ڳڙهي ياسين جي سرزمين کي سلام!• [شهيد احسان ميمڻ]
سنڌڙيءَ جو اولاد، پرکي ڏسو ڪانئرو!
شهيد احسان ميمڻ جي ڌرتيءَ جا وارثو! آءٌ اڄ قومي تحريڪ جي اهڙي ڳڀروءَ جي ورسيءَ ۾ شريڪ ٿي رهيو آهيان، جيڪو ڪنهن به ذاتي ۽ گروهي جهيڙي ۾ شهيد نه ٿيو، پر سنئون سڌو رياستي ادارن جي دهشتگرديءَ جي نتيجي ۾ ماتر ڀوميءَ سنڌ تان قربان ٿيو هو. مون ٻڌو هو ته کيس گولي نڙيءَ ۾ لڳي هئي. اِهو ٻڌندي مون کي ڪربلا جو واقعو ياد آيو، جنهن ۾ يزيدي لشڪر جو هڪ تير امام حسين عه جي نڙيءَ ۾ لڳو هو. پاڻ اُهو تير ڇِڪي ڪڍي هڪ تاريخي جملو چيو هئائون ته: ”ڪعبي جي رب جو قسم! آءٌ ڪامياب ٿي ويس.“ مون کي خبر ناهي ته شهيد احسان ميمڻ گولي لڳڻ وقت ڪو جملو ڳالهايو به هو يا نه، پر سندس احساس يقيناً اهي هوندا ته: ’ڄامشوري جي ڌرتيءَ جو قسم! آزاديءَ جي لاءِ مون جيڪو قسم کنيو هو، سو پورو ڪيم.‘
اڄ اسين سڀ شهيد جي سرزمين تي اِهو اعلان ڪرڻ آيا آهيون ته: ’اي شهيد! تون اسان کان وڇڙي ضرور ويو آهين، پر وسريو ناهين. اسان تنهنجي خونِ شهادت سان ٻاريل مشعل کي پنهنجو خون ڏئي روشن رکنداسين.‘
اِن سلسلي ۾ آءٌ ٽي ڳالهيون عرض رکڻ چاهيان ٿو:
هڪ اِها ته، ڳڙهي ياسين، جيڪا ڪنهن وقت پير حسام الدين راشديءَ جي ڪتابن ۽ دُرانين جي لائبريريءَ جي ڪري سڃاتي ويندي هئي، پر مستقبل ۾ سنڌ جي تاريخ ۾ اُها ڳڙهي ياسين، احسان ميمڻ جي آزاديءَ جي راهه ۾ شهادت جي ڪري ياد ڪئي ويندي. آزاديءَ جي راهه ۾ موت عظيم موت هوندو آهي ۽ جڏهن اُن موت جو ذڪر حليم باغيءَ جهڙي شاعر جي شاعريءَ ۾ نروار ٿيندو آهي ته اُهو موت ايڏو ته خوبصورت ٿي پوندو آهي، جنهن تان سُهاڳ راتِ جون زندگيون به قربان ڪري سگهجن ٿيون. حليم باغيءَ، سندس [احسان ميمڻ جي] وَنيءَ واتان سندس شهادت تي هي سٽون چورايون آهن:
تون چئه چانڊوڪين ۾ چوڙا، مون کي چڪ نه هڻندا هوندا؟
کاپي کاڌا کهُنبا منهنجا، ٿڌڙا ساههَ نه کڻندا هوندا؟
پت جهڙ رُت ۾ پيلي پَن جان، منهنجا لڙڪ نه ڇڻندا هوندا؟
پر مون پنهنجا چَپَ سبيا هِن، ڪو نه ڀريان ٿي سرد شُوڪارو،
هاءِ هٺيلا، هوڏي پريتم! مند ملهاري، تون ريسارو!
مون کي خبر ناهي ته احسان مڱيل هو يا نه، پر هيءَ شاعري پڙهڻ کان پوءِ، شايد سنڌ جي هر باشعور ڇوڪري تمنا ڪري ۽ اُن جي دل ڌڙڪن مان اِهو آواز نڪري ته ڪاش! اِهو منهنجو مڱيندو هجي ها! موت طبعي حقيقت آهي، پر جيڪو موت شاعرَ جي قلم جي نِب تي اِئين رقص ڪري، جيئن اَسُر ويل ماڪ ڦڙو گلابَ جي ڪنڊي تي رقص ڪندو آهي؛ جيڪو دهل جي آواز تي ٽاهُوءَ جو ارتعاش پيدا ڪندو آهي، نوجوانن جي دلين ۾ بارود ڀريندو آهي ۽ ڪنوارن نيڻن جي پلڪن تي ستارا جِهلملائيندو آهي. اُهو ئي موت اياز جي شعر وانگر خوبصورت هوندو آهي. احسان ميمڻ جو موت نه رڳو
حليم باغيءَ جي شاعريءَ جي ذريعي دائمي زندگي ماڻي ويو، پر جمن دربدر جي هن شعر جو پڻ تعبير بڻجي ويو، جيڪو پڻ احسان ميمڻ جي شهادت تي لکيو ويو هو:
وٺي هر هر جنم وربو، مٺا مهراڻ ۾ ملبو،
ختم اونداهه ٿي ويندي، چِٽيءَ چانڊاڻ ۾ ملبو!•
ٿي سگهي ٿو ڳڙهي ياسين جا ميمڻ، اُنهيءَ شاعريءَ جو مفهوم نه سمجهندا هجن ۽ هو تمنا ڪندا هجن ته هو وڏو آفيسر ٿي مال ميڙي ها ۽ رشوت کائيندي مري وڃي ها، پر کين معلوم هجڻ گهرجي ته ڳڙهي ياسين جا ڪيترا ميمڻَ، دُراني ۽ عيساڻي رشوتون کائيندي مري ويا هوندا، پر سنڌ کي اُهي ياد ڪونهن. ڳڙهيءَ جو هي واحد نوجوان هو، جنهن رشوت بدران گولي کائڻ قبولي، نتيجي طور اڄ هو سموريءَ سنڌ جي شاعرن جو خواب ۽ اڻ ڇهيل ڪنوارن چپن جي سُرخي بنجي ويو آهي، ڪاش! سنڌ جي آزاديءَ جو قسم کڻندڙ هر نوجوان اهڙي موت جو تمنائي هجي! ڇو ته آزادي ڪڪوريل ٻانهن جا هارَ پائي نه ايندي آهي، پر ڳچين جي ڳَچن جا گلابَ پائي ايندي آهي ۽ اُهو رستو اسان کي شهيد احسان ميمڻ جا ڪنوارا خوابُ ڏيکاري ويا آهن، جنهن جي تعبير ۽ تشريحَ جبرائيل به ڪري نٿو سگهي.
ٻي ڳالهه: شهيد احسان ميمڻ، جنهن جهنڊي جي پاسباني ۽ عزت رکندي جان ڏني، اُهو ڪهاڙيءَ وارو ڳاڙهو جهنڊو آهي، جنهن لاءِ ڪنڌ ڪپائبا آهن، ٻانهون وڍائبيون آهن، عزتون ۽ ناموسون قربان ڪبيون آهن. اِهو رڳو اُن ڪري نه، ته جهنڊو ڪنهن ملڪ جو قومي نشان هوندو آهي، پر مون وٽ منهنجي پارٽيءَ جو جهنڊو، جنهن لاءِ منهنجي ساٿين ساهه ڏئي ويساههُ پيدا ڪيو ۽ مون پنهنجي جوانيءَ جا ٿر تي آيل سانوڻ جهڙا ڏينهن قربان ڪيا؛ اُهو جهنڊو مون وٽ پنهنجي ڌيءَ ۽ ڀيڻ جي عصمت کان وڌيڪ مقدس آهي ۽ اُن جي حفاظت لاءِ احسان ميمڻ وانگر زندگين جا گلابَ، موت جي روشن ڪفن ۾ ويڙهي پيش ڪرڻا پوندا.
دوستو! جهنڊا جهُولائڻ لاءِ ٺاهبا آهن ۽ اُنهن کي سربلند رکڻ لاءِ محبتن جا خطَ به ڦاڙي ڇڏبا آهن ۽ هي جهنڊو بقول منهنجي محبوب شاعر ۽ سنڌ جي ثقافتي سرحدن جي محافظ شيخ اياز جي لفظن ۾: ’اڀ تائين جهولائڻ‘ جو اسان وچن ڪيو هو، اُن وقت جڏهن ’موت‘ اسان کي شراب جي ڍُڪ وانگي محسوس ٿيندو هو ۽ اڄ به جڏهن ڪيترائي ساٿي رهنما اُهو ڍُڪ پِي دائمي مسرت حاصل ڪري چڪا آهن، ۽ اسين جيڪي رهجي ويا آهيون، تن کي يقين آهي ته اسان جي ساٿين جي رت ۾ ريٽو جهنڊو اُڀ ۾ اِئين اُڀرندو، جيئن ڪمون شهيد وٽ، جيئي سنڌ جو جهنڊو بلند ٿيو هو.
نمبر 3: آءٌ سنڌ جي آزاديءَ جي راهه ۾ سنڌ جي نوجوانن جا حوصلا بلند ڪرڻ لاءِ ايڏي سوچَ ۾ گُم رهندو آهيان، جو مون کي پاڪستان جي حڪمرانن جي تجويزن ۽ سوچن کان بُڇان ايندي آهي. اڄ آءٌ مجبور آهيان، جو ٻن ڳالهين تي ڳالهايان ٿو، مون سياست ۾ قدم اُن وقت رکيو هو، جڏهن سنڌ جي باري ۾ هر لفظ مون کي سُونهن جو سنديسو ڏيندو هو. اُن وقت کان وٺي پاڪستاني حڪمرانن، سنڌ جي باري ۾ جيڪي ڪجهه ڳالهايو آهي، اُهو سڀ غير حقيقت پسنداڻو آهي. اِنهيءَ روايت تي هلندي، جنرل پرويز مشرف جيڪو پاڻيءَ جي مسئلي تي بيان ڏنو آهي، سو سڀ ڪوڙ آهي.
مسلمان ماڻهن جا حڪمرانو! مسلمانن جي پيغمبر چيو آهي ته: ”ڪوڙ منافقيءَ جي علامت آهي.“ سو اُن کان پاسو ڪريو ته بهتر آهي، ورنه منافقن جو انجام ڏاڍو خراب ٿيندو آهي.
ٻي ڳالهه [هن وقت] آءٌ ڊاڪٽر دودي مهيريءَ جي باري ۾ چوڻ چاهيان ٿو، جنهن چيو آهي ته: ”قادر مگسي مون کي مارائي ڇڏيندو.“ آءٌ افسوس سان قادر مگسيءَ ۽ دودي مهيريءَ لاءِ اردوءَ جو هيءُ شعر پڙهان ٿو:
جن پتهرون کو عطا کي تهي هم ني دهڙڪنين،
اُنهين زبان ملي، تو همين پي برس پڙي
اُهي پٿر قادر ۽ دودو هئا، جن کي مون ئي ڌڙڪنون عطا ڪيون هيون ۽ اُهي ئي اڄ مون تي وسڻ لڳا هئا، پر اڄ جڏهن دودو بيوس آهي ته آءٌ کيس چوان ٿو ته:
’دودا! تو لاءِ جيئي سنڌ قومي محاذ جا دروازا کليل آهن.“
کليل آهن، کليل رهندا، اسان جي دل جا دروازا!
جيئي سنڌ قومي محاذ ڪعبته الله وانگر آهي، جيڪو اُن ۾ داخل ٿيندو، اُن کي ڪوئي ڪجهه نٿو ڪري سگهي، اُهو سلامت رهندو، نه رڳو پاڻ سلامت رهندو، پر اُن جي عزت ۽ عشق به سلامت رهندا؛ ڇو ته هتي عزت ۽ عشق جو سلامت هجڻ ئي لازم آهي.
هن مهيني، مولانا آزاد جي قول جي ڏاڍي تصديق ڪئي آهي ته: ”سياست جي سيني ۾ دِل نه آهي ۽ اُها ڏاڍي بيحس آهي.“ اجمل خٽڪ جي معطلي ۽ دودي مهيري جي ذلت آميز نيڪالِي، ان ڳالهه کي ثابت ڪري ٿي ته سياست کي سيني ۾ دِل ناهي، پر مون اُن وقت چيو هو ته: ”جي. ايم. سيدَ سياست کي نه صرف دل ڏني آهي، پر ڳائڻ به سيکاريو آهي-.“ اُن جو ئي نتيجو آهي جو ڊاڪٽر نياز ته بحال ٿي ويو آهي، پر اجمل خٽڪ ۽ ڊاڪٽر دودو اڃا تائين خارج آهن.
اُن ڪري دوستو! اچو ته سياست کي ماءُ جهڙي دل ڏيون، جيڪا ڪارڪنن جي معطليءَ تي اِئين ڌڙڪي، جيئن ’سنجي‘ جي موت تي اندرا گانڌيءَ جي دل دڙڪي هئي.
انهن لفظن سان ڳڙهي ياسين جي سرزمين کي ۽ اُتي جي سڀني ماڻهن کي سلام ٿو ڪريان، جنهن احسان ميمڻ جهڙو ڳڀرو نوجوان اسان کي ڏنو.
(26 مئي 2000ع)
-
•۽ هن شعر کي سائين جي. ايم. سيد پنهنجي ڪتابن ۾ درج ڪري، امرتا بخشي ڇڏي آهي ۽ هاڻي سائين جي. ايم. سيد سان منسوب سمجهيو ويندو آهي. [ت. ج]