وهيل مڇيءَ جي اُلٽيءَ عمان جي مهاڻن کي ڪروڙ پتي بڻائي ڇڏيو
عماني اخبار جي هڪ خبر
(خالد پنهنجي ڀاءَ ۽ دوستَ سان گڏ مڇين جي شڪار لاءِ نڪتو هو. ”حوت العنبر“ (Sperm Whale) ٻه مڻ قيمتي ترين مواد ”عنبر“ (Amber Gris) پيٽ مان ڪڍي هنن جي اڳيان ڦٽو ڪيو جنهن جي هن وقت تائين پاڪستاني 26 ڪروڙ روپيه قيمت لڳي چڪي آهي. مهانگي ترين عطرن ۾ استعمال ٿيندڙ عنبر 125000 ڊالر يعني سوا ڪروڙ روپيه في ڪلو وڪامي ٿو.)
عرب ملڪ عمان جي ٻن غريب مهاڻن ڀائرن جي وهم و گمان ۾ نه هو ته هڪ ڏينهن هو اوچتو ڪروڙ پتي ٿي ويندا. دعا جي برڪت سان ”حوت العنبر“ نسل جي وهيل کي قدرت هنن تي ايڏو مهربان ڪيو جو اُن ٻن مڻن کان وڌيڪَ قيمتي ترين مواد ”عنبر“ پنهنجي پيٽ مان ڪڍي هنن جي اڳيان ڦٽو ڪيو. دنيا جي مهانگن عطرن ۾ استعمال ٿيندڙ عنبر (Amber Gris) سوا لک ڊالر في ڪلو جي حساب سان وڪامي ٿو. اهڙي طرح هي غريب مهاڻا چند لمحن ۾ ڪروڙ پتي بڻجي ويا.
عربي اخبار ”الوطن“ جي رپورٽ مطابق عمان جي صوبي قرايات سان تعلق رکڻ وارو خالد بن سلطان گذريل ويهن سالن کان سمنڊ تان مڇيون ماري پنهنجو ۽ پنهنجي گهر جي ڀاتين جو پيٽ پاليندو رهيو آهي. گهڻو ڪري هو روزانو ڪناري جي ڀر واري سمنڊ تي پنهنجي قسمت آزمائيندو آهي جتي هن کي ٽونا مڇي ايتري مقدار ۾ ملي وئي ٿي جنهن مان هن جي گهر جي پورت ٿي ٿي ۽ وڪري لاءِ پڻ بچي وئي ٿي.
خالد روزانو پنهنجي ڀاءُ راشد ۽ دوست سعيد سان گڏ هڪ ننڍڙي ٻيڙي کڻي سمنڊ ڏي نڪرندو هو. گذريل هفتي (30 آڪٽوبر تي) مهاڻن جو هي ٽولو دير سان سمنڊ تي پهتو ان ڪري هنن کي ٽونا جهڙيون مهانگيون مڇيون ملڻ جي اميد گهٽ هئي. هنن جو ارادو هو ته هو عوما جهڙيون سستيون مڇيون ڦاسائي ڪناري جو رخ ڪندا.
خالد جي چوڻ مطابق مايوسيءَ جي هن ڪيفيت ۾ هو رب پاڪ کا دعا گهرندا سمنڊ ڏي وڌندا رهيا. هنن جي خواب و خيال ۾ به نه هو ته اڄ پروردگار هنن جي دعا قبول ڪري هنن جا ڏينهن بدلڻ جو فيصلو ڪري چڪو آهي. بهرحال هو ته جهڙي تهڙي مڇيءَ جي ڳولا ۾ ئي لڳا رهيا ۽ ڪناري کان ڇهن ڪلوميٽرن جو سفر طيءِ ڪري چڱي خاصي اونهي سمنڊ ۾ پهچي چڪا هئا. ايتري ۾ هنن کي سمنڊ مان هڪ جبل جيڏي مڇي نڪرندي نظر آئي. ان کي ڏسي هنن جا ته هوش حواس ئي خطا ٿي ويا. سطح سمنڊ کان هن مڇيءَ جي ٿورو ٻاهر نڪرڻ سان ئي سمنڊ ۾ جهڙي اٿل پٿل اچي وئي ۽ پيدا ٿيل ويرن ۾ هنن جي ٻيڙي ساڄي کاٻي لُڏڻ لڳي. ان کانپوءِ هنن کي چوڌاري سخت بدبوءِ محسوس ٿي. ۽ هنن ڏٺو ته ان وهيل مڇيءَ سطح سمنڊ تي اچي وڏي مقدار ۾ الٽي ڪڍي آهي جنهن جي ڌپ هر طرف پکڙجي وئي آهي. هيءَ حوت العنبر يعني Sperm Whale هئي جيڪا وهيل مڇين جي اها جنس آهي جيڪا آنڊي جي اندر لڳل عنبر جو تهه ڪڏهن ڪڏهن الٽي يا ڪاڪوس ذريعي خارج ڪري ٿي.
عماني مهاڻي خالد جو چوڻ آهي ته: ”مونکي سمنڊ تي مڇين جو شڪار ڪندي ويهه سال ٿي ويا آهن. ان دوران آئون لڳاتار حوت العنبر مڇيءَ جي الٽي جي ـــ جنهن کي عنبر سڏجي ٿو، ڳولا ڪندو رهيس، پر اڄ منهنجي قسمت جو تارو چمڪي پيو ۽ مونکي منهنجي گهربل شيءِ ملي وئي. اسان ٽنهي ڄڻن ـــ منهنجي ڀاءُ راشد ۽ اسانجي دوست سعيد گڏجي جلدي جلدي ان الٽيءَ (عنبر) کي پنهنجي ٻيڙيءَ ۾ ڀرڻ شروع ڪيو. حوت العنبر (اسپرم وهيل) جي هيءَ الٽي ڪارسري ۽ چرٻيءَ جهڙي شيءِ جي ٿئي ٿي. مون پنهنجن ساٿين سان گڏ عنبر کي ٻيڙيءَ ۾ وڌو ـــ جنهن جو وزن اسي ڪلوگرام هو. پهرين ته هن جي ڌپ ساهه ٿي ڪڍيو جو ان جي عنبر سان گڏ سندس آنڊي ۾ موجود اوجهه (ڪاڪوس) پڻ هو. پر پوءِ آهستي آهستي عنبر جي خوشبوءِ اچڻ لڳي جنهن تي اسان کي ڏاڍي خوشي ٿي ته اسان کي صحيح شيءِ ملي وئي آهي ۽ اسان خوش خوش ڪناري جو رخ اختيار ڪيو. بندرگاهه ۾ پهچي اسان دٻا هٿ ڪيا جن ۾ عنبر ڀري گهر کڻي آياسين. گهر پهچڻ تائين به مونکي يقين نه هو ته هيءَ ڪاري رنگ جي چرٻيءَ جهڙي شيءِ جيڪا اسان سمنڊ مان آندي آهي واقعي عنبر آهي يا نه. گهر پهچي اسان عطر ۽ پرفيوم جي ماهرن کي ڏيکاريو ته سڀني هن جي عنبر هجڻ جي پڪ ڪئي. عطر جي ڄاڻن ٻڌايو ته عنبر جا ٽڪرا ٽڪرا ڪري ان کي اس ۾ سڪايو وڃي ٿو جيئن هن ۾ موجود چرٻيءَ جا جزا وٽڙي ڌار ٿي وڃن.“
رپورٽ مطابق عماني مهاڻي خالد کي حاصل ٿيل هن عنبر جي خبر جيئن ئي ”خليج آن لائين“ اخبار ۾ ڇپي ته عطر ۽ پرفيوم ٺاهڻ وارن ڪيترن واپارين ان جي خريداريءَ لاءِ خالد سان رابطو ڪيو. خالد ٻڌايو ته هيستائين هن عنبر جي قيمت اڍائي ملين ڊالر (26 ڪروڙ پاڪستاني رپيا) لڳي چڪي آهي. جيئن ئي ڪو سٺو سودو لڳو ته هن کي وڪڻي ڇڏينداسين. واضح رهي ته حوت العنبر (Sperm Whale) نالي مڇيءَ جو ذڪر حديث شريف ۾ به آيو آهي جنهن وهيل مڇيءَ جو قد سٺ فوٽ ڊگهو ٻڌايو ويو آهي. ڪيترن ڏينهن کان سمنڊ جي ڪناري تي ڪافرن جي قافلي جي تاڙ ۾ اصحاب سڳورن جو وڏو لشڪر ويٺل هو. جڏهن لشڪر وٽ کائڻ پيئڻ جون سڀ شيون ختم ٿي ويون ته رب پاڪ سمنڊ مان ”عنبر مڇي“ جو تحفو هنن لاءِ موڪليو جنهن کي هو نه فقط ارڙهن ڏينهن تائين کائيندا رهيا پر ان جي گوشت جو ڪجهه حصو واپسي تي مديني منوره به کڻي آيا هئا جنهن مان نبي ڪريم صلعم جن به تناول فرمايو (بخاري شريف، ڪتاب المغازي).
انگريزيءَ جي هڪ مشهور ڪتاب “Floating Gold – a Natural & Unnatural History of Amber Gris” (ترندڙ سون ـــ عنبر جي فطري ۽ غير فطري تاريخ) جي مصنف ”ڪرسٽوفر ڪيمپ“ CNN ٽي وي وارن کي ٻڌايو ته ”عنبر خوشبوئدار مادو مڇيءَ جي بلڪل ڦوڳ (ڪاڪوس) سان مليل نظر اچي ٿو ۽ هي خارج به مڇيءَ جي هيٺان Anus مان ٿئي ٿو جيڪو دراصل وهيل جا اسپرمز ٿين ٿا ۽ هوءَ بدهضميءَ جي نتيجي ۾ خارج ڪري ٿي“.
ڪرسٽوفر ڪيمپ جو چوڻ آهي ته عنبر ميڻ جهڙي محسوس ٿئي ٿي ۽ جنهن وقت وهيل هن کي ڪاڪوس ذريعي هيٺان يا الٽيءَ ذريعي وات مان خارج ڪري ٿي ته هن جي بوءِ ڦوڳ (فضلي)، سمنڊ جي پاڻيءَ، پراڻي ڪاٺ، تماڪ ۽ آلي زمين جي ڌپن جو مڪسچر ٿئي ٿي ۽ اهو ڪيترائي ڏينهن سمنڊ جي مٿاڇري تي ترڻ بعد ساحل تي پهچي ٿو ۽ ڪنهن ڀاڳن واري کي نصيب ٿئي ٿو“.
عمان جي اخبار ۾ مٿين خبر جنهن ۾ حديث جو به ذڪر آهي پڙهي منهنجي ڌيان ۾ آيو ته ان جو مطلب اهو ٿيو ته مڇين وانگر وهيل به (جيڪا جيتوڻيڪ مڇي نه پر Mammal يعني ٿڻائتو جانور آهي) حلال چئي سگهجي ٿي ۽ هوندو به. پر اسان وٽ هند سنڌ ۾ وهيل مڇي نه عام نظر اچي ٿي ۽ نه ان جو گوشت وڪامي ٿو ان ڪري کائڻ جي حساب سان اها اوپري سمجھي وڃي ٿي .... جيئن گڏهه يا گھوڙي جو گوشت ـــ جنهن لاءِ ڪن جو چوڻ آهي ته ڪن حالتن ۾ کاڌو ويو آهي پر اسان وٽ ان لاءِ اڻ پسنديدگي جو اظهار ڪيو وڃي ٿو.
هڪ ٻي ڳالهه ته وهيل مڇي (جانور) حلال آهي ته پوءِ ڊولفن (ٻلهڻ) به حلال چئي سگهجي ٿي جو اها به ان ئي جنس مان آهي. ۽ جي واقعي حلال آهي ته شڪر ڪجي ته سنڌ جي رهاڪن کي ٻلهڻ مان ڪراهت اچي ٿي ۽ ان جو گوشت نٿا کائين. جيڪڏهن هنن جي به جپانين وانگر ڊولفن ۽ وهيل جي گوشت تي ڏاٺ هيرائي وڃي ها ته اڄ گڊو ۽ سکر جي وچ ۾ جيڪي 300 کن انڌيون ٻلهڻيون (انڊس ڊالفنون) وڃي بچيون آهن انهن جو نالو نشان به نه هجي ها. هي سٽون لکڻ کان اڳ خيرپور ميرس جي شاهه عبداللطيف يونيورسٽي جي هڪ پروفيسر ڊاڪٽر مهر خادم کي فون ڪيم جنهن کي ماشاءَالله اسلام ۽ آبي جيوت جي ڪافي ڄاڻ آهي. هن کان ڊولفن جو پڇڻ تي هن به ساڳي مٿين عمان اخبار ۾ آيل حديث جو حوالو ڏيندي ان خيال جو اظهار ڪيو ته ڊولفن ضرور حلال هوندي.