ڏاهپ ڏاهپ ڏنگ
منير سولنگي
هيءَ سنڌ، اسان جي سنڌ، سونهن، خوشبو ۽ پيار جي ڌرتي آهي، سنڌ ڌرتيءَ ڪيترائي عالم، فاضل، عارف، ولي ۽ صوفي پيدا ڪيا آهن. ڀٽائيءَ کان وٺي سچل تائين، سچل کان وٺي شيخ اياز تائين، اياز کان وٺي هن وقت جي اديبن، شاعرن ۽ فنڪارن تائين، جو سفر جاري آهي. هڪ ڏاهي جو قول آهي ته ”جڏهن ڪا به قوم ذهني غلام بڻجي ويندي آهي ته انهيءَ قوم جو هر ٽيون ماڻهو شاعر بڻجي ويندو آهي.“ اسان سڀ هڪ غلام قوم جا شاعر آهيون.
اسان سڀ ڏر ۽ ڏهڪاءُ هيٺ پنهنجو جيون بسر ڪري رهيا آهيون، هاڻي ته اسان ۾ امن، آجپي ۽ آشتيءَ لاءِ ويڙهه وڙهڻ جي سگهه به ڪانهي. جيڪو جهنڊو ڀٽائي سرڪار ظالمن، جابرن ۽ دهشتگردن جي خلاف کنيو هو، انهيءَ جهنڊي جو سفر شاهه عنايت شهيد کان وٺي سچل تائين پهتو ۽ سچل کان ٿيندو شيخ اياز، ۽ اسان سڀني تائين پهتو آهي. جيستائين هن سنڌ ڌرتيءَ تي ڏاڍ ۽ ڏمر جا راڪاس لامارا ڏيندا رهندا، تيستائين انهيءَ علم جو سفر جاري رهندو. اسان کي امن ۽ آجپي جي ويڙهه وڙهڻ لاءِ جوش، ولولو ۽ سگهه پيدا ڪرڻي پوندي. حُسين ۽ يزيد جي جنگ به اڄ اوج تي آهي. نيڪيءَ ۽ بديءَ جو جهيڙو هلندو رهي ٿو. سچ ۽ ڪوڙ ڪڏهن به پاڻ ۾ ٺهيا ناهن. اسان سڀني قلمڪارن کي اهڙي ويڙهه ۾ شامل ٿيڻو پوندو.
ادل سومرو چواڻي ته ”اسان سڀ هڪ ئي قافلي جا مسافر آهيون. انهيءَ ۾ ڪي اڳيان آهن ۽ ڪي پٺيان. اسان سڀني جا چهرا سفر جي مٽيءَ ۾ لٽجي هڪجهڙا ٿي پيا آهن. اسان جي قدمن جي چال ڌار ڌار سهي، پر اسان جي منزل هڪ آهي.“
سيد حسام الدين راشديءَ ڪهڙو نه چڱو چيو آهي ته ”اديب، اهل قلم ۽ فنڪار ڪنهن هڪ خطي ۽ شهر جي ملڪيت نه هوندا آهن. اهي جيئن ته سڏائين لاڙڪاڻوي يا شڪاپوري ٿا، پر هوندا ملڪيت سڄي ملڪ جي آهن. ورثو سڄي قوم جو آهي ۽ رهن ڪٿي به، ڀائر ڪنهن جا به هجن.“ انهيءَ ادبي قافلي جو هڪ مسافر ۽ سڄي قوم جو گڏيل ورثو يوسف سنڌي به آهي. جيڪو هن لکڻي جو اصل وشئه آهي.
يوسف سنڌي وات ۾ سونا چمچا وجهي نه پليو آهي. هو هڪ پورهيت ڪڙميءَ جو ٻار آهي. سندس والد محمد هاشم لُنڊيون لتاڙي، گرميون، سرديون سهي، پنهنجي ٻچن جو پيٽ پاليندو رهيو. آخر هڪ ڏينهن پنهنجي عيال کي خدا جي حوالي ڪري، پاڻ ان ڪارساز حقيقيءَ جي درٻار ۾ وڃي حاضر ٿيو. جتان ڪو واپس ڪو نه وريو آهي.
يوسف سنڌي پهرين آڪٽوبر 1964ع تي جنم ورتو. ڪنهن زماني ۾ سندس جنم ڀومي دڙي کي ”گيهه جو گهڙو“ به چيو ويندو هو. ٿي سگهي ٿو ته انهيءَ سمي دڙي ۾ گيهه جي پيداوار گهڻي ٿيندي هجي. هن شهر ۾ هڪ پرائمري اسڪول آهي، جيڪو 1888ع ۾ قائم ٿيو. هتي هڪ تاريخي مسجد ۽ هڪ بزرگ جي مزار ۽ وهندڙ پيڃاري واهه ڏسڻ وٽان آهي.
ٽي ايس ايلئٽ جو چوڻ آهي ته ”جيڪڏهن اسان وٽ پنهنجي دؤر جو نئون ادب زندهه نه هوندو ته اسان پنهنجي ماضيءَ جي ادب کان ڇڄي ڌار ٿي وينداسون.“
يوسف سنڌي به نئين زندهه ادب جو سگهارو ليکڪ آهي. هن وٽ ماضي جو ادب به آڏو آهي. هن وٽ نيون سوچون ۽ نوان سلسلا ۽ موضوع آهن. هن ڪنهن جاگيرداري اديب وانگر صوفاسيٽ يا کٽ تي وهاڻو پيٽ هيٺان ڏئي اونڌو ٿي ادب ڪونه سرجيو آهي.
يوسف سنڌيءَ پاڻ کي دانشورن ۾ شمار نه ڪيو آهي. هو اڄ به پاڻ کي ڄَٽ ڪوٺيندو آهي. يوسفءَ سنڌيءَ جا ڪيترائي ڪتاب ترجمو ڪيل آهن ۽ پاڻ لکيا به اٿس. ڪجهه ڪتابن جا نالا هي آهن:
1. گني بسائو ڪيئن آزاد ٿيو؟ 2. بغاوت 3. ڏوهاري 4. شهيد جي ماءُ 5. ڌرتيءَ جو قرض 6. جنين لڱ لوهه لڱن ۾ 7. سدا سرها گل 8. ڏوهاري 9. چيني انقلاب جو ڪهاڻيون/ترجمو 10. جيڪي منجهه جهان 11. پاڪستان ۾ قومي مسئلو 12. بُک، عشق ۽ آزادي 13. منهنجي زندگي ۽ جدوجهد (غفار خان جي آتم ڪٿا)، 14. چي گويرا جي ڊائري 15. ڏونگر ڏک ڏٺام وغيره.
يوسف سنڌي وٽ هڪ بهترين ڪتب خانو آهي، جنهن ۾ سنڌي، اردو، انگريزي، پنجابي، سرائڪي، هندي، نيپالي، بلوچي، پشتو ۽ فارسي ڪتابن جو ذخيرو موجود آهي. سندس ڪتب خاني ۾ پنج هزار کن ڪتاب آهن. جنهن ۾ ڪتابن کان سواءِ رسالا، ناياب تصويرون به آهن. يوسف سنڌي لکڻ جي شروعات ٻاراڻي رسالي ’گُل ڦُل‘ کان ڪئي.
يوسف سنڌيءَ کي ادب جي راهه ۾ نقصان به پيو آهي. دوستن هن کي ڏٽا ڏنا ته ’شيرازي پبليڪيشن‘ قائم ڪري هڪ ڪتاب ڇپايو وڃي. انهن دوستن سمورو بار هن يار تي رکيو، ’جي هانءُ نه هارين‘ جي نالي سان ڪتاب ڇپجي تيار ٿيو. پئي جو خبر لاڙڪاڻي واري نظام عباسي کي تنهن اچي ڪتاب جون سڀ ڪاپيون هڙ ۾ ٻڌيون ته هو سڀ ڪتاب وڪڻي، ڪميشن ڪاٽي باقي پئسا يوسف وارن کي ڏيندو، مگر افسوس جو يوسف اڄ تائين نظام عباسي لاڙڪاڻي واري جو منهن مبارڪ نه ڏٺو آهي. نظام عباسيءَ ڪتابن جا سڀ پئسا هضم ڪري ويو، جيئن ڪو هنداڻو هضم ڪيو هجيس. اوڳرائي ئي ڪانه ڏنائين.
يوسف سنڌيءَ جا ڪيترائي ڪالم ۽ مضمون اخبارن ۽ رسالن ۾ ڇپجندا رهن ٿا. يوسف سنڌي سچائي اشاعت گهر دڙو جي نالي سان پبلشنگ هائوس به هلائي رهيو آهي. جيڪو ڪافي عرصي کان ڪم ڪري رهيو آهي. هن اداري ڪيترن ئي نون توڙي پراڻن قلمڪارن جا ڪتاب شايع ڪيا آهن. ۽ شايع ٿيندا رهن ٿا. يوسف ڪنهن زماني ۾ ”هزار داستان“ ۾ نون ۽ پراڻن ڪهاڻيڪارن جو ڪهاڻيون شايع ڪندو هو. هزار داستان کي ڏسندي ڏسندي ’سنڌ رنگ‘ ۽ ’هالار‘ ڊائجسٽ ميدان تي اچي ويا.
يوسف سنڌي صحافتي دنيا ۾ مڃيل صحافي ٿي رهيو آهي. ڪجهه وقت هو ’هلال پاڪستان‘ ۽ ’سنڌو‘ اخبار سان واڳيل رهيو. 1984ع ڌاري برسات رسالي جو سب ايڊيٽر به رهيو. هن مختصر تاثر ۾ يوسف سنڌي جهڙي ڄٽ اديب سان انصاف نه ڪري سگهيو آهيان.
پيار ملي انعام ته ٻيو ڇا گهرجي،
گڏجي گهارين شام ته ٻيو ڇا گهرجي.
]ماهوار ادب: نومبر 2002ع[