اسپنج
اسپنج ترندي نظر نه اچن پر اهي سمنڊ جي تري ۾ ڦاٿل ٿين يا ڪنهن شيءِ کي چهٽيل ملندا . ڪڏهن جهاز هڪ هنڌ مهينن جا مهينا بيٺو هوندو آهي ته سندس تري ۽ پاسن تي بارناڪلس، ڪورال ۽ ٻيا ڪيترن ئي قسمن جا سامونڊي ساهوارا Sea Growth چهٽي پوندا آهن. اسپنج پڻ انهن مان هڪ آهي. اهي اسپنج جھڳٽي جي شڪل ۾ چهٽيل هوندا آهن يا وڻ وانگر ٽاريون ٽاريون ٿيل ۽ شل نه ڪو جهاز ڀڄي پوي. سال ڏيڍ بعد ان ٻڏل جهاز جو سمنڊ جي تري مان جيڪو ٽڪرو کڻبو ته اصلي شڪل ۾ هرگز نه ملندو. پر اسپنج جهڙيون شيون سندس چوڌاري چنبڙيون پيون هونديون جيڪي ڪهاڙي يا ڪپ سان ئي کرڙي لاهي سگهجن ٿيون.
هلندڙ چلندڙ جهاز جي لوهي جسم تان پڻ اهي سامونڊي ساهوارا اهڙي طرح لاهيا وڃن ٿا جيڪي بندرگاهه ۾ بيهڻ دوران چنٻڙيو وڃن. خشڪ گودي Dry-Dock ۾ جهاز کي بيهاري پوءِ سوين مزور انبيون، کرپيون۽ ڇيڻيون کڻي ان سڄي ٻاهرين کل کي کرڙي صاف ڪن. پوءِ تيل جو مَکُ ڏيئي رنگ روغن ڪن. جپان، جرمني، آمريڪا جهڙن سائنسي ترقي يافته ملڪن ۾ اها صفائي لوهي رنبين ۽ کرپين سان ڪرڻ بدران ريتيءَ جي ڦوهاري سان ڪئي وڃي ٿي جنهن کي Sand Blasting سڏجي ٿو. اها ريتي هوا جي پريشر سان ڦوهارن ذريعي جهاز جي جسم تي هڻبي آهي. ان ريتيءَ جي ذرڙن ۾ بندوق جي گولين وانگر ايڏي ته رفتار هوندي آهي جو هٿن ۾ سوراخ ڪري رکن. بهرحال ان طريقي سان جهاز جي ٿورا ماڻهو جھٽ پٽ صفائي ڪريو وٺن.
اسپنج گهڻو ڪري ٽيوب وانگر ٿين. هيٺان بند پر مٿان کليل ٿين جن مان پاڻي اندر ايندو ويندو رهي ٿو. ڪي گول بالن جهڙا ڪي ماکيءَ جي مانارن جهڙا پڻ ٿين. اسپنجن ۾ وري ننڍڙا کيکڙا، ڪينئان ۽ سامونڊي سُرا اچي وهن/لڪن. اسپنجن جا ڪي قسم وهنجڻ ۾ ڪم ايندا آهن يورپ ۽ آمريڪا پاسي ماڻهو گهڻو ڪري انهن سان پنهنجن پيرن جون کڙيون ۽ ٺونٺون کرڙي صاف ڪن. اسان وٽ سنڌ ۾ به ڪٿي ڪٿي اهي اسپنج استعمال ٿين. ڪٿي وري پکين جا آکيرا يا ڪنڀار جا ٺهيل سامونڊي اسپنج جهڙا ٺڪر جا اسپنج ڪم ۾ آڻين.
سامونڊي اسپنج جي هڪ قسم ـــ گلاس اسپنج کي ولائتي ڀوري ڀاڻ ۾ ملائي زمينن ۾ استعمال ڪبو آهي. جيڪو فصل لاءِ تمام ڪارائتو ثابت ٿئي ٿو. اسپنج بابت هڪ اهم ڳالهه ته هو جيتوڻيڪ ساهواري شيءِ سڏيو وڃي ٿو پر سوال آهي ته اسپنج جانور يا جيت جڙو آهي يا ڀاڄي گاهه!؟ اهو سوال ارسطو جي ڏينهن کان وٺي هلندو اچي. ارسطوءَ جهڙي فيلسوف به پنهنجي خيال جو اظهار ڪرڻ بدران جوابن ۾ پنهنجن همعصرن جا رايا ڏيئي ڇڏيا هئا.
بهرحال اڄ جي ماڊرن زولاجيڪل کوجنائن اسپنج کي جانورن Zoophytes جي صف ۾ بيهاريو آهي جن کي پٺيءَ جو ڪنڊو ناهي. اسپنج سليڪا ۽ ڪئلشيم جي تهن جو ٿئي ٿو. پاڻيءَ ۾ موجود اهي شيون هو پاڻ ۾ جذب ڪري وڏو ٿيندو رهي ٿو. اسپنج جي سڄي جسم تي گول سوراخ ٿين جن ذريعي اسپنج جو جسم کاڌو حاصل ڪري ٿو ۽ خارج ڪري ٿو. اسپنج لاءِ کاڌو کائڻ ۽ ساهه کڻڻ هڪڙو ئي ڪم آهي ــ جيڪو هو سمنڊ جي پاڻيءَ مان حاصل ڪري ٿو. ڇو جو سمنڊ جي پاڻيءَ منجهه هوا توڙي کاڌي جا جزا موجود آهن.
اسپنج مڇيءَ وانگر پاڻيءَ ۾ تري نٿو پر هميشه ڪنهن هڪڙي ٽڪري يا وڏي پٿر تي پنهنجي جسم مان ڪڍيل کونئر ذريعي چنبڙيل رهي ٿو. ڪڏهن ڪڏهن اسپنج ڪناري جي ايترو ويجھو رهن جو وير لهڻ تي انهن پٿرن تي ڪيترائي ڪلاڪ پاڻي نه هوندو آهي. ان مان ظاهر ٿو ٿئي ته اسپنج عارضي طور پاڻيءَ بنان به جيئرو رهي سگهي ٿو. بهرحال ان جو مدو مختلف قسمن جي اسپنجن لاءِ مختلف آهي.