بُـــک ۽ اديــب : - شگفته شاهه
”توهان جهڙا وڏا ماڻهو هنن غريبن جي مدد ۽ واهر لاءِ اڳتي ڇو نه ايندا آهن... ڏسو.... هيڏي وڏي ماڻهن جي علائقي ڀرسان غريب بنيادي ضرورتن کان به محروم آهي ۽ توهان سڀ خاموش......!؟!“
....؟ پوءِ هن ڪار مان لهي سندس ملڪ جي هڪ تمام وڏي نڪرندڙ مشهور رسالي (مئگزين) لاءِ هڪ اهم رپورٽ لکي جنهن جو عنوان ‘Pollution, poverty and third world’ (آلودگي، غربت ۽ ٽين دنيا) هو. ان لاءِ پنهنجي ڪيئمرا سان بيشمار تصويرون ڪڍيون هيون. ان مهل ئي ان اديب انهن ”غريبن“ جو حساب ڪتاب صاف ڪرڻ لاءِ سوچي ورتو هو ۽ ترت پنهنجي پرڏيهي دوست کي ائيرپورٽ تي ڇڏي موٽڻ کانپوءِ انتظاميه جي ”وڏن ماڻهن“ کي شڪايت ڪئي هئي ته غريبن جي بستي اتي غير قانوني ۽ ”وڏن ماڻهن“ جي علائقي لاءِ ”آلودگي“ جو سبب هئي ۽ وڏي ڳالهه ته Low standered (گهٽ درجي واري) هئي جنهن ڪري ترت ئي انتظاميا جا پگهاردار ان وسنديءَ جي ماڻهن کي اتان تڙڻ لاءِ اچي ويا... ان ڏينهن ئي هن ”اديب“ جو ٽيليويزن تي هڪ ”ادبي پروگرام“ ۾ انٽرويو رڪارڊ ٿيڻو هو.... ۽ جيئن ئي سندس چلڪڻي ڪار سندس وڏي عاليشان بنگلي جي گيٽ مان نڪتي ته ٿورو اڳتي هلڻ کانپوءِ ڊارئيور گاڏيءَ کي اوچتو بريڪ هنيو.... ڀرسان ”غريبن جي وستي“ ۾ گوڙ متل هو ۽ انتظاميا جي پگهاردارن ۽ غريبن وچ ۾ وستي خالي ڪرڻ تي ڇتڪاڻ متل هئي... اوچتو هڪ ”پگهاردار“ جو زوردار ”ڏنڊو“ کائي هڪ ضعيف شخص ”اديب“ جي ڪار جي اڳيان اچي ڪريو هو ۽ سندس مٿي مان رت نڪري رهيو هو. اديب جي پڇڻ تي هڪ ”پگهاردار“ چيو هو:
”ڪا خاص ڳالهه ناهي سَر!... ڪجهه ئي، دير ۾ سڀ ٺيڪ ٿي ويندو ۽ بستي خالي ٿي ويندي.... سڀني کان گهڻو گوڙ هي پوڙهو ڪري رهيو هو ۽ چوي ٿو ته اسين هيءَ بستي ڇو خالي ڪريون؟ هيءَ زمين ته پيڙهين کان اسان جي آهي. غاصب ته اهي وڏا ماڻهو آهن جن اسان جهڙن ڪيترن جون هتان زمينون ڦٻائي ۽ پکا پٽائي، هي محل ماڙيون ٺهرايون آهن.... پر سر! ڏنڊي کائڻ کانپوءِ اُميد ته هن پوڙهي جو دماغ ٺيڪ ٿي ويندو... اوهان وڃو سڀ ٺيڪ ٿي ويندو.... اهو چئي ”پگهاردار“ بي درديءَ سان پوڙهي کي ٽنگ کان پڪڙي روڊ جي ڪناري تي ڦٽو ڪيو ۽ ”برک اديب“ جي ڪار چيڪاٽ ڪندي تکي هلي وئي.... اڳتي هلي سگنل تي ڪار بيٺي ته هڪ فقيرياڻي فٽ پاٿ تي ويٺل هئي. سندس ڪڇ تي هڪ اڌ اگهاڙو ٻار هو جنهن جو پيٽ بک ڪري وڃي پُٺيءَ سان لڳو هو... فقيرياڻي کيس ڏسي صدا هنئي ”سائين! الله جي نالي ڪجهه پئسا ڏي ته هن معصوم کي ڪجهه کارايان جيڪو گهڙي پَل جو مهمان آهي....“
نان سنيس!... هنن ماڻهن ته جيئڻ جنجال ڪري ڇڏيو آهي.... ڊرائيور جلدي هل....“ اديب ڪروڌ مان ڪار جو شيشو چاڙهيندي چيو.... ۽ پوءِ ”ادبي پروگرام“ ۾ کائنس انٽرويو وٺڻ دوران سڀني کان آخر ۾ جڏهن کائنس سندس وڏي کان وڏي خواهش بابت پڇيو ويو هو ته هن ٿڌو ساهه کڻي ۽ ڏاڍي ڏک سان چيو هو:
”جڏهن مرڻ کانپوءِ آئون قبر ۾ دفن ٿي مٽيءَ سان ملي مٽي ٿي ويندس ته اها مٽي منهنجي ديس جي مٽيءَ ۾ شامل ٿي ويندي، ڪاش!! جيڪڏهن منهنجي ان مٽيءَ مان ڪو ڪڻڪ جو هڪ ٻوٽو پيدا ٿئي، ۽ اهو سَلو هڪ سنگ ئي ڪڍي جنهن کي منهنجي وطن جو ڪو ”ڏڪاريل“ هڪ ئي ڄڻو کائي پيٽ ڀري ته آئون سمجهندس ته مون پنهنجي ڌرتيءَ جي مٽيءَ ۾ ملي پنهنجي ماڻهن ۽ وطن جو تِر جيترو ئي سهي ڪجهه ته قرض لاٿو.....“
انهن جملن تي ڪمپيئرز توڙي آڊينس ۾ ”واهه واهه“ مچي وئي هئي ۽ اهو پروگرام نشر ٿيڻ کانپوءِ ته ڪيترن ئي اديبن ۾ به ”واهه واهه“ ٿي وئي هئي ۽ ڪجهه اديبن ته سندس آخري خواهش وارن لفظن کي ”لافاني“ هئڻ جو درجو ڏنو هو ۽ سندس اهي لفظ ڪيترين ڪهاڻين ۾ Quote ڪيا ويا، مثالن ۾ ڏنا ويا، ڪتابن ۾ لکيا ويا. ... پر.... شايد.... ڪنهن کي به اها خبر نه آهي ته اهو انٽرويو ڏئي جڏهن پنهنجي ايئر ڪنڊيشنڊ ڪار ۾ موٽيو هو ته ساڳي فٽ پاٿ تي هن جي نگاهه ان ئي فقيرياڻيءَ تي پئي هئي.... سندس ڏٻرو، ڪارو ۽ ڏرا ڏنل اکين ۽ پٺيءَ لڳل پيٽ وارو ٻار مري چڪو هو ۽ سندس ڪڇ ۾ وات کوليو پيو هو.... هن جي کليل وات تي مکين جا ميڙ هئا.... سندس بي جان اکيون سندس ماءُ جي چهري ڏانهن نهاري کانئس انيڪ سوال پڇي رهيون هيون.... ۽ سندس ماءُ وري آهستي آهستي گڏ ٿيندڙ ماڻهن ڏانهن هر هر ڏسي ڄڻ هر ڪنهن کان انيڪ سوال پڇي رهي هئي ۽ .... هن اديب نفرت سان هنن ڏانهن ڏسي وري منهن ڦيري چيو:-
”نان سنيس!...... ڊرائيور!......ڪار کي جلدي هتان ڪڍ.....“
(سرتيون جولاءِ، 1992ع تان ورتل)