• پريان لوءِ جو پيارو شاعر
سجاد ميراڻي حساس شاعر، باادب اديب ،معتبر شخصيت وارو شخص ۽ پيارو دوست آهي. آءٌسندس شاعري ۽ شخصيتتي ويچار ونڊي پڙهندڙن آڏون پيش ڪريان ٿو. سنڌي غزل لوازمات جي حوالي سان پاڪستاني غزل جهڙو آهي. پاڪستاني غزل کي هندستاني غزل کان علحده ڪري پيش ڪرڻ لاءِ مهدي حسن، استاد غلام علي ۽ ٻين موسيقيءَ لاءِ گهڻو جاکوڙيو. تڏهن وڃي ڪو جزوي فري فرق ظاهر ٿيو، اسان جي غزل کي علحده ڪرڻ ۾ استاد محمد يوسف ۽ منظور سخيراڻيءَ جو تخيل وري به پنهنجي ڪلاسيڪل موسيقيءَ ڏانهن ويو. جن شاهه سائينءَ کي اڳواڻ بڻائي ڏوهيڙي سان غزل کي نوازيو۽ سنڌي غزل جي گائڪيءَ کي معراج بخشيو. اها ڪا جزوي تبديلي نه آهي. اها تمام وڏي تبديلي آهي. اسان جو پيارو دوست سجاد ميراڻي خيرپور دبستان جو سجاڳ ۽ ساڃاهه وند شاعر آهي. خيرپور کي گواليار ، بيڪانير، لاهور ۽ سنڌ جي گائڪن وڏو شرف بخشيو. اهو سهرو خيرپور جي ميرن تي سونهين، پر جڏهن اڃا غزل، غزل نه بڻيو هو، ريختو سڏبو هو. ان وقت به خيرپور دبستان جو داتا سچل سرمست ۽ روهڙيءَ جي بيدل فقير ريختي ۾ پاڻ موکيو هو. خيرپور جي ادبي تاريخ جي دنيا ۾ خاص مقام رکي ٿي. ان سرزمين جو شاعر سجاد ميراڻي ان ڌرتيءَ جو ستارو آهي. ۽ سنڌي ادبي سنگت شاخ پريالوءِ جو اڳواڻ پڻ.
سجاد ميراڻي مختصر غزل جو شاعر آهي. هن دور ۾ سنڌ جا تمام گهڻا شاعر مختصر غزل جا شاعر آهن. ان جا ٻيا به ڪارڻ ٿي سگهن ٿا پر منهنجي نظر ۾ هڪ وڏو سبب اهو آهي ته گائڪيءَ ۾ غزل جا چار بند مس ڳايا ٿا وڃن.تنهنڪري غزل کي مختصر ڪيو ويو آهي. ڪنهن دور ۾ گراموفون رڪارڊنگ ۾ ٽن کان ساڍا ٽي منٽ هڪ غزل يا گيت کي مس ملنداهئا. پهريون انهن ڪمپنين ڪلڪتي مان شروعات ڪئي. پوءِ بمبئي(ممبئي) آيا. ته وڏا فنڪار ۽ شاعر ان رڪارڊنگ لاءِ تيارنه هئا. هاڻي مختصر غزل لکجي ٿو. وقت وقت جي ڳالهه آهي. حقيقت اها آهي ته غزل جا مکيه ٽي عنصر آهن.مطلعو(سرو) مقطعو (پڄاڻي) شاهه بند (شاهه بيت) آهن سجاد ميراڻي غزل جي لوازمات توڻي فڪر کي چڱي پرڄاڻي ٿو. پاڻ اسستاد شاعرن منجهان آهي. سجاد جا غزل پنهنجي فني ساخت ۾ ڳتيل ۽ ڀرپور غزل آهن. ڏسو هن غزل جا چند بند:
ويندي ويندي وفاڪيون وڃجو!
سهڻا سائين! سخا ڪيون وڃجو!
سڪ جي ساگر ۾ وهي ٿي پئي
ناوَ جو ناخدا ڪيون وڃجو!
انتها جو فڪر نه آ ڪوئي
بس رڳو ابتدا ڪيون وڃجو!
پيار پنهنجو هي شل رهي قائم،
دل سان دلبر! دعا ڪيون وڃجو!
هي بحر فارسي بحرن منجهان آهي. هن بحر جو عروض مسدس تي آڌاريل آهي. عجمي ٻولين ۽ موسيقيءَ جو ترجمان بحر آهي. حقيقت اها آهي ته سڀني بحرن کان ننڍي عروض وارو بحر آهي. سجاد جي عروضي چونڊ کي دادڏيڻ کان سوا رهي نٿو سگهجي. هن غزل جا قافيا ته فارسي ۽ عربي آهن ليڪن رديف جي چونڊ ۾ سائين سجاد ه پُر اميد ماحول چٽيو آهي. جنهن جي ڪري عشق ۽ حسن جو مقام عام پڙهندڙ اڳيان شاعر جي منشا مطابق پڌرو ٿئي ٿو. پنهنجو خيال ٻين تائين جيئن جو تيئن رسائڻ توڻي مڃائڻ وارو فن سجاد وٽ اُتم درجي جو موجود آهي.سجاد پنهنجي اباڻي ٻيڙائتي ماحول کي هن غزل ۾ ساهه بند جو روپ ڍڪائڻ ۾ بلڪل ڪامياب ويو آهي. ساگر رڳو سمونڊ جو نالو ناهي. پر سنڌ جڏهن ريل چيل ڪيو وهندو هو، ته سنڌوءَ کي سنڌو ساگر سڏيو ويندو هو. واهه واهه جواب ناهي! غزل جي هن بند يا بيت جو.هيءُ غزل جو بند نه صرف تاريخي طور تي مڃتا جو مستحق آهي. پر شاعراڻي فن ۽ رچاءُ جو جواب ناهي.تجنيس صرف وائي، ڪافي ۽ بيت لاءِ مخصوص ناهي. هن غزل جو ٻئي مصرعون تجنيس جو شهڪار آهن.معاف ڪجو، مون سجاد سائينءَ جي ساعريءَ جي ڪليات کي ڇڏي جزيات تي بحث شروع ڪيو آهي. شايد اهو به سنڌ جي مٽيءَ جو اثر آهي. وريبه هڪ ننڍي بحر تقارب جو غزل ملاحظه فرمايو:
اچو ٿا نچان ٿو وڃو ٿا لڇان ٿو،
لڪو ٿاپڇان ٿو ڏسو ٿا سڪان ٿو.
اوهان جي بدن مان جا خوشبو اچي ٿي
گلابي گلن جان مان کي سنگهان ٿو
تون سيني تي منهنجي اچي ڪَنُ رکي ڏس
اندر ئي اندر ۾، مان ڪيڏو رجهان ٿو
پرين تنهنجي پيرن جي خاڪ شفا مان
اکين ۾ وجهان ٿو، چپن سان چمان ٿو
پڇو ٿا ڇا ٿو لکان ۽ پڙهان مان
اوهان کي لکان عو اوهان کي پڙهان ٿو
منهنجو دين پنهنجو منهنجو دين ڌرم پنهنجو
جتي سونهن ”سجاد، سجدو ڪيان ٿو
بحرمتقارب ۽ خفيف ننڍا بحر آهن. سنڌ جي گهڻن دوستن اصطلاحن جو ڪاٻوڙو ڪيو اهي. وڏن بحرن جا ڀڳل وزن به انهن لاءِ ننڍا بحر بڻجي وڃن ٿا. ايئن نه ڪرڻ کپي جو سڀاڻي اسان تي ٻين ٻولين جا نقاد چٿرون ڪن. سجاد سائينءَ جو هي غزل قافين جي مالها بڻجي ويو آهي. جنهن ۾ قافين جو حسين استعمال به آهي. ته فڪر جي گهرائي ۽گيرائي به آهي. سنڌڏي گرامر سان فارسي گرامر جو استعمال به حسين ترين آهي. ڪٿي ضمير ادغاميءَ سان ضمير حاضر جو استعمال گڏگڏ آهي ته ڪٿي اندريان قافيا مکين قافين سان گڏجي جيڪا سرن جي ورکا ڪن ٿا. اها تمام اُتم درجي جي موسيقي هن غزل کي سُرن جو شهڪار بڻائي ٿي. غزل جي تاريخ تي نظر وجهنداسين ته امير امراءُ، نوجوان حضرات ۽ اهي حسينائون جيڪي پنهنجي تعريف ٻڌڻ پسند ڪنديون آهن. هيءَ صنف انهن جي من پسند صنف رهي آهي. نه صرف ايترو پران صنف کي ايراني موسيقيءَ جو مقام مليل آهي. جنهن جا تيرهن راڳ آهن. اٺ راڳ زنگولا جا ۽ پنج راڳ غزال جا، هن صنف جا مکيه راڳ آهن. اها جدا ڳالهه آهي ته برصغير ۾ اردو ۽ سنڌي غزل کي غزل ارڙهن سؤ اسي کانپوءِ سڏيو ويو آهي.پهريان مقامي غزل کي ريختو سڏيو ويندو هو.
سجاد ميراڻيءَ جا غزل پنهنجي ٻڌندڙن ۽ پڙهندڙن جي اها گهرج چڱي پر پوري ڪن ٿا. حسن ادب، وجد، طوطاچشمي، لڇاءُ، سڪ ۽ سوز، تشبيهات، التجا، انتجا، اندههِ بيان، نمرتا ۽ هيٺاهين، حسن جو تقدس مٿين غزل جي زينت ۾ موجود آهن. وري سجاد جو هڪڙو غزل بحر متدارڪ مان ڏيان ٿو:
هوءَ ڪيڏي ته آهي چَري پيار ۾
جو چوي ٿي ته ويندي مَري پيار ۾
رات ڪيڏو ته ٿڌڪار ۾ ٿَڪُ ڀڳو
رات ڪيڏي ته وئي هئي ٺَري پيار ۾
هُن تهسهڻي به پوئتي ڇڏي سير ۾،
پاڻ ٿي يار وئي آ تَري پيار ۾
سچ جهڙي پرينءَ جو ڀاڪر ڀريم،
پو ته مان ڀي ويس ڄڻ ٻَري پيار ۾
هُوءَ ڪاري ڪري ڪيئن ماري وئي؟
ڳالهه ڪيڏي ته ٿي وئي ڳري پيار ۾
اڳ ته ”سجاد“ ڪيڏو نه سڌريل هو
هاڻِ هُو ڀي ويو آ کَري پيار ۾
سجادسائينءَ جي سموري غزل جي لڙهن مان شاهه غزل يا شهڪار غزل آهي. هي غزل اصطلاحن جو مجموعو بڻجي ويو آهي. پيار ۾ ٻري وڃڻ، پيار ۾ ڳري وڃڻ، ۽ پيار ۾ کري وڃڻ. هن غزل کي امتيازي حيٿيت بخشن ٿا. هتي سجاد سائينءَ جي هڪڙي تشبيهه بيان ڪري پوءِ اڳتي ٿا هلون! سهڻيءَ کي پوئتي ڇڏڻ واري تشبيهه هڪ تاج محل تشبيهه آهي، جيڪا هن غزل جي سونه ۾ امل حيثيت رکي ٿي. سنڌي ادب جا پارکو هن تشبيهه تي وري وري نظر وجهندا ته اسان جي همت افزائي ٿيندي. هن فارسي بحر جو نڀاءُ هن غزل ۾ سجاد جي مشتاقي ظاهر ڪري ٿو ته هن فن ڪٿان جو به هجي ۽ فن ڪار ڪٿان جو هجي ان لاءِ فني باريڪويون ڪا حيثيت ڪونه ٿيون رکن. سجاد ميراڻي پنهنجي ٽهيءَ جو سڄاڻ شاعر آهي آءٌ هن ڪتاب جي اشاعت تي کيس وري وري واڌايون ٿو ڏيان! ساٿ سلامت ! سنڌ سلامت‘
سرمد چانڊيو
ميراڻي محلو لاڙڪاڻو