اڻ تارو به تري سگهن ٿا
سمنڊ ڪيترو کارو آهي ...؟ منجھس ڪيترو لوڻ آهي ...؟
عام طرح سمنڊ جي پاڻي ۾ لوڻ جو مقدار 34000PPM چيو وڃي ٿو. يعني هڪ ملين پاڻيءَ جي جزن ۾ چوٽيهه هزار جزا خشڪ لوڻ جا آهن. يا ٻين انگن ۾ پاڻيءَ جي هزار حصن ۾ چوٽيهه حصا لوڻ آهي. بهرحال اهو لوڻ ڪن سمنڊن ۾ گهٽ آهي ته ڪن ۾ ججھو. مثال طور قطبن وٽ فقط پنجويهه حصا لوڻ آهي ڇو جو اتي گرمي نه هجڻ ڪري پاڻي ٻاڦ ٿي سمنڊ مان نٿو وڃي ۽ خط استوا (ڀون چڪر) وٽ اٺٽيهه حصا لوڻ آهي جو اتي سخت گرميءَ ڪري هر وقت سمنڊ جي مٿاڇري جو پاڻي Evaporate (ٻاڦ) ٿيڻ ڪري سمنڊ مان نج پاڻي نڪرندو رهي ٿو ۽ پٺيان لوڻ رهجيو وڃي. ڪي ڪي سمنڊ جن جي چوڌاري زمين هجڻ ڪري بند ٿيل آهن، انهن جو پاڻي اڃان به وڌيڪَ کارو ٿئي ٿو. مثال طور ڳاڙهي سمنڊ جي هزار جزن پاڻيءَ ۾ ايڪيتاليهن کان به مٿي جزا لوڻ آهي. هي سمنڊ اهو آهي جنهن جي مٿئين پاسي عدن، يمن، سعودي عرب ۽ مصر آهي ته هيٺين پاسي جبوتي، حبش ۽ سوڊان آهي. هتي هڪ ته گرمي گهڻي آهي ۽ ٻيو ته مينهن نه برابر پوي ٿو نتيجي ۾ سمنڊ مان نج پاڻيءَ جا بخار رڳو مٿي اڏامندا رهن ٿا. واپسيءَ ۾ نج پاڻي نڪو مينهن جي صورت ۾ موٽي ٿو ۽ نه وري ٻنهي پاسن کان ڪا ندي آهي جيڪا ٻي ڪنهن هنڌ وسيل مينهن جو پاڻي کڻي اچي پورائو ڪري.
بالٽڪ سمنڊ جي پاڻيءَ ۾ وري ڪٿي ٽيهه کن جزا لوڻ مس آهي ته ڪٿي لوڻ بنهه ناهي. قطبن وارن سمنڊن کان ايندڙ برف جون ڇپون Icebergs هر وقت منجھس ڳرنديون رهن ٿيون ۽ اهڙيءَ طرح بالٽڪ سمنڊ جي اتراهين پاسن وارن حصن ۾ پاڻي بلڪل نج رهي ٿو.
ائٽلانٽڪ وڏي سمنڊ جي به ڪجهه حصن ۾ پاڻي بلڪل نج رهي ٿو. اهو وري ان ڪري جو ڪيتريون ئي وڏيون وڏيون نديون اتي اچي ڇوڙ ڪن ٿيون. مثال طور آمريڪا جي اميزان نديءَ جو مٺو پاڻي ائٽلانٽڪ سمنڊ ۾ سؤ ميلن تائين پکڙيل رهي ٿو. ۽ نه فقط ندين جي ڇوڙ وٽ پر ڪٿي ڪٿي ته وچ سمنڊ تي به مٺو پاڻي ملي ٿو. شروع جي زماني ۾ ماڻهن کي ڏاڍو تعجب لڳندو هو ته اهو ڀلا ڪيئن آهي ته چوڌاري هزارين ميلن تائين کارو ئي کارو پاڻي پر ڪنهن ڪنهن هنڌ ميل ڏيڍ جي قطر ۾ نج شفاف ۽ مٺو پاڻي! پوءِ خبر پيئي ته جيئن اسان وٽ ڌرتيءَ تي جبل، ٽڪريون ۽ انهن مان ڦٽندڙ چشما Springs آهن تيئن سمنڊ ۾ پڻ اهڙن جبلن مان ڪٿي ڪٿي مٺي پاڻيءَ جا چشما ڦٽندا رهن ٿا. ۽ گندرف، شوري، سوڍا ۽ ڪئلشيم وغيره جي جبلن مان نڪرندڙ چشمن جو پاڻي سواد ۾ به مختلف آهي جيئن پاڻ وٽ منگھو پير، لڪي ۽ ٻين ڪيترن هنڌن تان چشمن مان نڪرندڙ پاڻيءَ ۾ ان جبل ۾ موجود ڌاتوءَ جو ميلاپ آهي. اهو ئي سبب آهي جو چشمن جو پاڻي چمڙيءَ جي ڪن خاص بيمارين ۽ ڦٽ ڦرڙين لاءِ ڪارگر ثابت ٿئي ٿو. چمڙيءَ جا بيمار شفا حاصل ڪرڻ لاءِ اڪثر اهڙن چشمن جي پاڻيءَ سان وهجندا رهن ٿا. پوءِ ڪڏهن ڪڏهن ڪنهن بيماريءَ کي لڪي جبل جي چشمي جو پاڻي اثر نه ڪندو آهي پر منگھو پير يا ڪنهن ٻئي ڌاتوءَ واري جبل جو پاڻي يڪ ٽڪ اثر ڪندو آهي. اهڙي طرح ڪن بيمارن کي وري لڪي جبل واري چشمي جي پاڻيءَ مان اثر ٿيندو آهي. بهرحال قدرت طرفان مختلف ڌاتن سان مليل پاڻيءَ ۾ بيمارين لاءِ شفا رکي آهي پر ڪيترا ماڻهو اتي ويٺل مجاور جو ڪرشمو سمجھندا آهن يا ڪريڊٽ اتي دفن ٿيل اصلي يا نقلي پير کي ڏيندا آهن.
چشمن جي پاڻيءَ ذريعي مختلف بيمارين جو علاج تمام جھونو آهي ۽ نه فقط اسان وٽ سنڌ ۾ پر ملائيشيا، جپان کان برازيل ۽ چليءَ جهڙن ملڪن تائين اڃان به هلندو اچي. سمنڊ مان نڪرندڙ چشما ڪئريبين سمنڊ ۾ تمام گهڻا آهن. (ڪئريبين سمنڊ ائٽلانٽڪ وڏي سمنڊ جو اهو ننڍو حصو آهي جنهن ۾ ڪيوبا، جئميڪا، ٽرنيڊاڊ جهڙا ٻيٽ ۽ وينزوئلا جهڙي ملڪ جو ڪنارو اچي ٿو وڃي.
جن ڏينهن ۾ سنڌو نديءَ تي بئراجون نه هيون ۽ هميشه ڪناتار وهندي هئي تڏهن عربي سمنڊ جي ڳپل حصي جو پاڻي ـــ سنڌو نديءَ جي ڇوڙ واري هنڌ کان، مٺو ۽ نج هوندو هو. عربستان پاسي کان يا لنڪا پاسي کان ايندڙ جهاز، تن ڏينهن ۾ رڊار، سئٽلائيٽ نيويگيٽر يا ڊي ـــ ايف جهڙا اوزار نه هجڻ ڪري سنڌونديءَ جي ڇوڙ واري پکڙيل پاڻيءَ مان اندازو لڳائيندا هئا ته ڪنارو ويجھو اچي ويو آهي ۽ ديبل بندر، لاري بندر يا ٺٽي پهچڻ ۾ باقي ڪو ڏينهن ٻه رهيو آهي. کاري کان مٺي پاڻيءَ ۾ پهچڻ جو ذڪر شاهه لطيف پڻ پنهنجن بيتن ۾ ڪيو آهي.
مردار سمنڊ (Dead – Sea) کي ڇو ان نالي سان سڏيون ٿا؟
دراصل مردار سمنڊ ڍنڍ وانگر آهي. جنهن جي چوڌاري زمين ئي زمين آهي. هو ٻين سمنڊن وانگر ڪنهن وڏي يا ننڍي سمنڊ سان نٿو ملي۔ منجھس جيتوڻيڪ جارڊن ندي اچيو ڇوڙ ڪري ٿي ۽ جنهن مان کيس هر روز ڇهه ملين ٽن مٺو پاڻي ملي ٿو. پر بخار ذريعي منجھائس ان کان به وڌيڪَ رفتار سان مٺو پاڻي خارج ٿيندو رهي ٿو ۽ منجھس لوڻياٺ جا جزا وڌندا رهن ٿا. ان ڪري هي سمنڊ هٿ لاهڻ سان به گھاٽو لڳي ٿو. هونءَ ته ان خيال کان هر سمنڊ جو پاڻي کوهه جي مٺي پاڻيءَ کان گھاٽو ٿئي ٿو ۽ اهو ئي سبب آهي ته جيڪو ماڻهو سئمنگ پول ۾ تري سگهي ٿو اهو سمنڊ ۾ ته هيڪاندو سولائيءَ سان تري سگهي ٿو ڇو جو سئمنگ پول جو پاڻي نج هجڻ ڪري هلڪو ٿئي ٿو ۽ ماڻهوءَ کي ترڻ ۽ هيٺ ٻڏڻ کان پاڻ بچائڻ لاءِ گهڻا هٿ پير هڻڻا پون ٿا۔ مردار سمنڊ جو پاڻي ته تمام گهڻن لوڻن ڪري ايڏو گھاٽو آهي جو جنهن کي ترڻ نٿو اچي اهو به هن مردار سمنڊ جي پاڻيءَ ۾ سولائيءَ سان تري سگهي ٿو.
هونءَ ته صحيح معنا ۾ بحر اسود (ڪاري سمنڊ) کي به مردار سمنڊ سڏي سگهجي ٿو جو هن ۾ ڪجهه اونهائيءَ بعد ـــ اٽڪل اسي فئدمن Fathoms بعد، ڪا به زندگي ناهي. هن سمنڊ ۾ گندرف مليل هئڊروجن گئس هجڻ ڪري ڪا به مڇي، گانگٽ يا گاهه پسون جيئرو رهي نٿو سگهي. (ڪاري سمنڊ Black Sea جي چوڌاري ترڪي، روس، رومانيا ۽ بلغاريا ملڪ آهن).