رتنا جا رَنگَ : - جيسي ڪڏواڻي
حيدرآباد ۾ اچڻ کان پوءِ هفتي ٻن کان پوءِ سورت ۾ نوڪري لاءِ روانو ٿيڻو هو. جو کيس اُتي جي اسٽنٽ ڪليڪٽري ملي. سندس انگلينڊ مان موٽڻ کان اڳ ۾ ٻنهي سيڻن ٺهراءُ ڪيو هو ته ناتال تي سندن شادي ڪرائينداسون جنهن ڪري ماڻڪ جي ايندي ئي سندن شاديءَ جا سانباها ٿيڻ لڳا. پر ماڻڪ جي دل اصل نه هئي ته ڪو هو ايتري ۾ شادي ڪري. پاڻ جو انگلينڊ جون حورون ڏسي آيو هو سو حال في الحال هندوستاني ماڻهو ڏٺا نه ٿي وڻيس. پاڻ کي پڪو يورپين پئي سمجهائين. ڀانءِ ته ڄائو اُتي هو پر شايد ڪوئلن جي جهاز ۾ کڄي آيو هو. خير پيءُ کي ڪيترو جهليائين ته ايتري تڪڙ نه ڪريو پر پڻس چيس ته مون انجام ڪيو آهي سو ضرور پاڙيندس. ماڻڪ رتنا کي ڏٺو ئي ڪونه هو هينئر سندس مرضي ٿي ته کيس ڏسان. پر جرئت ڪونه ٿيس جو ائين ڪري.
خير شاديءَ جو ڏينهن اچي ويو. گهوٽ صاحب سنڀري موٽر ۾ ڪنواريتي گهر راهي ٿيو. پر دل ۾ ايئن ئي پئي چيائين ته جا ڇوڪري مون ڏٺي ناهي تنهن سان مان ڪيئن ٿو شادي ڪريان. ڪنواريتي گهر پهتو، کيس اندر وٺي ويا ته نارائڻداس کي چوڻ لڳو ته ”سائين مان ڪو ائين شادي ڪندس ڇا اول ڏسان ته ڇوڪري ڪهڙي پاڻيءَ ۾ آهي، ائين بنا ڏٺي مان شادي ڪونه ڪندس، الائي مونکي وڻي يا نه.“ ماڻڪ جي هيءَ عجيب روش ڏسي سڀني جا نشا ٽٽي ويا. ماڻهن سمجهيو ته شايد چرچو ٿو ڪري. پر ماڻڪ اصل ضد ٻڌي بيٺو، چوڻ لڳو ته، ”اول ڪنوار سان ملاقات ڪرايو ته پوءِ شادي ڪريان“. آيل ماڻهو وسا ٿي ويا؛ ڪنوار جي مائٽن کي حيراني لڳي ويئي؛ ڇوڪريءَ جون ساهيڙيون عجب ۾ پئجي ويون. نارائڻداس چيس ”بلڙا اسانجي پيريءَ ۾ پت رک. اهڙي جي تنهنجي مراد هئي ته اسانکي اڳ ۾ اطلاع ڏين ها، هاڻ ائين ڪيئن ٿيندو.“
ڇوڪري جا مائٽ خود کيس سمجهائڻ لڳا پر هو ڪنهن جي به ٻڌي ڇو ٿو؟ سڀ ڏاڍو اچي لاچار ٿيا؛ ڪن ڇا؟ ڇوڪرو چوي ته، ”مان نه ته موٽي ٿو وڃان؛ شادي ڪونه ڪندس“. رتنا ويچاري جا ڪنوار بڻجي اندر ويٺي هئي آخر تنهن جي ڪن تي اها ڳالهه آئي. پهرين ته منجهي پئي پر پوءِ يڪدم ڪو خيال آيس. پيءُ کي سڏ ڪيائين، چيائينس ته ”دادا توهين خيال ڇا جو ٿا ڪريو موڪليوس منهنجي Drawing Room ۾، پوءِ مان پاڻيهي ٽڪ مان ور لاهيندي سانس.“ ماڻڪ کي اطلاع ڏنو ويو سو يڪدم کيس اندر گڏجڻ ويو. رتنا ته بلڪل وڻندڙ، من موهيندڙ ۽ خوبصورت ڇوڪري هئي، پڙهيل سمجهو هنرمند ۽ چست چالاڪ پڻ هئي. ڇا پينٽنگ ڇا ڊرائنگ، ڇا سبڻ ڀرڻ، ڳائڻ وڄائڻ سڀ ۾ بلڪل هوشيار هئي. ماڻڪ اندر آيو ته يڪدم اٿي کيس سڀ پنهنجا هنر ڏيکاريائين پوءِ سڀ Instruments کڻي ڳائي وڄائي ڏيکاريائينس ماڻڪ هن جو اٿڻ ويهڻ، ڳائڻ وڄائڻ سڀ ڏسي چڪو. ڏسي بنهه هن تي چريو ٿي پيو. اهڙو پيو دل ۾ خوش ٿئي ته وڏا ڀاڳ اٿم جو اهڙي ڪنوار ٿي مليم. جنسي مست ٿي پيو. جڏهن سڀ ڏسي رهيو تڏهن چيائينس ته هل ٻاهر ته شادي ڪريون. رتنا چيس ”هوش ۾ ته آهين ڇاجي شادي! ڪنهن جي شادي؟ ڪنهن سان شادي؟ ماڻڪ جون ته وايون ئي بتال ٿي ويون. منجهي پيو ۽ سوچ ڪرڻ لڳو ته رتنا جو مطلب ڇا هوندو. نيٺ ويچارو رکي رکي چوڻ لڳس ته ”منهنجي شادي توسان ٿيندي ٻيو وري ڪنهن سان. تون مونکان پڇين ڇاٿي؟ رتنا چيس ”سو مان هينئر توسان شادي ڪنديس ڇا؟ تو مون کي سمجهيو ڇا آهي؟ هيترن ماڻهن جي وچ ۾ تو منهنجي آبرو وٺي ڇڏي سو مان هلي توسان شادي ڪريان! تو سمجهيو ته مان تنهنجي ڪا زر خريد ٻانهي آهيان جو جيئن توکي وڻندو تيئن ڪندين. اهي رواج انگلينڊ ۾ ڇڏي آئين. هت هندوستان آهي.“ بس رتنا جو جواب ٻڌي ويچارو بتال ٿي ويو. رتنا جي جرئت ڏسي وائڙو ٿي ويو. وري جو کيس منهن تي روڪ ٺوڪ جواب مليو تنهن ته کيس منجهائي ڇڏيو. دل ته ويچاري جي رتنا کسي وئي هئي سو هاڻي ته بنهه ديوانو ٿي پيو. رتنا کي چيائين ته ”ڀڳوان جي واسطي منهنجي پت رک مون ڀل ڪئي منهنجي دل کسي پوءِ هيئن انگل آرا ڇا جا ٿي ڪرين. ڏاهي ٿيءُ تون مونکي بلڪل پسند آهين ۽ هاڻ اجايو جهيڙي ڪرڻ مان ڇا سوُد.“ پر رتنا چيس ”ڇاڪاڻ جو پسند آهيان تنهن ڪري شادي ٿو ڪرين ۽ جي نه پسند اچائين ها ته نه ڪرين ها. توهان مغرور ڇوڪرن ڇوڪرين کي ڇا سمجهيو آهي. تو منهنجي هيترن جي وچ ۾ بي عزتي ڪئي اوڏي مهل ته خيال به ڪونه پيئي ته ڇا ٿو ڪريان مان تو جهڙي بي غيرت انسان سان هرگز شادي ڪونه ڪنديس. هاڻ جلد هتان روانو ٿي.“ ماڻهو اچي مڙيا، پڻس نارائڻداس ڪيترو سمجهائڻ لڳس. سڀ چوڻ لڳا ته ”هي ڪهڙو اسرار يا ته گهوٽ نٿي باسيو هاڻي جي انهيءَ باسيو آهي ته ڪنوار پڙ ڪڍي بيٺي آهي“. سڀ ڪو سمجهائڻ لڳس پر ڪنهن جو ٻڌي ڇو ٿي. چيائين ”جنهن ڇوڪري منهنجي آبرو وٺي ڇڏي ۽ جنهن کي منهنجو ڪوبه خيال نه پيو تنهن سان مان مور شادي نه ڪنديس. اڄ ڪلهه جا ڇوڪرا ڀانئين ٿا ته شايد هو آسمان مان ڪري پيا آهن. ڇوڪريون مٽيءَ جا نپورا آهن ڇا جو سڀ تي پيون ست ست ڪنديون.“ اهو اسرار ڏسي نيٺ لاچار گهوٽ صاحب کي موٽي وڃڻو پيو. افسوس ۾ هٿ مهٽيندو رهيو. اهڙيءَ طرح چار مهينا گذري ويا. ماڻڪ جنسي چريو ٿي پيو چيائين ته اهڙي ڇوڪري منهنجي هٿ ۾ اچي موٽي وئي. ڪيترا رتنا کي هٿ ڪرڻ جا اپاءَ ورتائين. سورت مان کيس ڏاڍا درد ڀريا خط لکندو هو ۽ پنهنجي هلت تي پڇتاءُ ظاهر ڪيائين. ڀلا ڇوڪريءَ جي دل ٿئي نرم سو کيس بيحد لاچار ڏسي پنهنجي پٺيان ڇيلي وانگر پنائي پنائي شادي ڪرڻ باسيائين. رتنا کي به ڇوڪر هو پسند پر خيال هوس ته ڀل سبق سکي. ايسٽر جي موڪل تي ماڻڪ آيو ۽ خيرن سان سندس شادي رتنا سان ٿي ۽ گهوٽ ڪنوار راضي ٿيا.
(ڦليلي مخزن آڪٽوبر 1932ع تان ورتل)