الطاف شيخ ڪارنر

گهاتو گهر نہ آئيا

هي ڪتاب سمنڊ ۽ سامونڊي جيون سان گڏ آبي جيون تي لکيل ڪالمن، سفرنامن، مضمونن ۽ ڄاڻ تي مشتمل آهي، جنهن جو ليکڪ ناميارو سفرناما نگار الطاف شيخ صاحب آهي.
ڪتاب ۾ کوڙ دلچسپ ۽ معلوماتي مضمون شامل آهن، جيئن شارڪ مڇي لذيذ ڇو آهي، خطرناڪ ڇو آهي؟ وهيل مڇي جا قسم، ان جا فائدا ۽ اها وهيل جنهن جي عنبر سبب اسپيني مهاڻا ڪروڙ پتي ٿي ويا. گانگٽ، اسپنج ۽ ٻين آبي جيون بابت دلچسپ معلومات. سنڌو نديءَ جي انڊس ڊولفن يا انڌي ٻلهڻ بابت تفصيلي ڄاڻ. سنڌوءَ جي لذيذ ترين پلي مڇيءَ بابت تفصيلي ۽ دلچسپ مضمون. ڳاڙهي، نيري، اڇي ۽ ڪاري سمنڊ بابت معلومات. کاري ۽ مٺي سمنڊ بابت حقيقتون ۽ معلومات ۽ ٻيا به کوڙ پڙهڻ جهڙا ليک شامل آهن.
  • 4.5/5.0
  • 4987
  • 1170
  • آخري ڀيرو اپڊيٽ ٿيو:
  • الطاف شيخ
  • ڇاپو پھريون
Title Cover of book گهاتو گهر نہ آئيا

عام مڇيون

• مڇي پاڻيءَ جو جانور آهي هوءَ پاڻي ۾ ئي رهي سگهي ٿي. پاڻيءَ مان ٻاهر ڪڍڻ تي هوءَ ڦٿڪي ڦٿڪي نيٺ مري وڃي ٿي.
• ڪجهه مڇيون فقط مٺي پاڻيءَ ۾ رهي سگهن ٿيون يعني دريائن، ڍنڍن ڍورن ۾ ۽ ڪجهه مڇيون فقط کاري پاڻيءَ ۾ ـــ يعني سمنڊ ۾. ڪي مڇيون وري ٻنهي نمونن جي پاڻيءَ ۾ جيئريون رهي سگهن ٿيون. نه ته عام طرح مٺي پاڻيءَ جي مڇيءَ کي کاري پاڻيءَ ۾ يا کاري واريءَ کي مٺي ۾ وجھبو ته هوءَ گهڻو ڪري مري ويندي.
• جيئن ته مڇيءَ کي هر وقت پاڻيءَ ۾ رهڻو پوي ٿو ان ڪري هن جي جسم جي بناوت قدرت اهڙي نموني جي ٺاهي آهي جو هوءَ پاڻيءَ اندر تري ۽ ساهه کڻي سگهي ٿي.
• مڇيءَ جو جسم ڊگهو ٿئي ٿو. سندس منڍيءَ وارو حصو ڪنڊائتو، وچ سڌو ۽ چپترو ۽ پڇ (پوڇڙي) گهڻو ڪري وچ مان چيريل ٿئي ٿو. مڇي پڇ کي ٻيڙيءَ جي سکان (Rudder) وانگر هيڏانهن هوڏانهن موڙڻ سان پاڻ کي ساڄي کاٻي مٿي هيٺ يا پويان ورائي سگهي ٿي. مڇيءَ کي ڳچي نه ٿئي. مختلف مڇين کي مختلف تعداد ۾ کنڀڙيون (Fins) ٿين جن کان هوءَ چپن (Oars) جو ڪم وٺي ڪمال ڦڙتي ۽ رفتار سان اڳيان پويان تري سگهي ٿي. ڍنڍن نالن جو پاڻي اوچتو سڪي وڃڻ تي مڇي انهن کنڀڙاٽين ذريعي گپ يا سڪيءَ ۾ ٿورو هلي به سگهي ٿي.
• مڇي پاڻيءَ جي مٿاهين تهه تي توڙي هيٺ اونهو، ڪافي رفتار سان تري سگهي ٿي. سالمن مڇي ته ضرورت وقت پنجويهه ڪلوميٽر في ڪلاڪ جي حساب سان ڀڄي سگهي ٿي.
• مڇيءَ جي اک (ماڻڪي) ٻين ڪرنگھي وارن جانورن جي ڀيٽ ۾ وڏي ٿئي ٿي، جيئن پاڻيءَ اندر وڌ ۾ وڌ روشني اک جي اندر داخل ٿي سگهي. مڇيءَ جون اکيون ٿوريون ٻاهر نڪتل ٿين ٿيون. اکين جي ڍڪڻ لاءِ مڇيءَ کي اسان وانگر ڇپر نه ٿين ان ڪري ننڊ ۾ به سندس اکيون کليل نظر اچن ٿيون. البت بچاءَ ڪارڻ قدرت ان کي اک مٿان سنهو ۽ مضبوط وکو بخشيو آهي جيڪو نهايت صاف ۽ شفاف ٿئي ٿو.
• گهڻين مڇين کي هڪ اک مٿي جي هڪ پاسي ٿئي ٿي ته ٻي ٻئي پاسي. پر ڪن ڪن مڇين کي جيڪي پاسيريون ٿي ترن ٿيون، ٻئي اکيون مٿي جي مٿين حصي ۾ ٿين.
• اهي مڇيون جيڪي اونهي سمنڊ جي تري ۾ رهن ۽ ترن ٿيون ـــ جتي ڏينهن رات گهگهه اونداهه آهي، اهي انڌيون ٿين. سنڌو نديءَ جي ميري پاڻيءَ ۾ به جيڪا ٻلهڻ (Dolphin) مڇي رهي ٿي ان لاءِ به چيو وڃي ٿو ته انڌي آهي جيتوڻيڪ سندس ٻيون ڀينرون جيڪي دنيا جي شفاف سمنڊن ۽ تلائن ۾ رهن ٿيون انهن جو نور ۽ نظر بلڪل چٽو آهي.
• اکين اڳيان مڇيءَ کي جيڪي ٻه ننڍڙا سوراخ آهن اهي سندس نڪ جون ناسون آهن. انسان جي نڪ وانگر مڇيءَ جو نڪ وات سان نٿو ملي ۽ نه مڇي انهن ناسن ذريعي ساهه کڻي سگهي ٿي.
• مڇيءَ جو نڪ فقط سونگهڻ جي ڪم ۾ اچي ٿو جنهن حواس جي هن کي تمام گهڻي ضرورت آهي. مڇي گهڻو ڪري ڪا به شيءِ ڇهڻ، چکڻ يا ڏسڻ بدران سونگهي کائي ٿي.
• ڪن مڇين کي اسان وانگر ڏند ٿين پر اهي پٺيان مڙيل ٿين. ڪن مڇين کي ڏند بنهه نه ٿين. ڏندن جي جاءِ تي سخت هڏيءَ جهڙيون مهاڙون هيٺينءَ ۽ مٿينءَ ڄاڙيءَ ۾ ٿين.
• مڇيءَ کي ٻين جانورن جهڙي کل يا وار نه ٿين پر سڄو جسم ڇلرن سان ڀريل ٿئي ٿو جيڪي سنها، سخت ۽ ڪجهه لچڪڻا ٿين. منهن کان وٺي پڇ تائين، مڇين کي هڪ قطار خاص ڇلرن جي پڻ ٿئي جنهن ذريعي هو پاڻيءَ جو دٻاءُ محسوس ڪري سگهن ٿيون.
• ڪن وڏين مڇين کي بچاءَ لاءِ هٿيار به ٿين جن سان هو پنهنجو بچاءُ ڪري سگهن يا حملو ڪن ٿيون. تلوار مڇي Sword Fish ان جو هڪ مثال آهي جنهن جو وات اڳيان سنهو ۽ ڊگهو خنجر وانگر ٺهيل آهي. جنهن سان هوءَ دشمن کي ڀڄائي ۽ ڪمزور کي شڪار لاءِ ڪيرائي سگهي ٿي.
• ڪن پکين ۽ جانورن وانگر مڇين جا رنگ به قدرت اهڙا نرالا رکيا آهن جو اهي سولائيءَ سان پاڻ کي دشمن کان لڪل رکي سگهن ٿيون.
• مڇيون ٻن درجن ۾ ورهائي سگهجن ٿيون: هڪ ڪنڊن واريون جيئن ته سونهري Gold Fish، کڳو، ڪرڙو، ماڪرل Mackeral، ڪاڊ Cod مڇي، ڄرڪو، پلو وغيره جيڪي مٺي پاڻيءَ جون به آهن ته کاري جون به. شارڪ مڇي، ڪتو مڇي Dog Fish ۽ Sting Ray مڇيون ڪارٽيليجينس مڇيون Cartilaginous Fishes سڏائين ٿيون. اهي فقط کاري پاڻيءَ (سمنڊ) جون مڇيون آهن.
• مڇين جو ڳاڻيٽو ٿڌي رت وارن Cold – Blooded جانورن ۾ ٿئي ٿو. هنن جي جسم جو ٽيمپريچر اوس پاس جي پاڻيءَ جيترو گهٽ ٿئي ٿو.
• مڇيون گهڻن ئي قسمن جو کاڌو کائين ٿيون. ڪي مڇيون پاڻيءَ ۾ ترندڙ سنهو گاهه کائين ته ڪي وري مٺي يا کاري پاڻيءَ ۾ ٿيندڙ پن ٻوٽا کائين ـــ اهي مڇيون هربيورس Herbivorous سڏجن ٿيون. ٻيون مڇيون جيت، پسو ۽ ننڍڙيون مڇيون کائين. اهي ڪارنيورس Carnivorous سڏجن. ڪي مڇيون وري ٻنهي قسمن جي خوراڪ کائين.
• مڇي پاڻيءَ ۾ رهڻ ڪري اسان وانگر نڪ مان ساهه ڪانه کڻي. مڇيءَ جي ساهه کڻڻ جي عضون کي ڪليون Gills سڏجي ٿو. اهي هوا ۾ موجود آڪسيجن بدران پاڻيءَ سان مليل آڪسيجن چُهن ٿيون. ساهه کڻڻ مهل مڇي سڄو وات پاڻيءَ سان ڀريندي آهي. جتان اهو پاڻي پيٽ ۾ وڃڻ بدران سنهڙن سوراخن ذريعي مڇيءَ جي ڪلين ڏي روانو ٿيندو آهي. جتي مڇيءَ جي رت جون ڳوٿريون ان پاڻيءَ مان آڪسيجن چوسي ڪڍن ٿيون. آڪسيجن نڪرڻ بعد اهو پاڻي ڊگهين نلين ذريعي اکين هيٺان ٺهيل سوراخن مان ٻاهر خارج ٿيو وڃي. اهو ئي سبب آهي جو مڇي فقط صاف پاڻيءَ ۾ رهي سگهي ٿي جنهن ۾ آڪسيجن موجود هجي. گندي پاڻيءَ ۾ هڪدم مريو وڃي. مڇيون پاليندڙ هر وقت دٻن جو پاڻي بدلائيندا رهن ٿا يا نڙانڍيءَ ذريعي پاڻيءَ اندر تازي هوا موڪلڻ جو بندوبست ڪن ٿا.
• اوٻاريل پاڻيءَ ۾ مڇي جيئري رهي نٿي سگهي جو اوٻارڻ سان پاڻيءَ مان آڪسيجن نڪريو وڃي.
• هڪڙين مان ٻيون مڇيون آنن ذريعي ٿين ٿيون. مڇيون پنهنجا آنا سمنڊ ۾ ئي لاهين جيڪي ڪجهه عرصي بعد پاڻهي ڦٽن. ڪي ڪي مڇيون پنهنجا آنا سمنڊ جي ڪناري تي تري ۾ آکيرا ٺاهي ان ۾ لاهين ۽ ٻچا ڦٽڻ تائين انهن جي باقاعدي سار سنڀال لهن.
• ڪي ڪي ٽراپيڪل مڇيون ـــ جهڙوڪ عربي سمنڊ، هندي سمنڊ ۽ ڪرنا ڦلي، گنگا، اراودي ۽ سنڌو ندي وغيره جون آنن بدران ٻچا ڏين. هو ٻاهر آنا لاهڻ بدران پنهنجي پيٽ ۾ ئي رکن جيڪي پوءِ ٻاهر نڪري ٻچا ٿين.
• مڇيءَ جي ننڍن ٻچن لاءِ قدرت ڪو خاص بچاءُ نه رکيو آهي. ايندڙ ويندڙ وڏي مڇي انهن کي هڙپ ڪري پنهنجو پيٽ قوت ڪندي رهي ٿي. قدرت ان جي بدلي شايد اهو نظام رکيو آهي ته هر هڪ مڇي ايترا ته لکين آنا ڏئي ٿو جو سمنڊ مڇيءَ کان خالي ئي نٿا ٿين. پلي جي آني دراصل ان جا لکين ننڍڙا ننڍڙا آنا (بيضا) آهن جيڪي هڪ ٻئي سان مليل صورت ۾ نظر اچن ٿا. ڪي ڪي سامونڊي مڇيون هڪ ئي وقت ٻه ٻه ڪروڙ به آنا ڏين ٿيون.
• مڇين مان ڪيترائي فائدا آهن. مڇي کاڌ خوراڪ پهچائڻ لاءِ تمام اهم ساهه واري آهي. سندس گوشت ۾ ڪيتريون ئي طاقتون Proteins موجود آهن جيڪي اسانجو معدو جلد هضم ڪري سگهي ٿو.
• مڇيءَ جي جيري مان ڪارائتو تيل ملي ٿو جنهن ۾ وٽامن اي ۽ ڊي گهڻي مقدار ۾ ٿئي ٿي. ان ڪري ڊاڪٽر انهن وٽامن جي کوٽ جي پورائي لاءِ پنهنجن مريضن ـــ خاص ڪري ٻارن کي مڇيءَ جي جيري جو تيل استعمال ڪرڻ لاءِ چوندا آهن.
• آڪسيجن جي کوٽ يا پاڻيءَ جي گندي ٿيڻ ڪري ڪناري وٽ جيڪي مئل مڇيون نظر اچن ٿيون اهي انسان توڙي جانورن کي کائڻ نه کپن. البت اهي مڇيون ڀاڻ طور زمين کي ڏئي سگهجن ٿيون.
• نادين، تالابن، کوهن ۽ ندين ۾ موجود ڪن ڪچرو مڇيون کايو وڃن ۽ پاڻي صاف ڪن ٿيون. ان کان علاوه پاڻيءَ ۾ موجود مليريائي مڇرن جا آنا پڻ کايو وڃن. انهن فائدن کان علاوه مڇين جا ڪيترائي ڪارج آهن.