در لاهه، ڏيئو ٻار : - تهمينه مفتي
”آپا، اڄ اوهان ٻاهر ويٺا آهيو؟“
”ها، تنهنجي آسري ۾ ته آخري ڀيرو مون کي چانهه ٺاهي پيارين ۽ منهنجا ڪپڙا استري ڪرين.“
منهنجي ايتري چوڻ تي هُن ٿڌو ساهه ڀريو.
”اجهو هينئر ٿي ٺاهي اچان.“
چئي Enterance door کوليائين ۽ ڪچن ڏانهن هلي وئي آهي.
شهناز بدن ۾ سنهي، قد جي پوري، ڦڙت ۽ اڌ وهيءَ ۾ آهي. ميندي رنڱيل ڳاڙها وار، صاف سٿري، ان ڪري ئي هوءَ مون کي پهرئين ڏينهن ئي وڻي وئي هئي. ڪم جي نوعيت، پگهار ۽ وقت طئي ڪرڻ کان پوءِ هوءَ ٻئي ڏينهن تي اچڻ جو چئي هلي وئي هئي. ان صبح سوير پنهنجي معمول واري واڪ ڪرڻ لاءِ نڪرڻ وقت پاڻ کي ڪجهه وڌيڪ Relax محسوس پئي ڪيم. واڪ ڪندي هوءَ ريلوي اسٽيشن جي پٽڙيءَ کي ڪراس ڪندي يونيورسٽيءَ جي بسن جي اڏي وٽ مون کي ملي هئي. اُن مهل واچ ۾ ڏٺم ساڍا ڇهه ٿيا هئا، هوءَ ڪاري چادر ۾ پنهنجي منهن کي لڪائيندي تڪڙو تڪڙو هلندي مون تائين پهتي. هڪدم سوال ڪيائين.
”ايڏو سوير اوهان هِت ڇا پيا ڪريو؟“
مون کيس جواب ڏيندي چيو ته
”روز صبح جو واڪ ڪندي آهيان.“
”آپا اوهان کي پريشر آهي ڇا؟“
هن همدرديءَ سان پڇيو، مون کي کل اچي وئي، مون کيس ڪوبه جواب نه ڏنو، هوءَ عجب ۾ پئجي وئي،
”تون گهر هل ته مان واڪ پوري ڪري اچان ٿي.“
هن پنهنجي هلڻ جي رفتار تيز ڪري ڇڏي ۽ هاڻي روز صبح سوير ڳيرن جي ولر کي هاءِ وي جي پاسي ۾ ته ڪڏهن وري روڊ جي وچ تي چوڳو ڪندي ۽ وري اوچتو گاڏيءَ جي آواز تي سندن اُڏار منهنجي من ۾ عجيب خوشيءَ جو احساس پيدا ڪندي آهي. سنهڙين ڄنگهن سان ٽـٽيهر جو هوا سامهون ٿيڻ مون کي حيرت ۾ وجهي ڇڏيندو آهي. پبلڪ اسڪول جي بس جي درين مان ننڍڙن ٻارن جا ليئا ۽ سندن مرڪ، مون کي مرڪائي وجهندي آهي. ڪڏهن ٽرڪ واري جو غير ضروري هارن ۽ مون کي Mirror مان جانچي ڏسڻ، منهنجي من کي مُنجهائي وجهندو آهي ۽ پاڻ کي غير محفوظ محسوس ڪندي آهيان. ڪيفيتن جو اِهو حصار اُن مهل ٽٽي پوندو اٿم. جڏهن سوسائٽيءَ جي مين روڊ جي اڌ تي تڪڙا قدم کڻي پنهنجي گهر جي گهٽيءَ ۾ قدم رکندي آهيان. منهنجي پناهه گاهه، منهنجو گهر، سڏ پنڌ تي نظر ايندو اٿم ته اڃان به تڪڙا قدم کڻڻ لڳندي آهيان. گهر اندر پهچندي آهيان ته هوءَ پنهنجي ڪم ۾ رڌل هوندي آهي. شهناز هاڻي ڄڻ گهر جو ڀاتي هئي، کيس اهو شدت سان احساس هوندو هو ته هوءَ سکئي گهر جي ۽ بڻ بنياد واري آهي. کائنس ڪنهن ڳالهه تي ڪاوڙجي پوندي هئس ته هڪدم چوندي هئي ته
”مجبوريءَ کان پئي ڪم ڪريان آپا، ڪاوڙ نه ڪريو، در در جا ڌڪا ڀاڳن ۾ لکيل آهن، ان ڪري ٿي ڀوڳيان.“
هن جي اکين ۾ لڙڪ ڀرجي ايندا هئا، ايئن جيئن ڪنهن سُڪل ڍنڍ ۾ پاڻي تار ٿي اچي. هن جا لڙڪ ڏسي مون کي به افسوس ٿيندو هو ته اجايو ڳالهايومانس ۽ پوءِ کيس پرچائڻو پوندو هو. اڃان همدرديءَ جا ٻه ٻول چوانس ئي مس ته هوءَ شروع ٿي ويندي هئي. پنهنجن جون ڳالهيون، يادون ۽ ساروڻيون پنهنجي ڳوٺ جون، ڏاڍي سڪ ۽ پاٻوهه سان بيان ڪندي ويندي هئي. سرنهن جي پيلن گلن ۽ ڏوڏين جون، سانوڻ جي مينهوڳيءَ رُت جون، بي واجبيون اهڙي طرح بيان ڪندي هئي، جو ڄڻ اُهي منهنجي ئي وجود جو حصو هجن، منهنجو اصل ۽ ازل هجن. هن جي لهجي ۾ ٿڌڙي پاڻيءَ جي نرمل وهڪري جهڙو رڌم ۽ ٿڌاڻ ڀرجي ايندي هئي. لفظن ۾ شيريني هوندي هئي.
”ڪسين ڪناري گهاٽن نمن ۽ ٽالهين جي روشن ڇانورن ۾ ويهجي ته سارا ٿڪ لهي وڃن. پير غازي شاهه جي درگاهه تي باس باسڻ، آس پڄڻ تي ڏيئو ٻاري ٻارن ۾ مُستي ورهائڻ جو رنگ تو ناهي ڏٺو آپا، پر اهو سڀ ڪجهه مون ڏٺو آهي.“
اهو نئون ناهي منهنجي لاءِ، منهنجي من مون سان ڳالهايو. منهنجي لاشعور ۾ اُهو محفوظ آهي، تڏهن ته اوپرائپ نه آهي. پنهنجائپ جو احساس سگهارو لڳو اٿم، ڀلي منهنجون ڪيتريون ئي پيڙهيون شهر جون رهواسي ڇو نه هجن. مون کيس ڪجهه به نه چيو ۽ چپ چاپ کيس ٻڌڻ لڳس.
بادشاهه پير جو سوا ڪسيرو رئي جي پلاند ۾ ڳنڍ ڪري ٻڌڻ اڃان به ياد اٿم.“
هن پنهنجي يادن جي تسبيح کي سوريو.
”پر هاڻي ڪابه آس پُڄي ئي نٿي، الائي ڇو؟“
هن پنهنجو پاڻ کان سوال ڪيو.
”تهه سياري ۾ ٿوٻيءَ تي جوئر جي گول ماني، مکڻ جي چاڻي کي ساڳ مٿان پگهاري گهر جي ننڍي وڏي ڀاتيءَ کي ونڊي ورهائي ڏئي ۽ پوءِ باهه جي مچ جي ڀر ۾ ويهي سک ۽ ڏک جون ڳالهيون، لابارن ۽ پوکن جون، ڳڻتين ۽ ڳارن جون ته وسرن ئي نٿيون. چانڊوڪين ۾ ڏينهن وٺڻ ۽ ڳالهين ئي ڳالهين ۾ ننڍاکڙو ٿيڻ ۽ پوءِ هڪ هڪ ٿي سوڙين ۾ وڃي آرامي ٿيڻ.“
مون سندس ڳالهه ڪٽيندي چيو ته
”شهناز توهان اُهو سک ڀريو گهر ڇو ڇڏيو ۽ شهر ۾ اچڻ جي ڪهڙي ضرورت هئي؟“
سندس منهن تي ويچارگيءَ ۽ اداسيءَ جون ريکائون ڪجهه وڌيڪ گهريون ٿي ويون.
”اوچتو ئي اوچتو الائي ڪهڙو واءُ لڳو جو محبت جو اِهو گهاٽو وڻ پاڙئون پٽجي پَٽ پيو، الائجي ڪنهن جي نظر لڳي وئي جو راڄ ڀاڳ دشمن ٿي پيو، پنهنجن ئي پنهنجي پيرن تي ڪهاڙو هڻي تباهيءَ ۽ برباديءَ کي سڏ ڪيو. آپا، پنهنجي وڍيءَ جو ويڄ نه طبيب، ڪنهن کي ڏوهه ڏيون؟
سکيو ستابو گهر هو. پنهنجيءَ مڇيءَ مانيءَ وارا هئاسين. ايئن ڪير ڇڏيندو آهي پنهنجو گهر ۽ تڙ.“
هن منهنجي اکين ۾ اکيون وجهندي چيو.
”ڏک هجي يا سک، پنهنجا سنگي ساٿي هجن ته منهن ڏئي وجهبو آهي.“
هوءَ رَئي جي پلاند سان وهندڙ لڙڪن کي اُگهڻ لڳي.
مان حياتيءَ جو ڇيد ڪرڻ لڳس. پنهنجي من ۾، حياتي ريل گاڏي هئي. ڪهڙي ساعت ڀرپور رفتار سان هلندي هلي ۽ ڪنهن مهل ايئن جيئن ڪنهن اسٽيشن تي فيول ڀرڻ لاءِ رُڪجي ۽ لاچار وري هلڻ لڳي. پر شهناز وٽ ڪيڏو ته ڀوائتو روپ هو. حياتيءَ جا سارا خواب ۽ تمنائون کائنس کسجي ويا. ٿوري خوشي ۽ ڇت جي ئي ته کيس گهرج هئي. هوءَ هر حال ۾ خوش هئي، پر پوءِ به سندس دامن ۾ پيلا پوپٽ هئا ۽ مون وٽ پوپٽن جا ڪجهه رنگ. هن جي سُڏڪن تي مون کيس گلاس ۾ پاڻي ڀري ڏنو.
”آپا، زهر آڻي ڏينم ته کائي انت آڻيان ته منهنجي جند ئي ڇٽي پوي.“
مون کيس آٿت ڏني، ڪوڙو دلاسو،
”سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.“ ”ڪجهه به نه ٺهندو آپا، مون کي ڄاڻ آهي.“
منهنجي اندر ۾ چهنڊڙي پئجي وئي.
”تون ڪجهه ڪري سگهندينءَ مون لاءِ منهنجي سام جهليندينءَ آپا؟“
هن سوال ڪيو. ”مان، مان...“
مون پنهنجي هٿن سان پاڻ ڏي اشارو ڪيو. کيس ڪجهه به جواب نه ڏئي سگهيس، منهنجا لفظ نڙيءَ ۾ اٽڪي پيا. مون ڳيت ڏيندي چيو،
”شهناز، تون ڳالهه ته ڪر، ڪهڙي ويڌن ٿي آهي توسان؟“
”آپا منهنجو اصل نالو شهناز ناهي ۽ ذات به مٽائي اٿم خوف کان. هي شناختي ڪارڊ ڏسين ٿي نه، اهو به ڪوڙو آهي.“ هن ڪارڊ ڏيکاريندي چيو (سندس شناختي ڪارڊ مون کائنس گهريو هو، اهو پاڻ سان کڻي آئي هئي)
”پر منهنجيءَ ڪهاڻيءَ تي توکي يقين ڪرڻو ئي پوندو.“
سندس سچائي سندس لهجي مان پڌري هئي،
اُها دهشتناڪ رات اڄ تائين مون کان ناهي وسري. وسري به ڪيئن؟ منهنجي ڏير جو پٽ آڌيءَ رات تارن جي جهڪي روشنيءَ ۾ پاڻي وارڻ لاءِ نڪتو. جڏهن واپس وريو ته پاڻ سان گڏ تباهي ۽ بربادي به کڻي آيو، ڇا ڏسان ته ساران اجرڪ ۾ ويڙهيل هن جي ڀر ۾ بيٺل آهي. شفوءَ کيس ڪرائيءَ مان جهلي اڳتي ڪيو. ساران جي اکين ۾ خوف ڇپ هڻي ويٺو هو. سندس بت ۾ ڏڪڻي هئي ۽ چپن تي خشڪيءَ جا تهه ظاهر هيس. هنن سان گڏ ٻه همراهه پڻ هئا، جيڪي شفوءَ جا دوست هئا. هوءَ اسان جي ڳوٺ جي هئي، پر هن جو ڪٽنب قبيلو ڌار هو ۽ اسان ڌار، زمينون گڏ هيون. ريتون رسمون ساڳيون، هڪ ٻئي سان اچڻ وڃڻ، اگهائي سگهائيءَ ۾، بيماري بڙيءَ ۾، موتي فوتيءَ، ڪاڄ ۽ ونگار ۾ هڪ ٻئي سان گهرو تعلق هو. پر آپا، اسان جو هنن سان ناتو سالن کان نه پر صدين کان هيو. ٻنهي ڌرين جي وڏڙن جون هڏيون ان ڌرتيءَ ۾ ئي دفن ٿيل هيون، هي لڪاءُ ڏسي گهر ڀاتين کان دانهن نڪري وئي.
ابا شفو! هي ڪهڙو قهر ڪيئي.
منهنجيءَ سس ڏڪندڙ هٿن سان شفوءَ جي ڇاتيءَ کي ڪٽيندي دانهيو.
”اسان ٻنهين جي مرضي ۽ رضا شامل آهي. امان، مون هن کي ڀڄايو ته ناهي ۽ نه ئي ڪڌو ڪم ڪيو آهي.“
امان، ڀاڄائي، شفوءَ ۽ هن مون طرف نهاريو. آپا هن جي اکين ۾ التجا هئي. جنهن پيار ۽ خاطريءَ جي کين گهرج هئي، تنهن جي ضمانت اسان کين نه پئي ڏني. تنهنڪري ئي سندس لهجو هيڻو ٿيندو پئي ويو، آزيون نيزاريون پر ڪجهه به نه وريو. مون ساران کي ٻانهن کان ورتو ۽ اندرئين ننڍڙي ڪوٺيءَ ۾ وٺي ويس ۽ ڪڙو چاڙهي ڇڏيو.
”ساران هي تو ڇا ڪيو؟“
۽ هوءَ اچي سُڏڪن ۾ پيئي.
سج اُڀرندي ئي اسان جي مٿان ته قيامت گذري ويندي هن جي ايئن هلي اچڻ تي مون کيس چنبا هڻي ڪڍيا. سندس ڪارا نيڻ ڇلڪي پيا، من جي آنڌ مانڌ هن جي چهري مان ظاهر هئي.
مون ڪوبه اهڙو قدم ڪونه کنيو آهي ڀاڄائي،
”پر تو تي ڪير اعتبار ڪندو؟“
هن جي سڏڪن ۽ لڙڪن مون کي ميڻ وانگر ڳاري وڌيو.
”تون، تون، منهنجي ماءُ وانگر آهين، ڀاڄائي. مان پاڻ تو وٽ لنگهي آئي آهيان، منهنجا مائٽ ته ڪڏهن به راضي نه ٿين ها، اهوئي منهنجو ڏوهه آهي.“
پر ساران، توکي زندگيءَ جو دان ڪيئن ملندو چري! مان ڇا ڪريان، تنهنجي لاءِ سڀ در بند ٿي ويا آهن ۽ اِهي تو پاڻ بند ڪيا آهن. تنهنجي ايئن گهر ڇڏي اچڻ تي توکي ”ڀاڄوڪڙ“ سڏيندا ۽ ”ڪاري“، ڪري ماريندا. هنن وٽ تنهنجو ملهه ۽ قدر ”ڪني آڱر وڍي ڀلي جيترو آهي.“ پر ساران شفوءَ سان تنهنجو ناتو ڪيئن جڙيو؟“
هن هٻڪندي چيو غازي شاهه جي درگاهه تي ڏيئو ٻارڻ ويندي هئس.
هر جمع رات اُتي شفو به ايندو هو، پر مون کي ڄاڻ نه هئي ته هُو مون کي چوريءَ ڏسڻ ايندو هو. هڪ دفعو نماشام مهل ڏيئي ۾ تيل وجهي وٽ کي سولو ڪري دُعا گهري واپس ٿي ويس ته شفو سامهون بيٺو هو. هن جي اکين ۾ منهنجي تصوير هئي ۽ الائي ڇا هو، ڄڻ منهنجي پيرن ۾ سنگهر پئجي ويا. پنهنجي سهيليءَ جي جنجهوڙڻ تي سامت ۾ آيس ۽ پوءِ اُهو ناتو وڌيڪ مضبوط ٿيو، جڏهن سرمئي شامن ۾ هڪ ٻئي سان پريت پاڙڻ جا واعدا ۽ قسم کنيا، اُن شام اسان گڏجي غازي شاهه جي درگاهه تي ڏيئو روشن ڪيو ته گڏ جيئنداسين ۽ گڏ مرنداسين!“
مان اِهو ٻڌي رهي نه سگهيس.
”شهناز هنن ٻنهي پيار جو ديپ جلائي اونداهين کي روشن ڪرڻ پئي چاهيو، شفو ۽ ساران ان اَڻ اظهاريل محبتن کي زبان ٿي ڏني.“
اِهو چئي مان چپ ٿي ويس جو منهنجو اندر سُڏڪڻ لڳو. اسان وٽ محبتن جو انجام الميو ئي ته آهي، اُهو دلين ۾ هميشه لاءِ مٺو سور بنجي دکندو رهندو آهي.
”پر آپا شفو کي ايئن نه ڪرڻ گهرجي ها. اهڙي پيار جو فائدو؟ جنهن جي انجام جي اڳواٽ ڄاڻ هجي. اُهو عشق ڪهڙو جيڪو گهرڀاتين لاءِ بربادي ۽ ڏک جو سبب بنجي.“
هن جي لهجي ۾ نفرت ۽ ڌڪار ڀريل هو. شهناز کي ٿوري دير لاءِ مون چُپ ڪرائي ڇڏيو. پر هوءَ منهنجي من کي چپ نه ڪرائي سگهي. پريت بربادي جو ڪارڻ نه پر خوشين ۽ شادمانن جو سنيهو آهي. منهنجي اندر هر هر پئي ورجايو اسان نياڻين لاءِ ٻيا ٿي پوندا آهيون. سندس جنم تي اسان جا منهن لهي ويندا آهن، ڪنڌ جهڪي پوندا آهن. اندر جي گوڙ ۽ شور کي ڪن لاٽار ڪندي شهناز کي چيم.
”ته پوءِ ڇا ٿيو؟“
شهناز ٿڌو ساهه ڀريندي چيو ته ”شفوءَ کي مون نپايو هو. سندس ماءُ ننڍپڻ ۾ ئي مري وئي هئي، منهنجي ڏير وري وهانءُ ڪونه ڪيو. اولاد ۾ ڄڻ هن جو ساهه هو.
ڏاڏهيس ۽ مون کيس نپائي تاتي وڏڙو ڪيو. پنهنجي اولاد جيان ڄاتومانس، پر هو رکوالو ٿيڻ بجاءِ رهزن ۽ ڌاڙيل بنجي پيو. صلاح اِها ٿي ته شفو ۽ ساران کي گهر ۾ نه رکجي. اِهو ٻُڌي هن جي آيل دوستن پڻ اسان کي چيو ته شفو ۽ ساران کي ڪچي ۾ موڪلي ٿا ڏيون، جو اُتي اسان جا ڪي مائٽ رهن ٿا. رات پيٽ ۾ اُتي رسي ويندا. شفوءَ ۽ ساران جي موڪلاڻي، موڪلاڻي نه هئي، پر هميشه جي لاءِ جدائي ۽ وڇوڙو هئي. اسان سڀني پنهنجن سڏڪن کي اندر ۾ دفن ڪري ڇڏيو.
گهر ڀاتين جي اِها صلاح ٿي ته ڳوٺ ڇڏجي. ٺاهه ٿيڻ جي صورت ۾ شهزاديءَ جو سڱ ڏيڻو پوندو ۽ راڄ اسان جو داڻو پاڻي بند ڪندو. پر ڀريل تريل گهر کي ۽ پنهنجي زمين جي ٽڪر کي ڪيئن ڇڏجي؟ منهنجي ور، شهزاديءَ جي پيءُ چيو ته مڙس ماڻهو ٿي منهن ڏبو. صبح ٿيڻ تي ساران جي مائٽن ۽ وارثن زمين آسمان هڪ ڪري ڇڏيو. سندن شڪ پڪ ۾ بدلجي ويو، جڏهن ساران جي ننڍي لاڪون جي سرتي راڻيءَ کان پڇا ٿي. ڦاٽ ڦاٽي پيو، هو اسان جي گهر تي ڪاهي پيا. منهنجي مڙس عرس ۽ ڏير کي هڪل ڪري مٿن اُلر ڪئي. ڪهاڙين ۽ ڏنڊن سان، پر الائي ڪيئن آپا هڪ معجزو ٿيو پاڙي وارن جي وچ ۾ اچڻ ڪري جهيڙو ٽري ويو. معاملو وڃي راڄوڻيءَ تي بيٺو. اسان ڏوهدار هئاسين، راڄ ڌڻين فيصلي لاءِ ٽن ڏينهن جو وقت ڏنو. مون کي خبر هئي ته راڄ ۾ ڪهڙو فيصلو ٿيندو، هنن جي وات تي اِهائي وائي هئي ته ٻانهن واپس ٿئي يا سڱ ڀري ڏيو. ساران جي نڪاح جي کين خبر پئجي چڪي هئي، تنهن ڪري هو سڱ وٺڻ تي زور ڀري رهيا هئا. سندن نياپا اسان تائين پاڙي وارن ۽ مائٽن جي وسيلي پئي پهتا. سڱ ڏيڻ جي صورت ۾ هو منهنجي گلڙن جهڙي نياڻيءَ سان جيڪي ڪجهه ڪن ها، اُهو چڱي نموني مون کي سجهيو پئي. سو مون فيصلو ڪيو پنهنجو پاڻ سان ۽ پنهنجي گهر واري سان ڳالهه ڪيم. هن به جيئري پنهنجي ڌيءَ کي آڙاهه ۾ اُڇلائڻ نه پئي چاهيو، اسان کي ڌيءَ به هڪ ئي هئي ٻيا پٽڙا اٿم.
آپا ڏهه نياڻيون به هجن ها ته ايئن نه ڪري سگهان ها. سڀئي اِهو ٻڌي هڪ ڳالهه تي بيٺا ته هي گهر، مال، زمين ۽ پنهنجو ويڙهو ڇڏجي. ٻيءَ صورت ۾ ڌيءَ ڏئي هميشه لاءِ عذاب سَهجي ۽ اسان کيس هميشه لاءِ جيئري ئي وساري ڇڏيون. اهو اسان لاءِ سولو نه هو، منهنجن آنڊن ۾ ڄڻ ڪنهن ڇُريون پئي هنيون. پوءِ هڪ ٻئي جي ساٿ ۽ ڏڍ تي آڌيءَ رات ڀريو تريو گهر ڇڏيوسين.
جنهن مهل گهر جو اڱڻ ٿي ڇڏيم، تڏهن ڪُنڍيءَ ۽ چال ورائي ورائي ٿي مون ڏانهن ڏٺو. ننڍڙن ڦرن کي ڏُهائيءَ مهل ڇڏيندي ئي ٿڻن ۾ کير لهڻ ۽ چونئري جو کير سان ڀرجي وڃڻ واري اِها ويل، منهنجي اکين آڏو پئي ڦري. ڦٽين جو چونڊو ۽ پلاندن جو ڀرجڻ مون کي ياد اچي رهيو هو. هاڻ ته جهوليءَ ۾ ڪجهه به نه هو، ابابيلن جا ولر ۽ ڪونجڙين جي قطار جو هڪ ٻئي پويان ڍنڍ ڪناري لهڻ ڏسي نه سگهندس. مينهن ڪڻين ۾ ڪچيءَ مٽيءَ جي سڳنڌ جو واس منهنجي روح مان ڪڏهن به نه ويندو. گهر جي ڀتين کي ڀاڪر پائي رُنس.
هن ئي گهر جي اڱڻ تي لائون لڌيون هيم. آپا وڏن پڌرن ۾ ٻُڪين جي مهل کجڪا ۽ سانگ سڀ پوئتي رهجي ويا. ڇٺين تي ۽ ونواهن تي ڳيچ اڄ به ڄڻ ٻُڌان پئي. ”اکيون لاڏل جون ٻرن مشالا... ڪجل جوڙ بنايو“.
هن جي اکين ۾ يادن جي مشعل ٻرڻ لڳي. سندس چپ چرڻ لڳا ۽
”لُڏي لُڏي ٿو انبن جي ٽارين ۾“ ”لڳو ونيءَ جو واءُ او راڻا توکي لڳو ونيءَ جو واءُ.“
ڀائرن ۽ ڀائٽين کي دعائن جي ڇانو ۾، شل ويڙهو وسندو رهي، ڪوسو واءُ نه لڳئي. ”راڻا تون مان لک ٿيندا، راڻا تون مان راڄ ٿيندا.“ نه اُهي راڄ رهيا ۽ نه اُهي ميل ملاپ آپا، سڀ ڪک پن ٿي ويا. لِڪَ ڇپ ۾ ساهه مُٺ ۾ ڪري هڪ درگاهه تي اچي رهياسين. اُتي چلي جي بهاني ڪجهه ڏينهن ترسياسين، اُتي جي مُتوليءَ جون شڪي نگاهون ۽ پوءِ هرو ڀرو هن جون مهربانيون ککڻ لڳيون. لنگر گهر ته پهرئين ئي فقير اسان کي ڀَت جو ديڳڙو ڀري ڏئي وڃن. هر وقت اسان جي سار سنڀال، جي بهاني اسان جو واءُ سواءُ پئي ورتائون، هڪ ڏينهن متوليءَ کي اهو چيو ته چلو پورو ٿيو، هاڻ ڳوٺ واپسي آهي. اُتان جان ڇڏائي هڪ وستي جنهن کي خدا جي بستي ٿي سڏيائون اُتي هڪ ننڍي ڪوٺي مسواڙ تي وٺي رهياسين.
در تي ڦاٽل ٻوري جو پردو ٽنگيل ۽ گرانٺ جيڏي پڌر تي مٽيءَ جي چلهه ٺهيل هئي، جنهن جي مٿان ڪو ڇپر نه هو. مڙوئي زندگيءَ جو سفر شروع ٿيو. منهنجي سس هن عمر ۾ اِهڙو صدمو برداشت نه ڪري سگهي. سو وڃي الله کي پرتي.
”نئين سر حياتي ۽ ڪاروبار شروع ڪرڻ ڪيڏو نه ڏکيو آهي آپا.“
هِن مون ڏي لاچاري مان نهاريو.
”هي ته زوريءَ جو جيئڻ هو.“
شهناز مون ڏي نهاريندي چيو.
”شروع ۾ منهنجو مڙس ۽ ڏير ڏهاڙيءَ تي مزدور ٿيا. شناختي ڪارڊ نه هجڻ ڪري ٺيڪيدار سندن مزدوريءَ مان ڏوڪڙ ڪٽڻ لڳو. کين ڪو هنر يا سکيا ته ڪانه هئي، جو هو ڪو ٻيو ڪم ڪري سگهن. سو مجبورن اُن تي صبر شڪر ڪري گذران ڪرڻ لڳاسين. نيٺ ٺيڪيدار جون زيادتيون وڌڻ لڳيون، کين اٻوجهه سمجهي هو من ماني ڪرڻ لڳو. ڄڻ بيگار ڪئمپ هئي ۽ ٺيڪيدار خرڪار، نيٺ اُتئون به ڇڏيائون. اِها حالت ڏسي، سون جا پنڙا ۽ چانديءَ جون ڪڙيون پنهنجي گهر واري کي ڏنم ته اِهي وڪڻي ڪجهه ڪري، سو ايئن پهرئين چانهه جو کوکو کوليائين، جيڪو هلڻ لڳو ۽ حياتيءَ جا ڏينهن جيئن تيئن گذرڻ لڳا. آهستي آهستي کوکو هڪ ڪچي پڪي ننڍڙي هوٽل ۾ تبديل ٿي ويو. اُتي هر قسم جا گراهڪ اچڻ لڳا، منهنجا پٽ ۽ سندن چاچو به ساڻس هٿ ونڊائڻ لڳا. اسان جي پيٽ جو بلو ته ٿيو، پر هر وقت اُلڪو هوندو هو ته هو اسان کي ڳولهي نه لهن. حياتي پُل صراط تي هئي. هڪ دفعي چانهه پيئڻ لاءِ ڀرپاسي جا ڪي ماڻهو آيا، جن اسان کي نه پئي سڃاتو، سو اڻڄاڻائيءَ ۾ ڳالهه ڪيائون ته شفو ۽ ساران جي ڳولا ۾ زمين آسمان هڪ ڪري ڇڏيو اٿائون ۽ شفوءَ جي مائٽن ۽ سؤٽ جي ڪڍ پڻ آهن. خبر پئي اٿن ته اُهي ڪنهن شهر وڃي رهيا آهن. پاڻ ۾ احوال ڪندي چوڻ لڳا ته ڇوڪريءَ واري ڌر پيڇو نه ڇڏيندي. ٻئي همراهه چيو ته شفوءَ جي وڏن ويساهه گهاتي ڪئي آهي. پلاند وٺڻ هُنن جو حق آهي. راڄوڻيءَ تي راضي ٿي رات پيٽ ۾ ڀڄي ويا. هو نوس نوس ڪندا ٿا وتن،
اِهڙين حالتن کي ڏسندي منهنجو گهر وارو اُها ننڍڙي هوٽل بند ڪري هڪ پٺاڻ وٽ وڃي بيٺو.
اُها هڪ چڱي وڏي هوٽل هئي، روزگار جي ڳولا ۾ هر ڪو ٽڙي پکڙي ويو. هو اسان ماءُ ڌيءَ کي ڪوٺي ۾ بند ڪري تالو هڻي ويندا هئا. شام لڙيءَ موٽندا هئا، شهزادي منهنجي ڌيءَ چوندي هئي ته
”هت به باندياڻي آهيان. اُت به غلام ٿي ڏينهڙا گهاريان ها. امان، اجايو پنهنجو گهر، مال، زمين ڇڏي سين. مون هڪڙيءَ جي ڪري اوهان سڀني ڀوڳيو آهي.“ ايئن نه چئه ڌِيءَ! نيٺ چڱا ڏينهن ايندا.
”ان اڻتڻ ۾ سمجهيم ته شايد ڪي گهڙيون سُک جون منهنجي نصيب ۾ هجن. پر ايئن نه هو.“
شهناز جي اکين مان هڪ ڀيرو وري لڙڪ لارون ڪري وهڻ لڳا. مون کي سونل ياد اچڻ لڳي. سهڻي، سون جهڙي، سونهري وارن واري، سندس سُونهن جي هر هنڌ هاڪ هئي، جا هڪ ننڍڙي ڳوٺ ۾. ستن ڀائرن سان گڏ رهندي هئي. هڪ ڏينهن هڪ راڪاس سندس اکيون سئيءَ سان سبي ڇڏيون ۽ وار ٿَنڀَ سان ٻڌي ڇڏيا. راڪاس سندس گوڏي تي سمهي رهيو. ڪم ڪار تان سانجهيءَ ويل موٽندي کيس ڀائرن سڏ ڪيو.
”ادي سونل، ادي سونل! در لاهه، ڏيئو ٻار.“
سونل ڀائرن جو آواز سڃاڻي جواب ڏنو:
ادا ڙي ادا، اکيون سُئيءَ سبيون،
چوٽو ٿنڀ ٻڌو، راڪاس گوڏڙي سُتو.
اِهو ٻڌي ماٺ ڪري ويا، پر نيٺ ڀائرن راڪاس کي ماري سونل کي قيد مان آجو ڪرايو. پوءِ هو سڀ گڏجي خوش ٿي رهڻ لڳا. پوءِ الائي ڇا ٿيو، جو راڪاس وري روايتن جي سُئيءَ سان سونل جون اکيون ٽوپي ڇڏيون. کيس قيد ڪري ڇڏيو، ڪڙا ۽ قيد هميشه لاءِ ٿيا.
اُها صدا اونداهين جي پولار ۾ گم ٿي وئي ”در لاهه، ڏيئو ٻار.“ منهنجي ڪنن ۾ ٻُرڻ لڳو. شهناز سڏڪو ڀريو، هوءَ اکين مان وهندڙ ڳوڙهن ۽ نڪ کي رئي جي پلاند سان اُگهڻ لڳي. سامت ۾ اچڻ کان پوءِ هن ڳالهائڻ شروع ڪيو.
”شهزاديءَ جو پيءُ گهر ايندو هو ته پٺاڻ جو ذڪر ڪندو هو ۽ اُن جي ساراهه مان ڍاپندو ئي نه هو. هو ڏاڍو ڀلو آهي، مون کي ڪاروبار ۾ حصيدار بنائڻ چاهي ٿو. شهزاديءَ ماءُ! جڏهن مون کيس ٻڌايو ته مان زر زمين جو مالڪ آهيان، پنهنجو ڳوٺ تر آهي ته هو پهرين حيران ۽ پوءِ خوش ٿيو. چوڻ لڳو ته ”هم تمهاري ڳوٺ چلي گا، اس سي تمهارا فيصلا ڪرائي گا.“
نيٺ هڪ ڏينهن ڦاٽ ڦاٽو، هن جا لڇڻ هاڻ ٻيا هئا. جنهن ڌيءَ ۾ ساهه هيس. اُها هن کي زهر لڳڻ لڳي.
”شهناز منهنجي مڃ ۽ ڳوٺ هلي پيش پئون ايئن ڪيستائين رهنداسين.“ هاڻ هو سڄڻ نه پر دشمن هو. اندر ئي اندر ڪا کِچڻي هئي، جيڪا رڌجي پئي. هن پنهنجي جند پئي ڇڏائڻ چاهي. نيٺ پٺاڻ جي طلاق يافته ڌيءَ فيروزه بيگم سان نڪاح ڪري ڇڏيائين. مان هن جي سڳي سؤٽ هيس، پٽن ماءُ هيس، آپا پرديس ۾ مون کي خوار خراب ڪيائين پيرين پئي مانس ته ٻيلي ايئن نه ڪر. هو مون کي هن زندان مان ڌڪي ڪڍڻ لاءِ زور ڀري رهيو هو ۽ شهزاديءَ کي واپس ڳوٺ دشمن حوالي ڪرڻ لاءِ زور وجهڻ لڳو. جڏهن مون نه مڃيو ته هن مونکي طلاق ڏئي ڇڏي. مٿس منهنجين دانهن به اثر نه ڪيو. مان جيئري مري ويندس، جوان ڌيءَ کي وٺي ڪاڏي ويندس، تون منهنجو وارث آهين، مون کي ڀرپاسي ۾ رهڻ ڏي، پٽڙا ڪجهه ساهه پٽين، پنهنجي پر ڪو روزگار ڪري سگهن، تيستائين مون کي هتي ئي رهڻ ڏي. الائي ڪيئن کيس خيال آيو، هن اسان کي گهران نه ڪڍيو ۽ فيروزه بيگم کي ڀر ۾ ٻيو گهر وٺي ڏنائين.
وڏو ڏير هيروئيني بنجي ويو، سڄو سڄو ڏينهن ستو پيو هوندو هو. سڄي ڪمائي فيروزه بيگم تي خرچ ٿيڻ لڳي، پٽ به پيءُ جا ٿيا. آپا ڀيڻ ۽ ماءُ کي بار سمجهڻ لڳا، فيروزه بيگم ۾ الائي ڪهڙو جادو هو، اسان جا ٻه ويلا مٿن ڀاري ٿيا، مان ته پنهنجو ڀريو تريو گهر ڇڏي آئي هيس. هوءَ منهنجا پٽ به هٿ ڪري وئي، هوءَ وڻ ويڙهي هئي، بنا پاڙ جي. پر هاڻي مان بي پاڙي هيس، منهنجي پيرن هيٺان ڪجهه به نه هو، ڌرتي ٽامو هئي منهنجي لاءِ.
هو ڪڏهن ڪڏهن ڌيءُ جي خبر چار وٺڻ لاءِ ايندو هو. هڪ دفعو ننڍي پٽ کي فيروزه بيگم ڌڪا ڏئي ڪڍي ڇڏيو، جو منهنجي پٽ دلدار کيس جهليو ته امڙ ۽ ڀيڻ کي بي گناهه ڇو پئي گهٽ وڌ ڳالهائين، پوءِ پيءُ جي بي واجبي ڏسي دلدار مون کي ۽ ڀيڻ کي هتان ڪڍي، ڄامشوري ڦاٽڪ تي اچي رهايو. دلدار جي ڏهاڙي ڪڏهن لڳندي هئي ڪڏهن نه، ايئن مجبوري کان ٻاهر نڪتس ته اوهان وٽ مون کي ڪم مليو. مان ڏاڍي خوش هيس ته هاڻي ڪجهه ساهه پٽيندس. پر آپا گهر جي پاسي ۾ ڪن شڪي ماڻهن جي چرپر مون کي ڏڪائي وڌو آهي. شهزاديءَ کي ڪوٺيءَ ۾ واڙي تالو ڏئي اوهان ڏي ايندي هيس، پر هاڻي ايئن نه ٿي ڪري سگهان. منهنجي ڌيءَ تازي هوا لاءِ سِڪي مُئي آهي. سندس زرد رنگ، ڪارا حلقا نشان هن جي چهري تان مٽجن ئي نٿا، هوءَ بيمار رهڻ لڳي آهي آپا، مان ڪنهن به قيمت تي هن کي هٿن مان وڃائڻ نٿي چاهيان، ان ڪري هيءَ وسندي ڇڏي پري وڃان ٿي، حياتي رهي ته ٻيهر ملنداسين، چيو اکيو معاف ڪجانءِ آپا!“
اندرئين دروازي کُلڻ تي مون مٿي نهاريو هوءَ چانهه کڻي آئي آهي. چانهه جو ڪوپ مون کي ڏنو اٿس. سندس لڙڪ خشڪ ٿي چڪا آهن. لڳي ٿو ته هوءَ گهڻو رُني آهي. هن جي لاءِ مان ڪجهه نه ڪري سگهيس. پڇتاءُ جو احساس وڪوڙي ويو اٿم. هوءَ سمجهي وئي آهي، پر ڪجهه چئي نٿي. هوءَ عورت کي سمجهي ٿي، ان جي حيثيت کي ڄاڻي ٿي. هوءَ موڪلائڻ لڳي آهي. هن هٿ ڏيڻ لاءِ هٿ وڌايو آهي، هاڻي هن جو هٿ منهنجي هٿ ۾ آهي. ايئن ٿو لڳيم ڄڻ مان پُتلي آهيان. منهنجا هٿ ڪاٺ جا آهن. هٿ جي آڱرين کي چهري ڏانهن ڪري. جانچڻ لڳي آهيان. اُتي ته هڪ پتلي جو چهرو آهي. هوءَ ڪجهه به نٿي ڏسي سگهي. اکيون سُئيءَ سان ٽوپيل اَٿس. هوءَ هٿ ڇڏائي ٿي ۽ گيٽ طرف مُڙي ٿي.
مان گهٻراهٽ ۾ اکيون کوليان ٿي. هن کي روڪي نٿي سگهان، هوءَ گيٽ کولي ٻاهر نڪري وئي آهي. مون پنهنجيون اکيون پوري ڇڏيون آهن. ڪاري رات لهي آئي آهي. ڪوبه روشن تارو ناهي. تارا پٿر بڻجي وسڻ لڳا آهن. شهناز ۽ شهزادي پورجڻ لڳيون آهن. سنگسار ٿيڻ لڳيون آهن. مان اهو ڏسي نٿي سگهان. وري اکيون پوري ڇڏيون اٿم، سانت آهي، ڪوبه آواز ناهي، ڪابه صدا ناهي، اها صدا ”در لاهه، ڏيئو ٻار“ الائي ڪاڏي گم ٿي وئي آهي. سج لهڻ ۾ دير آهي. سهاندڙي جي اڇڙين مکڙين جا منهن اڌ کليل آهن. بربلين ڀيرا ڏئي رس چوسي مکڙين کي نستو ڪري وڌو آهي. هوا جي نرم جهونڪن سان ٽارين جا ساوا پن هڪ ٻئي پويان ڪرندا ٿي ويا. توت جي نازڪ ٽارين تي ڪرڻا ترڪندا ٿي ويا. ٻڇڙن وات ڦاڙي بلبل ڏي پئي نهاريو. هي سرنهن جي پيلن ۽ ڳاڙهن گلابن سان ڀونر جا سرٻاٽ، هن منظر کي پنهنجين اکين ۾ بند ڪري، قيد ڪرڻ چاهيان ٿي. پر سج لهڻ تي آهي، سارو منڊل شفق جي لالاڻ ۾ ريٽجي زخمي ٿي سُڏڪڻ لڳو آهي. اوندهه جو سمنڊ اڳتي وڌي رهيو آهي. رات لهي آئي آهي. ڪاري ٻاٽ. پٿر وسڻ لڳا آهن. مون پنهنجو چهرو ٻانهن جي گهيري ۾ لڪائي ڇڏيو آهي.
(تهمينه مفتي جي ڪهاڻين جي مجموعي ”ڪٿا اُپ ڪٿا“ تان ورتل)