رانديڪو : - بيگم زينت عبد الله چنا
هڪ دفعي اوچتو اصغر مونکي سندس نيڻن ۾ تڪيندي ڏسي ورتو. اُهي نيڻ جن جي ڊگهن پلڪن ۾ منهنجي زندگي جي هر تار منجهي پئي هئي ڪوريئڙي جي ڄار مثل! ڪهڙا نه هئا اصغر جا خوبصورت نيڻ...
هن مون ڏي رڙهندي پڇيو، ”ڇو، پئي منهنجن نيڻن ۾ نهارين؟“
مان منجهي پيس ته ڇا چوان؟ آخر جواب ڏيڻو هو، ”ها! تنهنجي اکين ۾ منهنجي شڪل صاف پئي نظر اچي اُها ٿي ڏٺم“ مون منجهندي وراڻيو.
”ها! اها تصوير هميشه هنن اکين ۾ رهندي آهي. ورائي ڍڪيانس ته ڍڪجيو وڃي هن اکيون بند ڪندي چيو ۽ زياده قريب ٿيو.
هنجو گرم گرم ساهه مون پئي محسوس ڪيو هن جون اکيون منهنجي اکين کي تڪي رهيون هيون. ڇا نه هو انهن نيڻن! ۾ شوق.. اُميد.... التجا ۽ سڀ ڪجهه... منهنجي روح کي متاثر ڪرڻ سان گڏ منهنجي جسم کي ڏڪائي ڇڏيو. مان لڇي رهي هيس ۽ اُن لڇ پڇ ۾ ڇا ته لذت هئي! پر اُتي ئي زبيده جو زرد چهرو اکين اڳيان ڦري ويو. پر مان... انهن نيڻن کي نهاريندي رهيس جن ۾ منهنجي حياتيءَ جي هر تار اٽڪي پئي هئي، منجهي پئي هئي. هو اُن وقت آسماني مخلوق پئي معلوم ٿيو ۽ منهنجي دل پئي چيو ته هنجي پيرن تي جهڪي سڀ ڪجهه چئي ڏيان جيڪي اڄ تائين نه چئي سگهي آهيان. الائي... ڇا... ڇا؟ پر وري زبيده منهنجي ذهن تي اُڀري ۽ ڄڻ ته پنهنجي خشڪ چپن سان پئي چوي ته، ”منهنجي حالت مان سبق ڪو نه پرائيهءِ. انهي ڄار ۾ ته مان به ڦاٿي هيس...“ مون هڪدم پنهنجي دل کي سنڀاليو. رڙهي بيٺس ۽ هيڏانهن هوڏانهن جون ڳالهيون شروع ڪيم.
”ڇڏي ڏي انهن ڳالهين کي رضو.“ بيزاريءَ سان اصغر چيو، ”تون ڪيترو وقت اڻ ڄاڻ رهندينءَ ۽ پاڻ کي ۽ مونکي ڌوڪي ۾ رکندينءَ. ڇا تون بلڪل نٿي سمجهين. منهنجي جذبات ۽.... منهنجي محبت کي.؟“
”ڇا، اها بيهودگي نه آهي؟“ مون وراڻيو پر مون ائين سمجهيو ته مون پنهنجو گلو گهٽيو آهي يا ته منهنجي شه رڳ ۾ نشتر چڀجي وئي آهي ۽ اُن چڀڪي کان مان رڙ ڪرڻ تي هيس... هنجو چهرو اُداس ٿي ويو ۽... هن چيو ته، ”هي سڀ ڇا هو؟“ هن پاڻ سان ڳالهائيندي چيو.
”ڇا، مون رکائي سان چيو.“
”مونکي ڏسي تنهنجي منهن جو رنگ کلي وڃي ۽... ۽ منهنجي ٿوري تڪليف تي تنهنجو بيقرار ٿيڻ ۽... اکين جو اکين کي پيغام... ۽... ۽...!“
”غلط فهمي،“ مون جلديءَ سان اُن باغي آه کي دٻائيندي وراڻيو.
”غلط فهمي!“ هن ڪنجهندي چيو. اُتي پيرن جو آواز ٿيو ۽ ڀاڄائي نمودار ٿي.
”ڇا ٿيو ادا“ هن مونکي ڏسي شرارت سان مشڪيو.
”ڪنڊو لڳو هو“ اصغر آهستي چيو، ”پر نڪري ويو.“
”ڀلا ڪنڊي جو چڀڪو ته ڪو نه اٿئي“ ڀاڄائيءَ تسلي لاءِ پڇيو.
”چڀڪو ته رهندو“، اصغر مون ڏي نهاريندي وراڻيو- هنجي ويران نگاهن کي مان به ڏسي نه سگهيس مون اکيون کڻي جهڪايون، مون ائين سمجهيو ته ڪنڊو هنکي ڪو نه لڳو آهي پر ڄڻ منهنجي دل ۾ چڀي ويو آهي!
اُن ڏينهن بعد اسان جي گهر جي وايو منڊل ۾ اُداسي پکڙجي وئي. جنهن گهر ۾ سڄو وقت کل خوشي لڳي پئي هوندي هئي ان ۾ ماٺ، ماٺ جو راڄ هو. اصغر پڙهڻ جي بهاني پنهنجي ڪمري ۾ بند رهندو هو. ڀاڄائي ڀاءُ کي چپ، چپ ڏسي پاڻ به اُداس ۽ ماٺ رهندي هئي. انهن ٻنهي ڀاءُ، ڀيڻ جي ڪري گهر ۾ رونق هئي. هاڻي ٻار به ڇڙو ڇڙ ٿيو پيا گهمندا هئا ۽ گهر تي ويراني ڇانيل هوندي هئي.
هڪ ڏينهن مان پنهنجي ڪمري ۾ ڪتاب کنيو بيخياليءَ ۾ ورق گرداني ڪري رهي هيس ته ڀاڄائي اندر آئي مونکي ڳڙاٽڙي پائي چوڻ لڳي ”پياري رضو! تون ڪهڙي نه مٺي ڀيڻ آهين، پر سدائين شل منهنجي هجين!“
مون ذري گهٽ روئڻهارڪي آواز ۾ چيو ”تنهنجي نه آهيان ته ڪنهن جي آهيان؟“ مون انهن ڏينهن ۾ پاڻ کي بي سهاري پئي سمجهيو پر جهٽ پلڪ لاءِ مونکي ڀاڄائيءَ جو پيار ڏسي وسري ويو ته ڪو مان اڪيلي آهيان- ڀاڄائي چوڻ لڳي، ”پياري رضو! اصغر منهنجي مٺڙي ڀاءُ جو ڳرڻ جهرڻ مونکان ڏٺو نٿو وڃي.“ هو تنهنجي نفرت برداشت ڪري ڪو نه سگهندو- مون ذري گهٽ رڙ ڪندي وراڻيو، ”نفرت!“ منهنجي اکين مان ڳوڙها ڳڙڻ لڳا. مون ائين سمجهيو ته منهنجي ڀريءَ بازار ۾ ڪنهن بي عزتي ڪئي آهي يا مونکي ڪنهن جرم ڪندي پڪڙيو آهي.“
”تو هن ۾ ڪهڙو عيب ڏٺو. شڪل، تعليم، اخلاق ۾- ڪهڙي به ڳالهه ۾ هو گهٽ ڪونهي.“ ڀاڄائي چوندي رهي، ”وڏي ڳالهه ته هو تنهنجو رشتي ۾ ماروٽ آهي ۽ اُهو ماروٽ جو توکي پنهنجي جان کان به پيارو سمجهي ٿو ۽... ۽...“ مون ڀاڄائي جي ڳالهه کي ڪٽيندي چيو ته ”ڀاڄائي الا! تون به مونکي ڪو نه ٿي سمجهين؟“ منهنجي اکين مان ڳوڙها ڳڙندا رهيا...
”هو مڪمل انسان آهي، هن ۾ ڪابه گهٽتائي ڪانهي، هو پوڄا لائق آهي، مان هن کي بي حد محبت ڪيان ٿي. منهنجو هن کانسواءِ ڪو وجود ڪونهي ۽... ۽ منهنجي محبت پنهنجي ديوتا کي هڪ معمولي ادنيٰ درجي جي روپ ۾ ڏسي نه سگهندي. مان پنهنجي محبت کي بلند رکڻ ٿي گهران مان اهو برداشت نه ڪري سگهنديس ته هو فقط منهنجو ادنيٰ طور تي محبت ڪندڙ هجي. مان پنهنجي خوابن جي طلسم کي قائم رکڻ ٿي گهران.“ مون بي بسيءَ مان روئندي چيو.
”ادنيٰ... معمولي!... روپ...! ڇا زبيده؟“ هن مونکي غور سان ڏسندي وراڻيو ۽ مون سمجهيو ته ڀاڄائي منهنجي دل جي اونهي تهه تائين پهچي وئي ۽ مون ڏٺو ته هن جو چهرو نهايت اُداس ٿي ويو.
ڪجهه دير بعد هن چيو، ”اهڙن لطيف ۽ خوبصورت احساسن جي ڇا وقعت؟ جواني ۽ شادي لازم ملزوم آهي...“
”ها! پوءِ ڇا؟“ مون چيو.
”نادان“، عجيب مايوسيءَ سان ڀاڄائي چيو ته ”بيشڪ اسان جي محبت جي شادي شده زندگي به ڪاروباري ٿيو وڃي ٿي. اُهي ساڳيا انسان جي اسان جي هر ادا تي فدا ٿيڻ پنهنجو فرض سمجهندا آهن، اُهي شاديءَ بعد فقط تجارت جو تعلق رکندا آهن،- چي اسين تنهنجي لاءِ سارو ڏينهن محنت ٿا ڪريون ۽ اُن ڪري تون به اسان جي خواهشن جو احترام ڪر- ۽ ”خواهش!“...، ڀاڄائي آسمان جي خلائن ۾ نهاريندي چيو... شايد هن جي ذهن تي ڪا ناگوار ياد اُڀري رهي هئي... هن جو آواز ڌيمو ۽ جهڪو ٿيندو ويو هن چيو ته، ”اسين ته رانديڪو آهيون بس رانديڪو... سماج جي هٿ ۾، پيءُ ماءُ جي هٿ ۾... مردن جي هٿ ۾ پڻ... اُن بلند خياليءَ جو ڪو به داد ڪو نه ملندو اُن مقدس جذبات جو ڪو احترام ڪو نه ڪندو... خوابن جي دنيا مان زوريءَ گهلي حقيقتن جي تلخين ۾ وڌو ويندو ۽ جتي ڏسبو ته ”محبت“ هڪ ڪميڻي خواهش جو مهذب نالو آهي ۽ بس...“ مان حيران ڀاڄائيءَ کي ڏسي رهي هيس ته هڪ معصوم ۽ کلمک عورت جي اندر ۾ به ايتريون چڻگون دٻيل آهن- اُف! يا خدا! ڀاڄائيءَ جو چهرو ڪوماڻجي ويو هو ۽ سندس ڊگهين پلڪن ۾ ٻه ڳوڙها اٽڪي پيا هئا، ۽ سندس چپن تي هڪ تلخ مشڪ هئي.
هن منهنجي اکين ۾ اکيون ملائيندي چيو ته، ”رضو، اهو قدرت جو قانون آهي يا انسان جو من گهڙت فلسفو ته جواني آغوشِ جوانيءَ ۾ جذب ٿئي ٿي، خوش نصيب آهن اُهي انسان، جن کي اُها آغوش سڃاتل آهي.“ ڀاڄائيءَ جو آواز آه ۾ تبديل ٿي ويو- پوءِ اوچتو ٻاهر آواز ٻڌم ته ”اکيون کوليان“ مون مٿي نهاريو ڀاڄائي ڪو نه هئي، ٻاهر ٻارن جي فوج سان ”اک ٻوٽ“ ڪري رهي هئي. سندس مڌر مڌر کل منهنجي ڪنن تي پئي الائي ڪيڏي مهل وئي هلي.
۽ مان پنهنجي خيالن جي ڄار جي تاڃي پيٽي ۾، اهي لفظ دهرائي رهي هيس ته، ”اسين ته آهيون رانديڪو... سماج جي هٿ ۾! ماءُ پيءُ جي هٿ ۾! ۽ محبوب جي هٿ ۾ پڻ رانديڪو آهيون...“!
(ماهوار نئين زندگي اپريل 1956ع تان ورتل)