سمنڊ مان ڇا حاصل ڪري سگهو ٿا
۽ جهڙي طرح زمين تي ٻني ٻاري جو جيت جڙي کان بچاءُ ڪرڻ سان فصل وڌيڪَ حاصل ڪري سگهجي ٿو اهڙي طرح سمنڊ تي پڻ مڇين جو خيال رکڻ ۽ کين سندن دشمنن کان بچائڻ سان سندن ويجهه ۽ نسل ۾ واڌارو ڪري سگهجي ٿو. کيکڙا، اسٽار مڇيون ۽ ڪجهه قسمن جا گينگا (Boring Snails) وغيره. جيڪي هڪ ته پاڻ ڪا خاص اهميت نٿا رکن ٻيو هر سال لکين مڇيون کايو چٽ ڪريو ڇڏين. جيڪڏهن ڪناري واري سمنڊ کي ٻنيءَ وانگر ورهائي باقي سمنڊ ٻنوڙي ذريعي الڳ ڪري رکجي ۽ منجھائس مٿين قسم جون نقصانڪار سامونڊي شيون ڪڍي ڇڏجن ته مڇين ۾ ايڏي ويجهه ۽ ويم آهي جو عام حالت کان ڪيترائي دفعا وڌيڪَ مڇي حاصل ٿي سگهي ٿي. مثال طور عام حالت ۾ سڄي سال ۾ هڪ ايڪڙ ۾ هڪ سؤ کان ٻه سؤ سيرن تائين مڇي ڦاسي ٿي پر مڇين جا فارم ٺاهڻ سان هڪ ايڪڙ سمنڊ مان هڪ سال ۾ سٺ هزار کان ٻه لک مڻن تائين مڇي حاصل ڪري سگهجي ٿي. ۽ اهڙا تجربا گذريل ڏهن سالن کان جپان ۾ ته ٿي رهيا آهن جنهن ملڪ جو سڄو بارڊر سامونڊي ڪنارو آهي ۽ ايامن کان سندن گهڻو گذر سفر مڇيءَ تي هلندو اچي.
ايل (EEL) ـــ يعني گوج مڇيون ڊگهيون ۽ نانگن وانگر سنهيون ٿين جن جو گوشت چڱو لذيذ آهي. جپان ۾ انهن مڇين جا هزار کن مختلف فارم آهن جن ۾ هنن جي واڌ جو خيال رکيو وڃي ٿو. انهن مڙني فارمن مان هر سال ويهه ملين سير گوج مڇي حاصل ٿئي ٿي. يعني پنج لک مڻ کن. اهڙي طرح ايتري ئي مقدار ۾ اوسٽر Oyesters ٿين ٿا. ساڳي طرح ٻنوڙو ڏيڻ سان گانگٽن جو هڪڙو فارم کلئي سمنڊ کان پنج هزار دفعا وڌيڪَ گانگٽ پيدا ڪري ٿو.
جينيٽڪس ـــ نسلن جي سائنس ــــ ڏينهون ڏينهن ترقي ڪري رهي آهي ۽ سڄي دنيا جي ترقي يافته ملڪن ۾مڇين جا بهتر نسل ۽ قسم پيدا ڪرڻ لاءِ تجربا ٿي رهيا آهن ـــ ان کان علاوه اونهي سمنڊ ۾ تمام گهڻي مڇي آهي. خاص ڪري ڪئي جي پڇ جهڙي (Rai – Tail) مڇي، اها کائڻ ۾ به چڱي لذيذ آهي. پر شڪل جي ايڏي ڪوجھي ۽ ڪراهت واري ٿئي ٿي جو ڏسڻ کانپوءِ کائڻ تي دل هرگز نٿي چوي. پر ان جو گوشت ڌار ڪري وڪيو وڃي ته ڏڪار ۾ ماڻهو گذر ڪري سگهي ٿو يا ان ۾ ايتري ته ايف ـــ پي ـــ سي Fish Protein Concentrate آهي (ستر اسي سيڪڙو کن) جو اهڙيءَ مڇيءَ جو ٻورو (پائوڊر) ڪري کير ٺاهي طاقت خاطر پي سگهجي ٿو يا ان پائوڊر کي اٽي سان ڳوهي ماني پچائي سگهجي ٿي.
اهڙي طرح سمنڊ تي ترندڙ سنهو گاهه پلينڪٽن جيڪو دوربين سان ئي ڏسي سگهجي ٿو. ان مان پڻ انسان فائدو وٺي سگهي ٿو. اهي پلينڪٽن ـــ سامونڊي ترندڙ چراگاهه اهڙا ته طاقتور آهن جو انهن کي کائڻ سان ”بلو وهيل“ مڇي ڏينهن ۾ پورو هڪ مڻ تور ۾ وڌي ٿي ۽ ٻن سالن اندر هن جي ڊيگهه پنجهٺ فٽ ٿيو وڃي. ٿي سگهي ٿو اڳتي هلي ڇاڻڻ جا بهتر ۽ سستا طريقا ايجاد ٿين جنهن ذريعي سمنڊ جو پاڻي ڇاڻي منجھائس پلينڪٽن حاصل ڪري وٺجي جيڪو عام حالتن ۾ تمام گهڻو سنهو آهي ۽ پاڻيءَ سان گڏ ڇڻيو/وهيو وڃي. هونءَ تجربي خاطر ڏيڍ لک مڻ پاڻي جڏهن ململ جهڙي سنهي ڪپڙي ذريعي ڇاڻيو وڃي ٿو ته ان مان فقط پنج سير پلينڪٽن حاصل ٿي سگهي ٿو. سو به اهڙي هنڌ جي پاڻيءَ مان جيڪو ان گاهه پلينڪٽن سان تمام گهڻو گھاٽو هجي. سو اهڙين حالتن ۾ في الحال پلينڪٽن ڪڪڙ يا ڳائي گوشت کان به مهانگو پوندو.
سمنڊ اندر جيڪي کاڻيون آهن انهن جي کوٽائيءَ مان انسان ذات کي چڱو فائدو رسي سگهي ٿو. اڃان تائين معدنيات ۾ سمنڊ مان فقط لوڻ حاصل ڪريون ٿا. باقي ٻيا سڀ ڌاتو ائين جو تيئن پيا آهن. ڪيترائي ملين بلين ٽن مختلف ڌاتو ته رڳو پاڻيءَ سان مليل آهن: ڪلورين، سوڊيم، مئگنيشيم، سلفر، ريڊيم، آئيوڊين، ٽامو، شيهو، جست، ٽين، گندرف، شورو، سون وغيره ـــ چند ڌاتن جا نالا آهن جيڪي سمنڊ مان حاصل ٿي سگهن ٿا. سامونڊي جيت جڙا ۽ جانور انهن مان ڪي ڌاتو پنهنجي ضرورت لاءِ ڪڍندا رهن ٿا. جيئن سِنيل، اوسٽر ۽ ڪورال پنهنجا گهر ٺاهڻ لاءِ ڪئلشيم ڪڍي استعمال ڪن ٿا. خود سامونڊي گاهه جي ڦٽڻ لاءِ جنهن آئيوڊين جي ضرورت آهي سا پاڻيءَ مان ملي ٿي. پلينڪٽن جا ٻوٽا پڻ پاڻيءَ مان فاسفيٽ ۽ نائٽريٽ حاصل ڪن ٿا. انهن مان ڪي ڪمائتيون شيون اسان سيڪنڊ هئنڊ حاصل ڪريون ٿا ـــ يعني سَنئون سڌو سامونڊي پاڻيءَ يا کاڻين مان نه پر سامونڊي ٻوٽن ۽ سامونڊي جانورن مان. جيئن دنيا جي گهڻي ۾ گهڻي آئيوڊين سامونڊي گاهه کي ساڙي حاصل ڪئي وڃي ٿي يا وري آڳاٽي زماني جي سڪل سمنڊ واري حصي ۾ دفن ٿيل سامونڊي گاهه جا لاهه ڪڍي ان مان حاصل ڪري سگهجي ٿي. ٽيڪساز آمريڪا ۾ هڪ ڪمپني آهي جيڪا سامونڊي پاڻيءَ مان مئگنيشيم ڪڍي ٿي. اهو بيحد هلڪو ۽ ڪمائتو ڌاتو ٿئي. هڪ ڪعب ميل سمنڊ جي پاڻيءَ ۾ ڇهه ملين ٽن کن موجود ٿئي ٿو. اهو ڌاتو هوائي جهاز ۽ راڪيٽن جي ٺهڻ ۾ ڪتب اچي ٿو. ان کان علاوه مئگنيشم دوائن، ٽٿ پيسٽن ۽ ڇپائيءَ جي مس ۾ پڻ استعمال ٿئي ٿو. ساڳي ڪمپني سمنڊ جي پاڻيءَ مان برومين Bromine پڻ ڪڍي ٿي. جيڪا شيءِ پڻ دوائن ۾ ڪم اچي ٿي ۽ پيٽرول جي صفائيءَ لاءِ پڻ فائديمند آهي. بهرحال اهي شيون سمنڊ سان ايتريون ته مليل آهن جو الڳ ڪرڻ ۾ ڪافي محنت ۽ خرچ اچي ٿو. خاص ڪري سون جو ٻورو ته ايترو ڇڍي طرح پاڻيءَ سان مليل آهي جو جيترو خرچ پاڻيءَ مان سون ڪڍڻ تي اچي ٿو ان کان سستو ته حيدرآباد جي تلڪ چاڙهيءَ جي ”جويلري پئلس“ دڪان تي هالا جو حاجي اسماعيل ميمڻ ويٺو وڪڻي. ٿي سگهي ٿو اڳتي هلي سائنس اڃان به ترقي ڪري ۽ اهڙيون شيون ۽ طريقا ايجاد ٿي وڃن جن ذريعي سمنڊ مان اهي ڌاتو گهٽ خرچ ۽ گهٽ محنت سان حاصل ٿي سگهن.
دراصل سمنڊ جي اونهن تهن ۾ انسان اڃان هاڻ گهڙڻ شروع ڪيو آهي جيئن خلا ۾ راڪيٽ ڪافي ترقي بعد وڃڻ شروع ٿيا تيئن سمنڊ جي ترن (Bathy Scaphes) ۽ اونهي پاڻيءَ ۾ هاڻ آب دوز جهازن (Sub-Marines) اڻ ڏٺل اڻ وائٺل علائقي جي کوجنا لاءِ وڃڻ شروع ڪيو آهي. ۽ اميد ته اسان مان ڪيترا ان وقت تائين جيئرا هوندا جيڪي انهن سامونڊي جهازن کي سلامتيءَ سان سمنڊ جي تري ۾ لهندي ۽ چڙهندي ٻڌندا. ائين جيئن اڄ ڪلهه جيٽ هوائي جهاز هڪ هوائي اڏي کان ٻي هوائي اڏي تائين اڏامندو رهي ٿو. ۽ انهن خاص داٻ وارن سامونڊي جهازن ۾ نظارو ڪندڙ مسافر سمنڊ جي تري ۽ کاهين (Abyss) ۾ وڃي عجيب قسم جون مڇيون، ڪراهت ڏياريندڙ حيوان ۽ ننڍا وڏا جيت جڙا پڻ ڏسي سگهندا.