مڇيءَ جي بائلاجي
• ڪي مڇيون وهندڙ پاڻيءَ ۾ رهن ٿيون ته ڪي بيٺل ۾. ڪي ننڍن ٽولن ۾ هلن ته ڪي وڏن ڌڻن ۾. ۽ سندن جسم جي بناوٽ به ان حساب سان آهي. کلئي سمنڊ ۾ رهندڙ مڇيءَ ۽ سامونڊي گاهه واري علائقي ۾ رهندڙ مڇيءَ جي جسم ۾ فرق ٿئي ٿو. اهڙي طرح گپ يا تري جي واريءَ ۾ رهندڙ مڇين ۽ سمنڊ جي ڪناري تي پٿرن جي سيرن ۽ چُرن ۾ رهندڙ مڇين جي بدني بناوٽ ۾ فرق ٿئي ٿو.
• اهي مڇيون جيڪي سمنڊ جي تري ۾ هر وقت ويٺيون ئي رهن ٿيون انهن جو هيٺيون حصو ويٺل ۽ چپترو ٿئي ۽ هر وقت ترندڙ مڇيون پاسن کان چيڀاٽيل ٿين ٿيون ۽ اهي هيٺان مٿان ڪپ وانگر ٿين. سوراخن ۽ پٿرن جي سيرن ۾ رهندڙ مڇيون نانگ يا ڪينئين جهڙيون سنهيون ٿين ٿيون جيئن اهي سنهن سيرن ۽ سوراخن مان لنگهي سگهن. اونهي سمنڊن ۾ هيٺ رهندڙ مڇيون شڪل ۾ هيبت ناڪ ۽ ڊيڄاريندڙ ٿين ٿيون. سندن اکيون وڏيون ۽ نڪتل، ڏند ڊگها ۽ ڦڏا سڏا ۽ جسم بي ڊولو ٿئين.
• شڪل سان گڏ مختلف مڇين جون کنڀڙيون (Fins) مختلف نمونن ۽ نمبرن جون ٿين. اهڙي طرح ٻاهرين کل جو رنگ ۽ ڊيزائين پڻ جدا جدا ٿئي. مڇيءَ جا ڇلر سندس جسم جي حفاطت لاءِ آهن. ڇلر هڏن جا چٿر ٿين ۽ هڪ ٻئي مٿان ائين چڙهيل ٿين ٿا جيئن پاسيري ڇت تي هڪ ٻئي مٿان سرون رکيل هونديون آهن.
• ڇلرن جا ٻه بنيادي قسم آهن: (الف) گول Cycloid ۽ (ب) ڦڻيءَ جهڙا Ctenoid.
ڇلر مڇيءَ جي سڄي جسم کي ڍڪين ٿا. ڪن مڇين کي، ڪن هنڌن تي اهي گهٽ به ٿين. (مثال طور ڪئٽ فش Cat Fish کي. جنهن جي خاندان جو پاڻ وارو کڳو آهي). ڪن مڇين کي ته بنهه ايترا گهٽ ۽ ننڍا ٿين جو عام طرح نظر نٿا اچن. جيئن ته عيل ــ مڇي EEL Fish جنهن جي خاندان جي پاڻ وٽ گوج آهي. ڪن مڇين کي وري عام ڇلرن بدران وڏا يا ننڍا ڪنڊن جهڙا هڏا ٿين جيڪي مڇيءَ جي ڪجهه حصي يا سڄي حصي کي ڍڪين. جيئن باڪس مڇي يا Armored Cat Fish. سيڙهه مڇي (Porcupine Fish) کي اهي ڪنڊا سيڙهه وانگر اڀا ۽ جسم کان ٻاهر نڪتل ٿين.
• مڇين جا مختلف رنگ ۽ بيهڪون کين بچاءَ ۽ لڪڻ ۾ مدد ڏين ٿيون. جيئن طوطي جو رنگ سائو هئڻ ڪري وڻ جي ساون پنن ۾ لڪي وڃي ٿو. يا ڀوري رنگ جو نانگ ڀوري ڌرتيءَ تي پري کان ڏسڻ ۾ نٿو اچي. ڪن مڇين جا رنگ سندن عمر سان گڏ بدلبا ويندا آهن. ڪن جو رنگ پيٽ ٿيڻ سان بدلجيو وڃي. ڪي مڇيون سانڍي وانگر رنگ بدلائي ڏک، خوشي يا چڙ جو سگنل ڏين ٿيون.
• کاري (سمنڊ جي) ۽ مٺي (درياهه جي) پاڻيءَ جون مڇيون ڌار ڌار ٿين. مڇين جا ڪي چند قسم آهن جي ٻنهي پاڻين ۾ رهي سگهن. ڪي مڇيون ڪن سببن کان ڪجهه مدي لاءِ هڪ پاڻيءَ کان ٻئي ۾ وڃي رهنديون آهن. اهي سبب ڪيترائي ٿي سگهن ٿا. جهڙوڪ جسماني تبديلي، جواني اچڻ، پيٽ سان ٿيڻ، آنا ڏيڻ يا ڪنهن بيماريءَ جي علاج ڪارڻ. جيئن جانور بيمارين ۾جدا نموني جو گاهه ۽ ٻوٽا کائين. گوج EEL مڇي ڄمڻ وقت ۽ بالغ ٿيڻ مهل سمنڊ تي رهي ٿي. باقي عرصو مٺي پاڻي، شاخ، گٽر يا ڪارخانن مان خارج ٿيندڙ پاڻيءَ جي ڇوڙ ۾. اهڙي طرح هر سال آنا لاهڻ لاءِ سالمن مڇيون سمنڊ جا سوين ميل لتاڙي مختلف ندين ۾ اچن ٿيون ۽ پوءِ ٻچا ڏيڻ بعد واپس هليون وڃن. انهن مڇين مان ڪجهه جيڪي مرڻ جي ويجھو هونديون آهن اتي ئي ترسيو پون. هو کاڌو کائڻ ڇڏيو ڏين ۽ ڪجهه ڏينهن اندر ڪمزور ٿي مريو وڃن.
• ان لڏ پلاڻ جو اسان لاءِ وڏو مثال پلو ـــ مڇي آهي جنهن کي سيلاني مڇي پڻ سڏيو وڃي ٿو. پلو دراصل سامونڊي مڇي آهي جيڪا سڄو سال سمنڊ ۾ رهي ٿي پر بيضا ڏيڻ لاءِ هميشه سنڌو نديءَ جو رخ رکي ٿي. سالمن مڇي سمنڊ ۾ وهڪري سامهون يا درياهه منجهه اوڀاري چاليهه ميل في ڪلاڪ جي رفتار سان هلي سگهي ٿي. اهڙي لڏ پلاڻ ڪندڙ مڇيون پنهنجي زندگيءَ ۾ تمام وڏا سفر ڪن ٿيون.
• مڇيءَ جي چرپر يا هلڻ چلڻ ائين ئي ناهي. پر جسم جي جدا جدا عضون کان ملندڙ مختلف اشارن ۽ سگنلن موجب آهي. جيئن ته پيار محبت ۽ لڳ ڪرڻ کان وٺي آنا لاهڻ ۽ ٻچن جي سنڀال ڪرڻ جا اشارا يا وري موسمن جي ڦير گير سمنڊ مان ملندڙ کاڌي ۽ هارمون مطابق مڇيءَ ۾ چرپر اچي ٿي.