عبادت : - اندرا شبنم
بابا، جو سنان ڪوٺيءَ ۾ سنان ڪري رهيو هو، سندس بي صبريءَ ڀريو آواز ٻڌي هوش ٺڪاڻي اچي ويو، ”ڪير هو؟ ٽپالي؟ خط آيو آهي؟“ هڪ ئي وقت سهڪندي- سهڪندي بابا سڀ سوال پڇيا. هو تڪڙ ۾ لڱ اُگهي رهيو هو. شرارت ڀري مرڪ مرڪندي مون چيو، ”خط آيو آهي.“
”آيس! آيس، اِجهو آيس. ٽپائيءَ تي رکُ،“ بس ان جملي پوري ڪرڻ سان ئي بابا اک ڇنڀ ۾ منهنجي سامهون هو.
لفافو وٺي سرسري نظر لفافي جي ائڊريس تي وجهي بابو پنهنجي ڪمري ۾ بند ٿي ويو. سالن کان سڀ ڪجهه ساڳيو هلي رهيو هو. ساڳئي قسم جو رد-عمل ننڍپڻ کان جوانيءَ تائين، مان اِهو کيل خاموش تماشائي بڻجي ڏسندو رهيو هوس. پر اڄ الائي ڪهڙي ديوانگي مون مٿان طاري ٿي، ڀڳوان ڄاڻي. ننڍپڻ جي سموري اُڻ-تُڻ هن پل ۾ مونکان ڇا – ڇا ڪرائي رهي هئي.
مان بند دروازي جي ”ڪي هول“ مان بابا جي هر حرڪت کي ڏسڻ جي ڪوشش ڪري رهيو هوس. بابا خط پڙهندي – پڙهندي ڪڏهن گنڀير، اصل ساهه روڪي، خط جو هڪ هڪ حرف پڙهي رهيو هو، ته ڪڏهن زيرلب مسڪرائي رهيو هو. الائي ڇو؟ مون دروازي تي ٺڪ ٺڪ ڪئي ۽ وري ”ڪي هول“ مان بابا جي چهري جو جائزو ورتو. ايئن پئي لڳو، ڄڻ ته ڪنهن ماڻهوءَ بابا جي سماڌي ڀنگ ڪئي هُجي. الائي ڇو، مون پاڻ کي هن شرارت تي هيسيل محسوس ڪيو.
”ڪير آهي؟ ڇا کپيئي؟“
”بابا مان آهيان، منهنجو ٽوال اندر رهجي ويو آهي. سنان ڪرڻو آهي. ڪاليج وڃڻ ۾ دير ٿي رهي آهي.“ مون وري بابا کي ڏٺو، بابي اهو لفافو گديءَ هيٺيان کڻي لڪايو ۽ منهن تي هٿ گهمائي چهري تي سهج ڀاوَ آڻي دروازو کوليو.
مان به بابا کان گهٽ ٿورو ئي هوس، اهڙي شڪل ٺاهيم ڄڻ ته ڪجهه ڄاڻان ئي نه. اندر هيڏانهن هوڏانهن نظر ڦيرائي چيم، ”ساري بابا، هن ڪمري ۾ ته ٽوال ڏسڻ ۾ نٿو اچي. ڳولهيان ٿو،“ ۽ ڪمري مان ٻاهر نڪري آيس. بابا وري جهٽ کڻي دروازو بند ڪيو.
بابا جي اِها عادت مونکي اميءَ ننڍي هوندي ئي ٻڌائي ڇڏي هئي، ته بابا جڏهن ڪهاڻيون-ناول يا ڪجهه لکندو پڙهندو آهي ته ڪمري جو دروازو بند ڪري ڇڏيندو آهي. منهنجيءَ اڻ پڙهيل امان کي بابا جي ودوان ۽ پڙهيل لکيل هئڻ تي ڏاڍو فخر محسوس ٿيندو هو. اسان ٻارن کي به چوندي هئي ته بابا جڏهن ڪمري جو دروازو بند ڪري ڪڏهن به رخنو نه وجهندا ڪريو. مون کي اڻ پڙهيل معصوم جيجل جي ڳالهين جي ياد اچڻ لڳي ۽ سندس ڪيل تاڪيد به. پر اڄ ته مون کي الائي ڪهڙيءَ کيچل کنيو هو، جو گهڙيءَ- گهڙيءَ من چاهيو ٿي، بهاني – ڪُبهاني بابا کي تنگ ڪندو رهان، جيستائين بابو چڙي. پر الائي ڪيئن مان دل جي ان ٻاراڻي حرڪت کي دٻائڻ ۾ ڪامياب ٿيس. اڄ جو ڏيـنـهن مون لاءِ ڏاڍو آنڌ مانڌ وارو ثابت ٿي رهيو هو. ڪاليج، ڪلاس، ڪتابن ۽ ڪئنٽين ۾ ڪٿي به من نه پيو لڳي. ڏهن ٻارهن سالن کان جا خواهش منهنجي اچيتن من ۾ دٻيل هئي، ان هرکر کي مان دٻائڻ ۾ بلڪل ناڪامياب ٿي رهيو هوس. آخر گهر وڃڻ جي خيال سان ٿوري راحت محسوس ٿي.
گهر آيس. امان چيو، ”آئين پُٽ، مان به ستسنگ ۾ پيئي وڃان،“ امان هلي ويئي. بابا نماشام جو واپس ورندو. منهنجي اُڻ-تُڻ واري اندر کي ڪا خوراڪ ملي ويئي بس مان، ۽ اڪيلو گهر، سڌو رخ رکيم بابي جي ڪمري ڏانهن. بابا جي ڪٻٽ جي هڪ خاني کي ڪلف لڳل هو. ضرور ڪجهه هن خاني ۾ هوندو؟ چاٻيءَ جي تلاش شروع ڪئي. چڱو وقت ڳولهڻ ۾ لڳي ويو. آخر بابي جي پلنگ جي گاديءَ هيٺان چاٻي لڌي. ڪٻٽ جو خانو کوليم. چؤطرف چندن جي سرهاڻ ڦهلجي ويئي.
مونکي ايئن لڳو، ڄڻ ته ڪنهن پوڄا گهر ۾ پرويش ڪيو هجي. خاني ۾ تمام سليقي سان ڪي خط الڳ الڳ بنڊلن ۾ ٻڌا پيا هئا. هر بنڊل تي ترتيبوار سال لکيل هئا. ساڳيا ئي اُهي رنگين لفافا، ساڳيا سهڻا، صاف – سٿرا اکر، سڳنڌ ۽ هڳاءُ سان منهنجي سيٽيل نسن کي فرحت ملي. پر مونکي انهن بنڊلن کولڻ جي همت ئي نه پئي ٿي. ڪنهن ازغئبي شڪتيءَ منهنجا هٿ ٻڌي ڇڏيا هئا. ايئن پئي لڳو، ڄڻ ته مان ڪنهن مندر ۾ چوريءَ جي ارادي سان گهڙيو هجان! پر منهنجي من جي مستيءَ ۽ اُڻ-تڻ مون کي همٿايو، هڪ جهونو بنڊل کنيم ۽ ان مان هڪ خط ڪڍي ورتم.
خط هڪ پريم پتر هو، جنهن ۾ پريم جو اظهار ڪيل هو..... وغيره وغيره لکيل هو. هيٺيان هڪ استريءَ جو نالو ۽ هڪ فوٽو به. جادوءَ ڀريو معصوم ۽ پوتر مهانڊو. منهنجي هٿ مان فوٽو ڇڏائجي ويو، جو اُن وقت ئي ڪنهن گهرجي گهنٽي وڄائي هئي. مان تمام گهڻو ڇرڪجي ويس، هٿ پير پگهرجي ويا، تڪڙ-تڪڙ ۾ اهو خط اُن بنڊل سان ٻڌي دروازو کولڻ ڀڳس. دل ڌڪ ڌڪ ڪرڻ لڳي. شال بابا نه هجي. ايئن ڇو محسوس ٿيو، ڪو منووگيان جو ماهر ئي ٻڌائي سگهي ٿو. دروازو کوليم. ڌوٻي هو. مون اُن کان ڪپڙا وٺي رکيا. دروازو بند ڪيم. شرير مان طاقت موڪلائي وئي هئي. بستري تي ڦان ٿي ڪري پيس. بس ويچار ئي ويچار،... بابا ۽ پرناريءَ سان ڦاٿل؟
منهنجي امڙ معصوم، اڻپڙهيل، پتيورتا، وشواسي، بابا کي اُتم ۽ آدرشي پتي سمجهي، سڄي زندگي ڪاٽي رهي آهي. منهنجو بابا سڄي عمر امڙ جي جذبن کي ٺڳي رهيو آهي. مڪار اِنسان! وات مان ازخود نڪري ويو. عمر جي هن حصي ۾ به امڙ ۽ اسانکي ٺڳيندڙ منهنجو پيءُ! جوانيءَ ۾ منهنجي امڙ، منهنجي عاشق مزاج بابا کان ڇا-ڇا نه سَٺو هوندو. اُف! اُن خط کي نه ، ڄڻ ته مون ڪنهن جوالامکيءَ کي ڇهيو هجي.
خيالن جي وهڪري کي موڙڻ لاءِ ڪتاب کڻي پڙهڻ ويٺم. اکين اڳيان ور-ور ڪري اُها لکاوٽ! خط احمد آباد مان آيل هو. منهنجو چاچو به ته اُتي رهندو آهي. بابا ٻين- چئين مهني اُتي ويندو رهندو آهي. ضرور هن سان به گڏجڻ ويندو هوندو. شايد بابا جا ٻه گهر هجن، ۽ ٻه ڪٽنب. اِن خيال سان ئي منهنجو من ڪراهت سان ڀرجي ويو.
ڪنهن در کڙڪايو. اُٿيم امان واپس موٽي هئي. ”اڙي ڇو بتي نه ٻاري اٿيئي؟ اوندهه ۾ نه پڙهندو ڪر، اکيون ڳاڙهيون ٿي ويون اٿيئي. اڃا بابهن نه آيو آهي؟ پنڌ ڪري ڄڻ هڪ ڪاٺي ٿي ويا آهن. نه صحت جو خيال، ۽ نه عمر جو، منهنجي ڪير ٿو ٻڌي؟“
مونکي امڙ جي اٻوجهائيءَ تي رحم به اچي رهيو هو، ته غصو به. بنا ڪنهن سوچ ويچار جي سوال روپي ٻاڻ منهنجي وات مان نڪتو، ”امان تون پڙهينءَ ڇو ڪين؟“
”پُٽ، گرمکي ته ايندي اٿم. ججي بئرسٽري ته- ڪرڻي ڪانه هئم. گهر جي ڪم ڪار لاءِ پڙهڻ ڇا تمام ضروري آهي؟ پر تون اڄ ڇو ٿو پڇين؟“
مان پريشان ٿي ويس. ”بس ايئن ئي، امڙ نُنهن به اڻ پڙهيل وٺندينءَ، يا پڙهيل-لکيل؟“
امان کلي ويٺي، ”نُنهن تنهنجي پسنديءَ جي وٺنديس!“
۽ هوءَ رنڌڻي جي ڪم ڪار کي لڳي ويئي.
مون من ئي من ۾ چيو، ”امڙ پڙهيل هجي ها،.....“ اهو ويچار اڌ ۾ ئي رهجي ويو، جو بابا به اچي ويو.
اڄ مون پنهنجي ڊبل ڪراس بابا کي الڳ، ’ائنگل‘ سان ڏٺو. پنهنجيءَ عمر کان اٺ. ڏهه سال ننڍو لڳندڙ، خوبصورت جسم ۽ شڪل جو مالڪ بابا، جنهن جي هرگڻ تي مان رشڪ ڪندو هوس. اڄ مونکي تمام هوشيار، بي وفا ۽ چالباز نظر اچڻ لڳو. اصل ولين، فلمي ولين نظر اچڻ لڳو. هميشه وانگر امان بابا جي دستوري گفتگو شروع ٿي. ”چانهه ته پيئار، ڀاڳوان!. تنهنجي هٿ جي ٺهيل چانهه پيئڻ جي ڪري ته مان ’سدا جوان‘ نظر ايندو آهيان“
امان لڄ وچان ڳاڙهي ٿي ويئي. هن عمر ۾ به لڄ کان لعل ٿيندڙ شرميلي امڙ بيحد سندر، نُوراني ۽ تيجسوي نظر اچڻ لڳي. ”شرم نٿو اچيوَ، پُٽ جوان ٿيو اَٿو، نانا به ٿيا آهيون. اڃا تائين اِهي ڳالهيون نٿا ڇڏيو!“ هلڪو موڙو ڏيئي کلندي مرڪندي امان هلي ويئي.
بابا اڄ مونکي نقلي-نقلي نظر اچڻ لڳو. دل ۾ چيم،’ڊبل رول.‘ هيل تائين مان پاڻ جيڏن سان بابا جي خوب تعريف ڪندو رهندو هوس. بابا ۽ امڙ جو پيار مون لاءِ آدرش هو. بابا جي شخصيت، گرهست جيونجي ڪاميابي، ڄاڻ، گيان مونکي بيحد متاثر ڪندا هئا. مان پاڻ کي بابا جو مريد سمجهندو هوس. بابا جا نيم، اسر جو اُٿڻ، ڪسرت ڪرڻ، ٽامي جي لوٽيءَ ۾ پاڻي پيئڻ، سڊول ڪسرتي بدن، سٺي پوشاڪ پائڻ جو ڏانءُ، سندس تيزفهمي، سئگل جا گيت تمام مٺي آواز ۾ ڳائڻ، هر وشيه ۾ دلچسپي ۽ ڄاڻ، چقمق جيان اِهي ڳالهيون مونکي هن جي شخصيت ڏانهن ڇڪينديون هيون. پر منهنجو بابا پر – استريءَ سان چڪر هلائي ٿو، هيترن سالن کان، قصور منهنجي بابي جو نه هوندو. ان استريءَ ئي منهنجي همدرد ۽ سٺي سڀاءُ واري بابي کي، ڇل-ول سان هر کايو هوندو.
بس اِهائي خواهش رهجي ويئي اٿم، موقعو پائي سڀ خط پڙهان، حقيقت ڄاڻان، پوءِ ان استريءَ کي دٻ ڀريو خط لکان. ”ههڙي وهيءَ جو شخص، جوان پُٽ ۽ پرڻيل ڌيءُ جو پتا آهي. جو نانو به آهي، ته هڪ ڏينهن ڏاڏو به ٿيندو، ان شخص کي گمراهه ڪرڻ جو حق توکي ڪنهن ڏنو؟“
ٻئي ڏينهن بس لڳي ويس ڪم جي تلاش ۾، ته ڪڏهن گهر ۾ اڪيلو ٿيان ۽ .... ۽ پنهنجي ڀٽڪيل من کي شانت ڪريان... هڪ ٻه ڏينهن موقعو نه مليو ۽ جڏهن تز موقعو مليو، ته جهٽ ڪٻٽ جو خانو کوليو ۽ بنڊل ۾ اڻ ٻڌل خط، جو ٻه – ٽي ڏينهن اڳ آيو هو، اهو ئي پڙهڻ ويٺم. لکيل هو: ”’ڪڪو انجنيرنگ جي پڇاڙيءَ واري سال ۾ پهتو آهي،‘ اهو پڙهي خوشي ٿي. پورهيا سجايا ٿيا. خط ۾ لکيو اٿوَ ته اهو منهنجو احسان آهي، مونکي نه وڻيو...ڊونيشن لاءِ پئسا برابر مون ڏنا، پر محنت ته تنهنجي پٽڙي جي آهي. تنهنجو پُٽ منهنجو پُٽ نه ٿيو ڇا؟ ٻارهن سال ٿيا هڪ ٻئي کي ڏٺي، گهر گرهستيءَ جي چڪر ۾ خبر ئي نه پئي آهي، ته سال پکين وانگر ڪيئن اُڏاميا. منهنجين ٻن ڌيئرن جي شادي به ٿي ويئي. هاڻي ڏاڍي اڪيلائپ پئي محسوس ڪريان. خاص ڪري صحت ٺيڪ نٿي رهي. ڪاش! مونکي به هڪ پٽڙو هجي ها! نُنهن هجي ها! ته ڪا آس هجيم ها! ڀاڳين ڀريو آهين. پُٽ هٿان اگني نصيب ٿيندءِ. طبيعت ٺيڪ نٿي رهي ۽ اڪيلائپ جي ڪري من سُست ٿي ويو آهي....“
وڌيڪ خط پڙهڻ جي طاقت مون ۾ ڪانه رهي، اکيون آليون ٿي ويون، شرمسار....پشيمان....گناهه گار مان! عبادت ۾ وگهن وجهندڙ....بس،بس! سالن جا سال هڪ ٻئي کي بنا ڏٺي، گرهست جي گاڏي ڪاميابيءَ سان هلائيندي....هيتري پنهنجائپ! هيتري شرڌا! قربانيءَ جي ڀاونا! منهنجو من پنهنجي بابي لاءِ، ۽ ان اڻ ڏٺل ناريءَ لاءِ شرڌا سان ڀرجي ويو ۽ سنيهه جي ڀاونا پئدا ٿي ويئي. هيءُ پيار آهي يا پوڄا؟ اُنجي معنيٰ اَڄ مان انجنيئر به هن جي ڪرپا سان ٿيو آهيان.
هِتان هُتان خط پڙهيم. وڌيڪ خطن پڙهڻ جي طاقت مون ۾ نه رهي. هڪ ڌار مڪ گرنٿ وانگر سڀ بنڊل ڪٻٽ جي خاني ۾ رکيم.
اُن ڏينهن کانپوءِ اُهي رنگين لفافا جڏهن ڪڏهن به منهنجي هٿ ۾ ايندا هئا، ته منهنجو چهرو بابي جي نُوراني مکڙي کي ڏسي چمڪندو هو.
ڪئلينڊر ڪروٽ بدليندو رهيو ۽ بابو، ڏاڏو به ٿي ويو.
هڪ ڏينهن ٽپالي تار هٿ ۾ ڏني...مون تار کولي، احمدآباد مان آئي هئي، هُن جي گهوٽ جي، بابي جي نالي – هوءَ گذاري ويئي. انتم اِڇا هئس، تون سندس ارٿيءَ ۾ شامل ٿين، جلد روانو ٿيءُ.
منهنجا هٿ پير ٿڌا ٿي ويا، تار کڻي بابي جي ڪمري ۾ ويم، پٺيان دروازو مون بند ڪيو ۽ تار بابي جي هٿ ۾ ڏني. شينهن مڙس، ٻارن وانگر روئڻ لڳو. آواز ٻڌي، امان به در کڙڪايو، ”پُٽ ڇا ٿيو؟...“ مون بابي کي ڀاڪر ۾ ڀري سانت ڪرائي. پوءِ دروازو کوليو ۽ امان کي ايئن ئي ٻڌايو، ”بابي جو هڪ جگري دوست احمدآباد ۾ گذاري ويو آهي...تڪڙ ۾ منهنجا ۽ بابي جا ٻه ٻه اڇا وڳا وجهي، جلدي بئگ ٺاهي ڏي، اسان ٻنهي کي وڃڻو آهي...“
بابا مون ڏانهن وائڙن وانگر نهارڻ لڳو. مون سندس ڪلهي تي هٿ رکيو ۽ ڇاتيءَ سان لاتو، ڄڻ ته هن جو درد پاڻ ۾ جذب ڪرڻ جي ڪوشش ڪيم. سڄي سفر ۾ بابي ڪجهه نه ڪڇيو.
اُتي پهتاسين. مون اُن ديويءَ جو درشن ڪيو، پير ڇهيا. بابي کي سهارو ڏيئي مک درشن ڪرايو. هن جي پتيءَ ۽ بابا هڪ ٻئي کي ڀاڪر ۾ ڀري، پرچاڻي ڏني. ساڳيو ئي ڏنگ وڇوڙي جو ٻنهي جي دلين ۾، هڪ پائي به، نه پاتو؛ٻئي نه پائي به، گهڻو ڪجهه پاتو... ايئن پئي لڳو، ٻنهي جي پهرين ملاقات نه هئي. اُهي ٻئي صدين کان هڪ ٻئي کي سڃاڻندا هئا.
چکيا کي اگني مون ڏني، پڳڙيون ڪري روانا ٿياسين. گاڏي پنهنجي شهر ۾ پهتي. سامان کنيو، بابا کي چيو، ”اُٿو، پنهنجو شهر اچي ويو.“ بابا جون اکيون الائي ڪٿي نهاري رهيون هيون.
مون بابا کي ڀاڪر ۾ ڀري اُٿاريو ۽ بابا کي چيو، ”ايشور جي رضا تي راضي رهڻ ئي زندگي آهي. آهي نه؟“
۽ بابا ڪنڌ سان ’ها‘ ڪئي.
(”ڪٿا، ياترا،، چونڊ ڪهاڻين جي مجموعي تان ورتل)