شخصيتون ۽ خاڪا

سنڌ جو املهه هيرو ڪامريڊ تاج محمد ابڙو

هي ڪتاب سنڌ جي مهان هستي ڪامريڊ تاج محمد ابڙو صاحب بابت لکيل مضمونن تي مشتمل آهي جنهن جو سهيڙيندڙ سائين محمد ابراهيم جويو صاحب آهي.
اسين ٿورائتا آهيون ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جي فرزند محترم نادر علي ابڙو صاحب جا جنهن هن ڪتاب جي سافٽ ڪاپي ڏيڻ ۾ مدد ڪئي ۽ ڪتاب سنڌ سلامت تي اپلوڊ ڪرڻ جي اجازت ڏني.
Title Cover of book سنڌ جو املهه هيرو ڪامريڊ تاج محمد ابڙو

لاڙڪاڻي ساهه سيباڻي جي آخري اوطاق : سيد آفتاب حسين شاهه گرهوڙي

لاڙڪاڻي جو نالو وٺڻ کان پهريان ذهن نگر ۾ ڪئين خيال گهر ڪري ويهن ٿا. لاڙڪاڻي جو شاندار ماضي، ڀيانڪ حال هر ڪنهن جي اڳيان معنيٰ خيز بڻيل آهي. ماضي ۾ محبتي ماڻهن جو رکوالو ۽ سنڌ جي امر شخصيتن کي جنم ڏيندڙ لاڙڪاڻو هن ٽاڻي سياسي ويساهه گهاتين جي حوالي ٿيل آهي. سنڌ جي سياست جي دل سمجهيو ويندڙ شهر هاڻي سياسي ماڻهن لاءِ قيد خانو بڻجي رهجي ويو آهي. ذوالفقار علي ڀٽو شهيد کان ويندي بينظير ڀٽو شهيد ڪئين سياستدانن جا هن شهر سان هزارين داستان سانڍيل رهيا. هن شهر جي حوالي سان هي به مشهور رهيو ته هجي ناڻو ته گهم لاڙڪاڻو، پر اڄ لاڙڪاڻو ائين ناهي رهيو ۽ ماڻهو عدم تحفظ جو شڪار بڻجي ويا آهن. قتل، مارا ماري، اغوا، ڦرون، ڌاڙا، ڪارو ڪاري کان ويندي انسانيت کان ڪريل هر واقعو ان شهر ۾ آزاديءَ سان پيش اچي رهيو آهي. هتي قانون رڳو لفظن تائين محدود بڻيل محسوس ٿئي ٿو. لڳي ائين ٿو ته ڄڻ هٿ وٺي هن شهر کي تباهه پيو ڪيو وڃي. ماضي جي لاڙڪاڻي کي هاڻي ٻن ضلعن لاڙڪاڻي ۽ قمبر ۾ تقسيم ڪيو ويو آهي. رڳو هن لاءِ جو ڪجهه ماڻهو پنهنجا سياسي مفاد ٿا ماڻڻ چاهين. بهرحال، لاڙڪاڻي جي ماضي ۽ محبتي ماڻهن جا هتي وري ڪهڙا خيال وٺجن، پر جڏهن جتي به لاڙڪاڻي جو تذڪرو نڪرندو ته اتي لاڙڪاڻي جي تا حيات مردِ مجاهد مرحوم ڪامريڊ تاج محمد ابڙي جو تذڪرو هر صورت ۾ ٿيندو. پاڻ انتهائي پيارو ۽ آخري گهڙين تائين لاڙڪاڻي جي غريب عوام جي حقن خاطر وڙهندو رهيو. سندس جو لاڙڪاڻي جي وچ شهر ۾ موجود وڪالت وارو چئمبر اوطاق غريب ماڻهن جي آزادي ۽ حقن جي حاصلات جو جتي مرڪز رهي، ته اتي پوري سنڌ جا وڏا وڏا ليکڪ ۽ دانشور استاد اچي حاضري ڏيندا هئا. جيڪو لاڙڪاڻي اچي مرحوم ڪامريڊ ابڙو جي اوطاق تي نه وڃي، اها نه ٿيڻي ڳالهه هئي. سندن جي اوطاق تي سوڀي گيانچنداڻي کان ويندي اياز قادري، شيخ اياز تائين سڀ اچي گڏ ٿيندا هئا ۽ هڪ وڏو ادبي ميلو رچائيندا هئا ۽ اها ڳالهه اڄ به هل هنگامي سان لاڙڪاڻي ۾ مشهور آهي ته مرحوم ڪامريڊ ابڙي جي اوطاق تان هڪ انقلابي سجاڳي واري لهر اٿي، جنهن پوري سنڌ ۾ پنهنجو پيغام ۽ هڪ نئون رستو ماڻهن کي جيئڻ لاءِ ڏنو. مرحوم ڪامريڊ ابڙو لاڙڪاڻو جو امر ڪردار رهيو آهي، جنهن آخري گهڙين تائين هتي جي غريب ۽ ڏتڙيل عوام جي حقن لاءِ جنگ جوٽي، انهن خاطر ويڙهه ڪيائين. سک نه ستو، نه پنهنجي طبيعت جو خيال ڪيائين، نه ڪو وري آرام جو، بس هن جي اندر ۾ هڪ ئي درد هو، سو هو انسانيت جو! هن جي اوطاق ۾ ڪئين ماڻهو آيا، جن مان اڄ گهڻا هن جهان مان پردو ڪري چڪا آهن، پر مرحوم ڪامريڊ ابڙي ڪڏهن پنهنجي محفل کي جهڪو ٿيڻ نه ڏنو. ڏياري هجي يا عيدون، هي هر تهوار تي هندو، مسلم دوستن کي گڏي پنهنجي اوطاق تي گڏجي خوشيون ملهائيندو هو، جڏهن ته لاڙڪاڻي جي مٽي جو مان مٿانهون ڪيائون. اهڙيون شخصيتن ۾ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو، ڪامريڊ حيدر بخش جتوئي، ڪامريڊ سوڀو گيانچنداڻي، بيرسٽر جان محمد جوڻيجو، اياز قادري ۽ اهڙيون کوڙ ساريون شخصيتون هيون ۽ اهڙين شخصيتن منجهان لاڙڪاڻي ضلعي سنڌ جو نامور اديب، دانشور، جج، سياستدان، سماج سڌارڪ صحافي ۽ استاد ڪامريڊ تاج محمد ابڙو کي جنم ڏنو، جيڪو پنهنجي ذات ۾ هڪ انجمن هو. سندس جي وڏي سڃاڻپ هند ۽ سنڌ جي مشهور اوطاق هئي، جيڪا سندس جي گهر ڀرسان هئي، جتي شام جي ٽائيم سنڌ، بلوچستان، سرحد جا جڏهن به وڏا وڏا سياستدان جن ۾ شهيد ذوالفقار علي ڀٽو، جي.ايم سيد، ولي خان، نواب اڪبر بگٽي، عطاءَالله مينگل، خير بخش مري، غوث بخش خان بزنجو، مير رسول بخش ٽالپر، ڪامريڊ حيدر بخش خان جتوئي، ڪامريڊ سوڀو گيانچنداڻي، مخدوم طالب الموليٰ، شيخ اياز تائين سڀ لاڙڪاڻي اچن ۽ مرحوم ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جي اوطاق تي نه اچن، سو کوڙو ئي نه لڳي. اها اوطاق جيڪا سندس جي وڪالت جي چيمبر به هئي ۽ اوطاق ۾ پڻ استعمال ٿيندي هئي، انهيءَ ۾ مرحوم ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جي تمام وڏي سنڌ ۽ هند لائبريري پڻ موجود هئي، جنهن جو دسترخوان سيراب رهيو. انهيءَ ئي شام جي پهر سڄي لاڙڪاڻي ضلعي جا غريب، مسڪين، پيرين اگهاڙا ماڻهو جن کي سنڌ جي روايتي پوليس جيڪا ڏاڍن جي زور تي ستم ڪري ٿي ۽ ڪوڙن ڪيسن ۾ ڦاسائي سندن رت چوسڻ ۽ ڍڳا ڍور وڪڻڻ ۾ مشهور آهي، جڏهن به سنڌ جي روايتي پوليس هٿان انهن مٿان ڪيس داخل ٿيو، تڏهن اهي يڪدم شام جو ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جي اوطاق تي اچي پهچندا هئا. انهن غريبن لاءِ ڪامريڊ تاج محمد ابڙو کي اوتري عزت هوندي هئي، جيتري سندس اوطاق تي آيل وزيراعظم، صدر توڙي گورنرن ۽ وزيراعليٰ لاءِ هوندي هئي. ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جي اها اوطاق وڪالت جي چئمبر ۾ پهرين لاڙڪاڻي جو مشهور وڪيل شمس الدين ابڙو 1940ع جي ڏهاڪي ۾ هن چئمبر ۾ وڪالت ڪندو هو. ڪامريڊ تاج محمد ابڙو به هن جو وڃي شاگرد ٿيو ۽ سنڌ جو جديد ڪهاڻيڪار جمال ابڙو به انهيءَ جو اچي جونيئر ٿيو، جيڪو سندس ڄڻ وڏو ڀاءُ هو. شمس الدين ابڙي جي وفات کان پوءِ اها وڪالت جي چئمبر يا اوطاق جمال ابڙي، تاج محمد ابڙي حوالي ڪئي ۽ اندازًا 1947ع ڌاري ڪامريڊ تاج محمد ابڙو انهيءَ اوطاق تي باقاعدگي سان هند ۽ سنڌ جي مشهور ڪچهرين، سياسي، سماجي، ادبي بحثن جو آغاز ڪيو. کيس صلاحيتن عيوض ان وقت جي وزيراعظم شهيد ذوالفقار علي ڀٽو سڌو سنئون سيشن جج ڪيو ۽ 1985ع ۾ ايمانداريءَ سان ڊسٽرڪٽ سيشن جج جي عهدي کان رٽائر ٿيو. رٽائرمينٽ کان پوءِ لاڙڪاڻي ۾ پنهنجي مشهور اوطاق، وڪالت واري چئمبر کي آباد ڪندي وڪالت شروع ڪيائين. سندس وفات کان پوءِ بقول ڪامريڊ سوڀي گيانچنداڻي ۽ اياز قادري جي ته اها آخري اوطاق هئي، جيڪا سموري سنڌ ۾ سنڌ جي روايتن جي سڃاڻپ بڻيل هئي. سندس وڏي فرزند مير نادر علي ابڙو 1993ع ۾ پڻ انهيءَ اوطاق چئمبر وارين جي ور چڙهيل رهيو ۽ مير نادر علي ابڙو اينٽي ڪرپشن کاتي ۾ ڀرتي ٿيو. بعد ۾ انهيءَ عوامي اوطاق چئمبر کي تالو لڳي ويو. وري سندس ٻئي فرزند حيدر علي پڻ 2000ع ۾ انهيءَ اوطاق کي آباد ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي ته انهيءَ وچ ۾ ڪن مجبورين ڪارڻ ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جي فيملي لاڙڪاڻي کي الوداع ڪري حيدرآباد ۾ آباد ٿي ۽ وري به اها اوطاق ويران رهي. ڪامريڊ جي ٽئين فرزند مظهر علي انجنيئرنگ پاس ڪئي ۽ حيدرآباد ۾ يوسف لغاري جو پارٽنر بڻيو، جنهن ڪامريڊ جي مشن کي اڳتي وڌائيندي سندس ياد ۾ ڪامريڊ تاج محمد ابڙو لا ايسوسيئٽ جو بنياد وڌو ۽ هاڻي هڪ دفعو ٻيهر آباد ٿي آهي ۽ لاڙڪاڻي جي غريب عوام کي گهڻي وقت بعد ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جي اوطاق جا تالا کليل ڏسي تمام گهڻي سرهائي ٿي آهي. غريبن کي هڪ دفعو ٻيهر اها اميد اچي جاڳي آهي ته ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جا فرزند کين اڪيلو نه ڇڏيندا. هڪ وڏي وقت گذرڻ بعد انهيءَ اوطاق تي خوشين موٽ کاڌي آهي ۽ مظهر علي لاڙڪاڻي جي هر دکي انسانن جو ڀرجهلو بڻيل آهي. وري ميلا متا آهن ۽ وري ڪامريڊ تاج محمد ابڙو جو چئمبر اوطاق لاڙڪاڻي جي وچ بازار ۾ هر ڪنهن جي آجيان ٿي ڪري.