زندگي: هڪ ناٽڪ : - وينا شرنگي
”اڙي الله اڃا ته جواني ئي ڪين ماڻيائين.“
جڏهن ماتمي گهر پهتس ته دليپ جي لاش مٿان چادر پيل هئي. چئني طرفن کان زالن جو ميڙاڪو، مٿن کان سندس ننڍي نيٽي گهر واري رچنا، ڀر ۾ پوڙهي ماءُ ۽ ٻاهر آڳر ۾ بزرگ پيءُ، مٽ مائٽ ۽ اوڙي پاڙي جا مرد سوڳ جي عالم ۾ مٿي تي هٿ ۽ زمين ۾ اکيون کپائي ويٺا هئا.
رچنا کي ڏهاڳڻ جو اڇو جوڙو پهريل ڏسي اکين آڏو ست سال اڳ جو سندس چهرو اُڀري آيو، انهيءَ گهر جي آڳر ۾ ماتم جو ميڙاڪو نه بلڪ باراتين جي ڀيڙ هئي. موت جهڙو سناٽو نه بلڪ رنگين بتين جي جهرمر ۽ گلن جي خوشبو هئي، رچنا کي ڏهاڳڻ جو سفيد وڳو نه بلڪه سهاڳ جو سرخ جوڙو پهريل هو. رچنا جي نڪ ۾ نٿ، چهري تي مسڪراهٽ ۽ اکين ۾ چمڪ هئي. دليپ ۽ رچنا هر گهڙي، اُٿي رسيپشن ۾ آيل مٽن مائٽن جون مبارڪون قبول ڪري رهيا هئا. مبارڪبادي طور تحفا مسڪراهٽ سان وٺي. شڪريه ادائي ڪري رهيا هئا.
رچنا کي گهر آباد ڪرڻ جو بيحد شوق هو، دل ۾ اُمنگ ۽ تمنائون، هٿن تي ميندي لڳائڻ جو جنون. سهاڳ جي سرخ جوڙي پهرڻ ۽ سينڌ ۾ سنڌور ڀرڻ جي آرزو، رچنا ماءُ پيءُ جي پهريٽي اولاد هئي. کين پٽ جو اولاد ڪونه ٿيو هو. رچنا کي پٽن وانگر پاليائون. ايئن ته رچنا جون ٻيون به ڀينر هيون، پر هوءَ سڀني کان سرس هئي. لاڏ ڪوڏ سان پليل رچنا جي شاديءَ لاءِ ماءُ پيءُ ڄڻ ڄمڻ واري ڏينهن کان ئي ڏاج ڏيوڻ ٺاهڻ شروع ڪيو هو، رچنا کي شاديءَ جو بيحد شوق هو. پنهنجي اوڙي پاڙي ۾ نه صرف جيڏين سرتين ۽ هم جولين ۾ پر ٻڍين عورتن ۾ به بيحد مقبول هئي. اوڙي پاڙي ۾ جتي ڪابه شادي مرادي ٿئي، کيس نينڍ ضرور ملي. پاڻ به سعيو ڪري شريڪ ٿئي، نه صرف شاديءَ جي دعوتن ۾ پر اُن کان اڳ مينديءَ جون رسمون هجن يا شاديءَ مراديءَ جو ڳائڻ. اهڙن موقعن تي سڀني جي وچ ۾ ويهي دهل تي ٿاپ هڻي ڳيچ ڳائڻ جو سڳن ضرور ڪري. ”هڪ سون جو روپيو الا ڙي الا.... اها گهوٽ ماءُ هوندڙي، گهريئي ٿي مائو، مائو وائو ڪانه گهري ٿي، گهوٽ گهري ٿي ٻائو...“ يا جهوٽا ديورا ڀاڀي نال اڙيو ري...“ يا ”گوري گوري هاٿون مين ميهندي لگاڪر“ يا وري ”چل ري سجني اب ڪيا سوچي ڪجرا نه بهه جائي روتي روتي...“ يا ”ڇوڙ بابل ڪا گهر، موهي پي ڪي نگر آج جانا پڙا...“ يا ”وري گانو هجي ته: ”سياور رام ميري پرڀو رام، دين ديال ورڌ سنڀاري...“
بس انهن شادين مرادين تي کانئس سوال ته رچنا شادي ڪڏهن ٿي ڪرين؟ ٻيلي اسان کي پنهنجي شاديءَ ۾ ضرور گهرائجان. رچنا جو سڀني کي اهو ئي جواب... جلدي ڇوڪر ڳولهيو ته جلدي شادي ٿئي. رچنا جو گهر آباد ڪرڻ ۽ جيون ساٿي ملڻ لاءِ نه صرف مٽن مائٽن جون پرارٿنائون پر اوڙي پاڙي جي ٻڍڙن ٻڍڙين جيڏين سرتين جون به دعائون شامل هيون.
شايد ڪا اهڙي ڇوڪري هوندي جيڪا بنا حجاب جي پنهنجي شاديءَ جي تيارين ۾ اهڙيءَ طرح اڳواٽ مصروف، سڀني کي کلي چوي منهنجي شاديءَ جو مهورت ئي نه ٿو نڪري، خبر نه آهي ڪڏهن مان...
اهو سڀاڳو ڏينهن به اچي ويو، جڏهن سڀني جون دعائون برثواب ٿيون. رچنا جو دليپ سان مڱڻو ٿيو. ”جهٽ مڱڻي پٽ شادي“ ڪئي ويئي. محفلون متيون، اوڙي پري کان مٽ مائٽ ٻارن ٻچن سميت اچي شامل ٿيا. تحفن جا ڍير لڳي ويا.
رچنا جا سپنا پورا ٿيا. آرزو ۽ اُمنگ پورا ٿيا. سهاڳ رات سينگار ۾ هٿن پيرن تي ميندي زلفن ۾ گلن جي سجاوٽ، نرڙ تي اڇن ڳاڙهن ستارن جو جهرمٽ، سهاڳ جا چوڙا، منگل سوتر، جهومر، پازيب مطلب ته هر ذات جي ڪنوار جي سينگار کي رچنا پنهنجي سهاڳ رات جي سينگار ۾ رچيو.
ٻن سالن جي اندر ڌيءَ ۽ پوءِ پٽ، هار سينگار، اُمنگ ۽ آرزوئن جي جاءِ ٻارن جي سار سنڀال ورتي. تنهن کانپوءِ آکيري ۽ اجهي اڏڻ جو فڪر، دليپ ڀائرن ۽ ڀينرن ۽ پيءُ ماءُ سان گڏيل ڪٽنب ۾ رهندو هو، جتي به ٻه باسڻ هوندا ته ضرور کڙڪندا.
حال جي خوشين جي جاءِ مستقبل جي فڪر والاري، رچنا جي سوچن جو وسيع دائرو سڪڙجي ٻارن جي آئيندي جي پروگرامن تائين وڃي محدود ٿيو.
ٻئي طرف رچنا جي ماءُ پنهنجي ڌيئرن جون بار لاهڻ کان پوءِ مٽن مائٽن ۽ واقفڪارن وٽ اچڻ وڃڻ ۾ اضافو ڪري ڇڏيو. رچنا جي ماءُ هر هنڌ پنهنجي خوشقسمتيءَ ۽ اڄ جي دور ۾ ڌيئرن جي بار لاهڻ واري پهاڙ ڏارڻ واري ڪم تي ۽ پنهنجي سياڻپ تي فخر ۽ ناز ڪري ٻين کان پڇي ته ٻارن جي ڪم ۾ اوير ڇو ڪئي اٿو؟ ڏسو مون ڪيڏو نه جلدي ڪم اُڪلايا آهن. منهنجون ڌيئر ته امڙ ”تري هڻي تخت تي ويٺيون آهن.“ جن بدنصيب مائٽن جي ٻارن جي انگن کولڻ ۾ اوير پئي، سي ويچارا مائٽ شرم وچان رچنا جي ماءُ کان وتن ڪنڊون پاسا ڪندا.“ هوءَ اهڙن بدنصيب مائٽن کي بدنصيبي جي دهائي ڏيئي اچي. وري جي ڪنهن جو ڪو سندس ٻارن جي ڀيٽ ۾ سائي ستابي گهر ۾ ٿئي ته ٻنهي ڌرين کي ليز ڏيئي ڇڏي. چوندا آهن ”لکيو لوها ڪوٽ ڀڃي“ پر رچنا جي ماءُ ته لکئي کي به پنهنجي فن جي ذريعي ڪوٽ اورانگهڻ نه ڏني. انهن جي بدنصيبيءَ جو ڍنڍورو ضرور ڏئي.
رچنا ڪڏهن ڪڏهن پنهنجي ماءُ کي سمجهائيندي به هئي ته ٻين جي معاملي ۾ نه پوي ته سٺو ٿيندو، پر ”هيري سندي هير ٽنگ ڀڳي به نه لهي.“ انسان ته عادت کان مجبور ٿيندو آهي. ماڻس ٻڌو اڻ ٻڌو ڪري ڇڏيندي آهي.
ٻئي طرف رچنا کي اجهي اڏڻ جي فڪر ۽ ٻارن جو بوج، جيڏين سرتين کان اڻ ڄاڻائيءَ ۾ پري ڪندو ويو. ڪڏهن ڪٿي اُنهن سان ملاقات ٿي وڃي ته چوي ”سرتيون حال ئي نه پڇو.“ ۽ وري پنهنجي شاديءَ ۽ گهر گهرهستيءَ تي اهڙا لطيفا ٻڌائي جو ٽهڪن جو سلسلو اصل بند ئي نه ٿئي.
سندس گهوٽ پنهنجو ڪاروبار ڪندو هو. هنن ننڍڙو فليٽ ورتو. دليپ جي پنهنجي سر تي بوجهه هئڻ ڪري ڌنڌي ڌاڙيءَ ۾ وقت جي پابندي هئي، صبح جو گهران نڪري ۽ رات جو پير پائي. ان کان پوءِ وري ٻارن جي پڙهائي لکائيءَ جو فڪر، هر مهيني جاءِ جي قسطن ڏيڻ جو اونو. مٿان هنن ڪار به بوڪ ڪرائي هئي. اُن جو نمبر به اچي ويو ۽ مٿان اُن جي رقم جي ادائگيءَ جوبه فڪر- روشن مستقبل جي آسن اُميدن ۽ آئيندي اڏڻ جي فڪر ۾ سندن شاديءَ جي ستن سالن جو عرصو ادائگيءَ جي ڳڻ ڳوٽ وارن فڪرن ۾ اک ڇنڀ ۾ گذري ويو.
هڪ ڏهاڙي رچنا دليپ کي چيو ”دليپ اسين ته قسطن جي ادائگي ۽ آئيندي جي فڪر ۾ ايترو ته رڌل رهياسين جو تنهائيءَ ۾ چند گهڙين لاءِ پاڻ ۾ گفتگو به نه ڪري سگهياسين. هل ته ڪنهن Hill Station هلون. يا وري هلي Honey Moon ملهايون.
هل اسٽيشن جو ماحول- رچنا ۽ دليپ- ۽ هنن جا ٻار- هنن جو پنهنجو سنسار- پنهنجا امنگ- آرزو- ۽ خوشيون ۽ خوشين جي انتها- عروج- ۽- ۽- عروج کان پوءِ- هل اسٽيشن تان واپسي.
هل اسٽيشن تان واپس ورڻ تي دليپ کي گردن ٽوڙ بخار ٿيو. سندس دماغ جي نس ٽُٽي پئي ۽ هو هفتي تائين بيهوشيءَ جي عالم ۾ رهيو. رچنا کي دليپ جي اکين پٽڻ جو انتظار. هڪ دفعو وري رچنا سڀني ڏانهن دعائن لاءِ نهاريو. هڪ دفعو وري سينڌ ۾ سنڌور جي ستارن جي چمڪ لاءِ- سهاڳ لاءِ- سهاڳڻ جي جوڙي لاءِ- ۽ جيون ساٿيءَ جي ساٿ لاءِ.
اڄ نه ٻڍڙين جون پرارٿنائون اگهيون- نه جيڏين سرتين جون دعائون برثواب ٿيون. دليپ جي اکين ٻوٽڻ سان پوڙها ماءُ پيءُ اکين هوندي جوت وڃائي ويٺا، رچنا جي سينڌ جو سنڌور مٽجي ويو، آشيانو اُجڙي ويو.
منهنجي اکين آڏو اڄ کان ست سال اڳ جو منظر تري آيو. سنواريل سينگاريل چمڪيلي لباس واري ڪنوار رچنا- رنگ برنگي بتين جا جهرمٽ، شاديءَ ۾ شريڪ ٿيندڙن جا هوا ۾ گونجندڙ ٽهڪ- اڄ ماضيءَ جي اُنهن وڻندڙ ٽهڪن، دل ڏاريندڙ ورلاپن جو روپ اختيار ڪيو. منهنجي لبن تي ”زندگي هڪ ناٽڪ“ جا لفظ اُڀريا. اُهو ناٽڪ جو ٻيو منظر هو.
ها ناٽڪ جو پهريون حصو مختصر هو بيحد مختصر.
ايترو جلد اهم ڪردار دليپ جي Exit، رچنا کي الوداع.
دليپ جي الوداعي سفر وقت رچنا جي ماءُ سيني تي زور سان هٿ هڻي چيو ”اي ڀڳوان! هن ابهم ته ڪو پاپ ڪونه ڪيو هو، تو هن معصوم کي ڪهڙن پاپن جي سزا ڏني؟“ اُن دانهن تي دل مان دانهن نڪتي: ”ڪنهن جي پاپن جي سزا ڪير ڀوڳي رهيو آهي.“
سندس ماءُ هر وقت چوندي هئي ته مون ته پنهنجي ٻارن جا گهر آباد ڪري ڇڏيا آهن. مان ته اصل وهاڻو سيرانڌيءَ ڪري آرامي آهيان. مون ته پنهنجي ٻارن جي تانگهه لاٿي آهي. رچنا جي ماءُ صحيح فرمايو ”ته مان پنهنجي ٻارن جي تانگهه لاٿي آهي. مون پنهنجون جوابداريون پوريون ڪيون آهن.“ پر رچنا کي ته پنهنجي جوابداري اڃا نباهڻي آهي. رچنا مٿان اڃا ٻارن جون جوابداريون آهن- رچنا جي ناٽڪ جي شروعات ته اڃا هاڻي ٿي آهي. اڃا ته ناٽڪ جو هڪ انگ پورو ٿيو آهي. ”ها زندگي هڪ ناٽڪ آهي.“
(سرتيون ِ – ڊسمبر 1991ع تان ورتل)