ڪيرت ٻاٻاڻي منهنجي نظر ۾
دُنيا جي انقلابي تحريڪن ۾ اهڙا ڪيترائي مثال موجود آهن، جو پنهنجي ڌرتيءَ تان جلا وطن ٿيل ليڊرن، وطن ۾ هلندڙ تحريڪن جي قيادت ڪئي آهي، ۽ اُهي تَحريڪوُن سوڀاريون ٿِيون آهن. اُن سلسلي ۾ ڪيترائي مِثالَ پيش ڪري سگهجن ٿا، پر اهڙي ڪردار لاءِ اِهو ضروري آهي ته، اُنهن پنهنجي ڌرتيءَ جي تحريڪُن سان پاڻ کي اخلاقي طرح سان رڳو جُڙيل ئي نه سمجهيو هو، پر پاڻ کي اُن جو اڻٽُٽ حصو به سمجهيو هو.
ڪيرت ٻاٻاڻي، جيڪڏهن اڄ ڏينهن تائين پاڻ کي سنڌ جو
جلا وطن فرزند اِئين سمجهندو رهيو آهي، جيئن خُمينيءَ پاڻ کي ايران جو، هوچي منهه پاڻ کي ويٽنام جو، ته پوءِ هُن کي سنڌ جي آجپي ۽ جياپي جي تحريڪ جي قيادت ڪرڻ گهُرجي: ڇو ته هند ۽ سنڌ سميت سموريءَ دنيا ۾ پکڙيل قومپرست سنڌين مان ڪنهن کي به ’ثاني جي. ايم. سيد‘ جو لقب مليل ناهي، ۽ اهو لقب آتشِ بيان مقررن، نفيس شاعرن ۽ گُلابَ جي پنکڙين جهڙن چپن وارين ڪُنوارين جي واتان بُلند ٿيندو رهيو آهي. آدرشي انسان اُنهن لقبن، نالن ۽ ويساهن کي برقرار رکڻ لاءِ عارضي، وقتي ۽ فوري پهچندڙ نفعن ۽ آسائشن کي قربان ڪري ڇڏيندا آهن، ته جيئن ماڻهن جو ويساهه برقرار رهي. ويساهه تي ئي هن دنيا جو دارومدار آهي. ويساهُه دوست جو دوست تي، محبوبا جو محبوبَ تي، پارٽيءَ جو ليڊرَ تي، قوم جو رهبرَ تي، ۽ اُن ويساهه کي برقرار رکڻ لاءِ ماڻهو ملڪيت کان وٺي ساهه تائين قربان ڪندا آهن. جيئن ايازَ چيو آهي ته:
جي تُون وِڙهندين، ماريو ويندين،
هِن وَستيءَ تي واريو ويندين،
دودا تُنهنجو ساهُه ته ويندو،
ماڻهوءَ جو ويساههُ نه ويندو.
- ۽ اڄُ زندگيءَ ۽ موتَ جي بِستري تي سُتل انسانُ، جيڪو اهڙيءَ حالت ۾ پنهنجي چَهري ۽ لِباسَ تي بَدنُمائيءَ وارو داغُ برداشت ڪرڻ لاءِ تيار ناهي، ڇو ته هُن پنهنجي سموري سياسي زندگيءَ ۾ پنهنجي جِسماني توڙي ذهني زندگيءَ تي داغ لڳائڻ برداشت نه ڪيو آهي. اڄ هِن حالت ۾ به هن جو ساهه ستارن سان سرگوشيون ڪندي، اِهو چئي رهيو آهي ته ڇا اهڙو ڪو آهي، جيڪو منهنجي نعري جو سمورو رَسُ پنهنجي ازل جي اُڃايل چپن سان پِي وڃي ۽ اهڙو به ڪو آهي، جيڪو منهنجي ارادي کي کڻي مسلمانن جي بدترين فاشسٽ حڪومت جي ڦاسيءَ جي ڦندي، ۽ تختي کي ناڪام بڻائي، ۽ اهڙو به ڪو آهي، جيڪو اڪيلي هوندي، مون وانگي اِهو نعرو هڻي ته:
سکن واري سڌ، متان ڪا مون سين ڪري،
اندر جنين اڌ، ڏونگر سي ڏورينديون!
يا فارسي شعر جي مفهوم مطابق
بَه ريَزد از صفِ ما ڪه مردِ غوغا نيست،
ڪَس ڪه ڪُشته نه شد، از قبيله ما نيست!
[اسان جي صفن مان اهو ڀڄي وڃي جيڪو، جدوجهد جو ماڻهو نه آهي، ۽ جيڪو ڪسجڻ لاءِ تيار نه آهي، اِهو اسان جي قبيلي مان نه آهي.]
جيڪو ڪو نه ڪُٺو، سو نه اسان جي ڪڙم مان! (اياز)
-۽ بقول مهاڀارت جي هڪ ڪردار جي ته، جيستائين دهليءَ جو تخت مضبوط هٿن ۾ ويندي آءٌ محسوس نه ڪندس، تيسين منهنجو ساهه نه ويندو ۽ شايد سائين جي. ايم. سيد اُنهيءَ انتظار ۾ آهي، مون کي يقين آهي ته ڪيرت ٻاٻاڻيءَ ۾ اُهي سڀ خصوصيتون آهن، جيڪي سائين جي. ايم. سيد سنڌ کي نجات ڏياريندڙ لاءِ خواب ۾ ڏٺيون هيون- ۽ آءٌ هن مضمون وسيلي ڪيرت کي چوان ٿو ته تون ’فريڊم فائيٽر‘ جو مڪمل نمونو اڃا نه ٿيو آهين. سموري دنيا ۾ هڪڙو ڪردار شايد سائين جي. ايم. سيد کان پوءِ ڪنهن هيري جي تلاش ۾ ڀٽڪندو رهي ۽ جيئن مصر جي آزاديءَ جي ڪردار اهو هيرو سعاد ضغلول کان پوءِ جمال ناصر جي روپ ۾ ڏٺو، تيئن سنڌ اهو هيرو تنهنجي روپ ۾ ڏسي. مون کي خبر آهي ته تنهنجي پيرن ۾ ڪيترا ’ڏانوڻ‘ پيل آهن. مصلحت ۽ ڊپلوميسيءَ جون ڪيتريون زنجيرون توکي جڪڙي ويٺيون آهن، پر توکي حالتن جي حادثن سان ڪنهن به صورت ۾ سمجهوتو نه ڪرڻ گهرجي، ڇو ته زندگيءَ جي هر موڙ تي سائين جي. ايم. سيد جو هي آواز نه رڳو توکي، پر اياز جي لفظن ۾ سڀني کي ڌونڌاڙيندو رهندو ته:
ڪنهن ڄاتو ڪير مري،
هو ڪانئر ڪارونڀار ڪري،
اڄ ايندا تنهنجي ڀاءُ مٿان،
۽ شايد ويندي سنڌ هٿان،
مان مرندي تائين وار ڪندس،
۽ ڌارين جا سِر ڌار ڪندس،
هي ڪنڌ ڪلهن تي آ جيسين،
هو پير ڌريندا ڪيئن تيسين!
ڪيرت! مون هي سڀ ڪجهه ان ڪري لکيو آهي ته دنيا ۾ ڪنهن انقلابيءَ ۽ آزاديءَ جي تحريڪ جي اڳواڻ جي غير يقينيءَ جي حالت ۾ ڪڏهن به اهو سوال نه اُڀريو آهي ته اُن کان پوءِ ڇا ٿيندو؟ نه حضرت محمد ﷺکان پوءِ اهو سوال پيدا ٿيو هو ۽ نه گانڌيءَ کان پوءِ اهو سوال پيدا ٿيو هو، پر سنڌ جي ڪيترين ئي بدنصيبن مان هڪڙي اها به آهي ته سيد جي زندگيءَ ۾ اسان کان اهو سوال ڪيو ٿو وڃي. اُن ڪري ئي مون ’سيد جي فڪري مقصد جو مرڪز‘ توکي سمجهيو آهي، ڇو ته اسان وٽ سڀ ڪجهه هوندي به سنڌ سان سيد واري ڪشش ۽ مقصد سان محبت موجود ناهي- ۽ آءٌ توهان سان 1998ع ۾ مليو هوس ۽ مون توهان کي چيو ته توهان هندستان ۾ سنڌين لاءِ الڳ صوبو نه گهُرو، ڇو ته اسان وٽ سنڌ ۾ پناهگيرن لاءِ اِهو جواز ٿيندو ته هو سنڌ ۾ الڳ صوبي جي تقاضا ڪن-۽ پوءِ توهان منهنجي موجودگيءَ ۾ پريس ڪانفرنس ڪندي اعلان ڪيو هو ته ”اسان کي هند ۾ الڳ صوبو نه آهي ۽ اسان اهڙو ڪو به مطالبو نٿا ڪريون،“ جيئن ته هند ۾ اسان جي مادرِ وطن سنڌ جو اڪيلو آواز ڪيرت ٻاٻاڻي آهي ۽ هاڻ اُن آواز کي هند، سنڌ ۽ سموريءَ دنيا جو آواز هئڻ کپي ۽ اسين پنهنجون سموريون توانائيون، همتون ۽ قربانيون انهيءَ آواز جي نظر ڪرڻ چاهيون ٿا.•
جيئي جي. ايم. سيد، جيئي اُن جو هندستاني روپ، ڪيرت ٻاٻاڻي.
(9 اپريل 1995ع)