندڙ جيءَ کي جھوريندڙ آتم ڪٿائون ترجمو ڪري پڙهندڙن کي ڏيندو رهيو آھي. يوسف سنڌي ٻين ٻولين مان ترجمو ڪرڻ جو فن ڄاڻي ٿو. هيءَ طويل آتم ڪٿا دلپذير انداز ۾ ترجمو ٿيل آھي.
(69) ساقي سجاوليءَ جون لکڻيون (مرتب) 2018ع.
هي ڪتاب سنڌ جي نامياري ليکڪ ساقي سجاوليءَ جي ڇپيل نوَن (9) ڪتابن تي مشتمل آهي. ھي ڪتاب سنڌي ٻوليءَ جي بااختيار اداري طرفان ڇپيو ويو آهي. ڪتاب ۾ ساقي سجاولي جي فن ۽ شخصيت تي يوسف سنڌي جو طويل مھاڳ ۽ غلام حسين رنگريز جو مضمون پڻ شامل آهن.
(70) حافظ شيرازي ( ترجمو) 2018ع.
ايران جي شاعريءَ جو سنڌ تي قديم دور کان اثر رهيو آهي، رومي، رودڪي، سعدي ، عطار، فردوسي، ۽ حافظ شيرازي جي فارسي شاعري اڪثر عالمن، استادن ۽ شاعرن کي ياد هوندي هئي ۽ هر مضمون جي شروعات ۾ يا آخر ۾ فارسي جو شعر لکيو ويندو هو، پر هاڻ اها روايت گهٽجي وئي آهي.
يوسف سنڌي جو هي ڪتاب حافظ شيرازي جي 100 چونڊ غزلن جو ترجمو آهي. هڪ صفحي تي فارسي غزل ۾ رکيا ويا آهن ۽ سامهون ترجمو ڏنو ويو آهي. ترجمي نگار لکي ٿو ته"حڪيم شمس الدين محمد حافظ شيرازي، فارسي زبان جي ٽئين زماني ۾ ڳڻيو وڃي ٿو. سندس لکيل رباعيون، قصيدا، ۽ مثنويون پنهنجي جاءِ تي، پر سندس غزل جي ڇا ڳالھه ڪجي. غزل حافظ تي اچي دنگ ٿو ڪري، حافظ کي ’لسان الغيب‘ جي لقب سان ياد ڪيو وڃي ٿو".(12) (سنڌي 2018: 9)
(71) شيطاني ٻيٽ ( ترجمو) 2018ع.
هينري چئريئر جي جڳ مشهور ناول Papillion جو سنڌي ترجمو ،يوسف سنڌيءَ 'شيطاني ٻيٽ' جي نالي سان ڪيو آهي.هينري چئريئر ڏوهاري قسم جو ماڻهو هو، هن کي هِڪ ڏوھ ۾ سزا ڏيئي شيطاني ٻيٽن ڏي موڪليو ويو هو.يوسف سنڌيءَ جو هي ترجمو ٿيل ناول پهرين ’هزار داستان‘ ۾ قسطوار ڇپيو، ۽ پوءِ ڪتابي صورت ۾ 2018ع روشني پبليڪشن پاران ڇپجي پڌرو ٿيو.
(72) سائين پرويز( اصلوڪو) 2019ع.
سنڌ جي نامياري ڪهاڻيڪار، ناول نگار ۽ مترجم 'پرويز' جي فن ۽ شخصيت تي هي ڪتاب، يوسف سنڌي سهڻي نموني لکيو آهي.جنهن جو مهاڳ نوجوان دانشور اياز عليءَ لکيو آهي.
(73) ايراني ادب (اصلوڪو) 2020ع.
ايران قديم دور کان شاعرن جو ديس رھيو آھي. عمر خيام جون رباعيون هجن يا روميءَ جون مثنويو هجن، فردوسي جو شاهه نامو هجي يا عشق جو اوتار شيخ فريدالدين عطارهجي.ايران قديم توڙي جديد شاعريءَ جو اهم مرڪز رهيو آهي. ايران جي شاعري جو اثر قديم دور کان سنڌ تي پڻ رهيو آهي. سنڌي ڪلاسيڪي شاعريءَ جو علمبردار شاھ عبداللطيف ڀٽائي پڻ روميءَ جي مثنوي پاڻ سان گڏ کڻندو هو. يوسف سنڌي جو هي ڪتاب اهم ڪتابن ۾ شمار آهي.
هن ڪتاب ۾ ٽوٽل ايڪٽيھه مضمون شامل آهن، هن ڪتاب ۾ موجوده وقت ۾ پاڪستان ۾ ٿيندڙ فارسي شاعري جو پڻ ذڪر ڪيو ويو آهي.
(74)اي در جنين ديکيو سفر نامو 2020ع.
يوسف سنڌي 2013ع ۾ عمري تي ويو هو ۽ واپس اچي پنهنجن تجربن ۽ مشاهدن تي ٻڌل سعودي عرب جي شهرن مڪي ۽ مديني جو سفر نامو لکيائين.
(75) آقا (ترجمو) 2021ع.
هي ڪتاب نبي ڪريم محمد مصطفىٰﷺ جي سيرت تي مبني آهي. جو رائل سائيز جي لڳ ڀڳ 1200صفحن تي مشتمل آهي. هن ڪتاب جو ليکڪ "ابدال بيلا" ۽ ترجمي نگار يوسف سنڌي آھي. ڪتاب جي مهاڳ ۾ يوسف، سنڌي ۾ ڇپيل سيرت جي ڪتابن بابت ڪافي ڄاڻ ڏني آهي.
(76) عالمي تاريخ: واقعا، شخصيتون ۽ عجائبات (ترجمو) 2021ع.
يوسف سنڌيءَ جو هي ڪتاب واقعات، شخصيتون ۽ عجائبات، عالمي تاريخ تي مشتمل آهي. هن ڪتاب ۾ سندس ڇپيل ڪتاب 'ڪيئن، ڪڏهن ۽ ڪٿي'2012ع) جا 16مضمون به شامل ڪيا ويا آھن.۽ سندس ٻيا مضمون مختلف ڪتابن مان ترجمو ڪري شامل ڪيا آهن. هن ڪتاب ۾ ٽوٽل 38مضمون اٿس، جي نهايت ڄاڻ وارا آهن.
(77) ورهاڱو، ريل ۽ پاڪستان (ترجمو) 2021ع
هندستان جي مشهور ليکڪ خشونت سنگھه جي ڪتاب Train to Pakistan جو سنڌي ترجمو يوسف سنڌي ’ورهاڱو، ريل ۽ پاڪستان‘ جي نالي سان ڪيو آهي.
(78) مسواڙي زال (ترجمو) 2021ع.
ھن ڪتاب ۾ مختلف ليکڪن جون ڪهاڻيون ترجمو ڪري ڏِنيون ويون آهن. ڪهاڻيڪارن ۾ زوشي، جسونت سنگھه ورڌي، خليفة منيرة الفاضل، وحيد زهير، ڊاڪٽر فاطمه حسن، موسيٰ ڪليم امريلوي، امرتا پريتم، ايمائل زولا، اسٽيفن ليڪز، جيمزنگوجي،حڪيم عبدالرؤف ڪياني، اعجاز،خالد فرھاد ڌاريوال، موپا سان ۽ توفيق الحڪيم شامل آهن. ڪتاب جو نالو ’مسواڙي زال‘ چيني ليکڪ زوشي جي ڪهاڻي تان رکيل آهي.
(80) اسان جي منزل اسان جو رستو (مرتب) 2021ع.
هن ڪتاب ۾ فقير عبدالغفور اَلستي جون لکڻيون مرتب ڪيون ويون آهن. جنھن ۾ ملير ڊائجسٽ جا ايڊيٽوريل، انٽرويو، خاڪا، ڪھاڻي ۽ اڳ ڇپيل چار ننڍا ننڍا ڪِتابڙا به شامل آهن.
•
يوسف سنڌيءَ جا ڪيل ترجما اڪثر پرڏيهي ادب جا آهن، پرڏيهي ادب قديم توڙي جديد فني، فڪري، شعوري حوالي سان سگهارو ادب آهي. اهو ادب مختلف سماجن جي اٿل پٿل،تهذيب، تمدن، جنگي ميدانن، قيد خانن، عقوبتن،لقائن مان ڦٽي نڪتو آهي، جو يوسف اسان کي ترجمي جو صورت ۾ ڏنو آهي.
اسين ڏسون ٿا ته يوسف سنڌي جو ترجمي ۾ ڪيل ڪم گهڻو آهي، جڏهن ته سندس اصلوڪن ڪتابن جو هن وقت تائين تعداد ويهارو کن آهي. پر هن جون اصلوڪيون ڪهاڻيون ڪنهن تعارف يا ڪنهن مصنوعي ٽيڪ جون محتاج ناهن، سندس ڪهاڻين جي فني فڪري سگھه رني ڪوٽ جي جبل جهڙي آهي.
سندس اصلوڪو ناول اسان کي هن وقت تائين هڪ ئي ”تو پيار ڇو ڪيو“ مليو آهي، جڏهن ته ٻيا ناول اسان کي ترجما ٿيل مليا آهن.
سندس سهيڙيل ڪتاب جو تعداد پڻ گهڻو آهي. هو پنهنجي وڇڙي ويل اديبن کي روشناس ڪرائڻ ۾ اهم ڪردار ادا ڪندو رهيو آهي. ساقي سجاولي ، موٽو مل ڪنول ڪوهستاني، ارشاد ساگر، فقير عبدالغفور الستي ۽ نجم عباسي جا لکڻيون سهيڙي ڇپائي، ادبي تاريخ ۾ وڌارو ڪيو اٿس، ان سان ٻه ڪم ٿين ٿا هڪ ته سندن پورهيو عوام تائين پهچي ٿو ۽ ٻيو اهڙن علمي گوهرن جي سنڌي ادب ۾ سڃاڻپ ٿئي ٿي . يوسف سنڌيءَ کي جس آهي جو هن گوبل وليج جي دور ۾ ايترا ڪتاب نوجوانن کي ڏنا اٿس.
حوالا:
ا. سنڌي ، يوسف،2016: اقرار به، انڪار به، سچائي اشاعت گهر دڙو.
2. سنڌي، يوسف،2016: مسواڙي زال، سچائي اشاعت گهر دڙو.
3. سنڌي، يوسف 1990: جنين لوھ لڱن ۾، سچائي اشاعت گهر دڙو.
4. ناز، نذير، 2016: شهيد جي ماءُ، ناري پبليڪيشن حيدرآباد.
5. سنڌي ، يوسف،1998: بک، نيو فيلڊس پبليڪيشن حيدرآباد.
6. حسين، فهميده، 2011: سنڌي ادب، سچائي اشاعت گهر دڙو.
7.ڪهوٽ،نظير، 2011: نه وڃڻ جو پڇتاءُ، نئون نياپو اڪيڊمي ڪراچي
8.شيخ، الطاف، 2012: چلو چلين پنجاب، سچائي اشاعت گهر دڙو.
9.سومرو، غلام نبي، 2013: اڌ مهينو ايران ۾، سچائي اشاعت گهر حيدرآباد.
10.سنڌي، يوسف،2015: اخوت جو سفر، سنگ ميل پبليڪشن لاهور.
11. اوڏ، هنس راج ھنس، 2017: اوٻارا عنبير جا، سچائي اشاعت گهر دڙو.
12. سنڌي ، يوسف، 2018: حافظ شيرازي، سچائي اشاعت گهر دڙو.