مورَ جي چالِ وانگر ڌيمو رقصُ ڪندڙ [علڻ فقير]
واهه ڙي تارا، گول تارا، روشن تارا!‘
سو پريس ڪلب واري هِن پروگرام ۾ ڪنهن فنڪار، ڪنهن موسيقار، ڪنهن راڳيءَ کي گهرايو وڃي ها ته اُهو علڻ فقير جي موسيقيءَ، گائڪيءَ ۽ اُن جي فن جي خصوصيتن کان اسان جي نوجوانن کي آگاهه ڪري ها. ٻي ڳالهه آءٌ اها عرض ڪرڻ چاهيان ٿو ته اسان وٽ هڪڙو رجحان ٿي ويو آهي ته، موضوع هڪڙو هوندو آهي ۽ اسين اُن کي ڇڏي ٻين اجاين قصن کي کڻي ويهي رهندا آهيون، اُن جو سبب اهو هوندو آهي ته اسان موضوع تي تياري ڪري ڪو نه ايندا آهيون. علڻ فقير تي ڳالهائڻ لاءِ اسان کي باقاعدي تيار ٿي اچڻ گهرجي ها. مثال طور: اسان وٽ موسيقي آهي. شاهه لطيف جي شاعري جنهن طريقي سان لاڙ ۾ ڳائي ٿي وڃي ۽ سچل سرمست جي شاعري جنهن طريقي سان اپر سنڌ ۾ ڳائي ٿي وڃي، اُنهن ٻنهي ۾ رات ڏينهن جو فرق آهي. بلڪل اهڙيءَ ريت جيئن لاڙ جي ماڻهوءَ جي طبيعت ٿڌي هوندي آهي. [آءٌ ٿر کي لاڙ ۾ شامل ٿو ڪريان] ۽ اهڙي ٿڌي طريقي سان جيئن اسان وٽ ’جهيلي مولود‘ هوندو آهي، ائين اُنهيءَ ٿڌي موسيقيءَ ۾ هتي شاعري ڳائي ويندي آهي- ۽ اپر سنڌ واري شاعري ڳائڻ جو نمونو ۽ مزاج مختلف هوندو آهي، جيئن اُتي جي ماڻهن جو رَتُ گرم آهي ۽ هڪڙيءَ هڪل تي ست خون ڪري وجهندا آهن، اهڙيءَ ريت اُتان جي شاعريءَ ۾ به گرم جوشي آهي.
ڀٽائيءَ جي مزار تي توهان کي ڌمال نظر نه ايندي، پر سچل ۽ قلندر جي مزارن تي توهان کي ڌمال نظر ايندي، وجد ۽ بيخودي ناچ ۽ رقص نظر ايندو- ۽ هتي يعني لاڙ ۾ جيڪو ناچ ۽ رقص آهي، اهو ڌيمو هوندو آهي، بلڪل مور جي چالِ وانگر.
علڻ فقير شروع، شروع ۾ جيڪو ڪلام ڳايو هو، اسين اُن وقت ننڍا هئاسين ۽ اهو ڪلام سائين جي. ايم. سيد جي سالگرهه تي ڳايو هئائين:
سدا وسين سنڌ ۾، سدا وسين سَن ۾!
اُن کان پوءِ هُن جا جوهر کليا. آءٌ علڻ فقير لاءِ چوندو آهيان ته هو هڪ اسٽائلش سِنگر (Stylish Singer) هو. علڻ فقير پنهنجي ڳائڻ جي فن جو پاڻ ئي موجد هو، پاڻ ئي ڳائڻو هو ۽ مٿس ئي اهو فن ختم آهي. علڻ فقير جو ڪو نقل ڪرڻ چاهي، هڪ ٻه ڪلامن ۾ ته نقل ڪري سگهي ٿو، پر پوري عمر سندس اسٽائيل ۾ ڳائڻ جي ڪنهن جي به وس جي ڳالهه ناهي- يعني علڻ غزل ڳائي، نظم ڳائي، يا وائي ڳائي، پر هُن جو جيڪو اسٽائيل آهي، اُهو وائيءَ وارو آهي، مثال طور اياز جي وائي آهي:
ٽڙي پوندا ٽارئين، جڏهن ڳاڙها گل، تڏهن ملنداسين!
اُن وائيءَ کي هن ڀٽائيءَ جي وائيءَ وانگر ڳايو آهي، اياز جو پهريون، پهريون غزل علڻ فقير ڳايو، اُن کان پوءِ زرينا بلوچ ۽ علڻ فقير گڏجي ڳايو:
’ٻي خبر ناهه، پر مرڻ کان پوءِ
توسان گڏجڻ جون حسرتون رهنديون‘
مون کي ياد آهي، جڏهن ٿر جي سياسي ورڪر ڄام ساقيءَ جي گهر واريءَ کوهه ۾ ٽپو ڏنو هو، آپگهات ڪيو هو، تڏهن ڄام ساقي جيل ۾ هو، اُن وقت ۾ هڪڙو رسالو نڪرندو هو، جنهن ۾ تصوير شايع ڪئي وئي، جنهن ۾ هڪڙي طرف مائي سُکان جي تصوير ۽ ٻئي طرف ڄام ساقيءَ جي تصوير ڏئي، هيٺيان ڪيپشن ڏنو ويو هو:
ٽڙي پوندا ٽاريئين، جڏهن ڳاڙها گل،
تڏهين ملنداسين!
علڻ به اياز جو اُهو ڪلام اهڙي انداز ۾ ڳايو هو، جيڪو ٻين گهڻن ڳائڻن ڳايو، پر اُها مقبوليت حاصل ڪري نه سگهيا. جهڙي مقبوليت علڻ جي آواز ۾ اُن ڪلام کي ملي. علڻ جي وڏي ڳالهه اها هئي ته هن قومي ڪلام به ڳايا، پر اسٽائيل اُهو ڀٽائيءَ جي وائيءَ وارو هوندو هوس، ڪڏهن، ڪڏهن، هُو، رقص به ڪندو هو ۽ رقص وقت سندس ٻه خصوصيتون هونديون هيون، زوهيب آريسر هتي تقرير ۾ چيو ته: ”علڻ سان ڪارو ڪشتو، ڪارو ڏنڊو ۽ ڀٽائيءَ وارو تنبورو گڏ هوندا هئا.“ آءٌ اهو به واضح ڪندو ٿو هلان ته جڏهن علڻ اسٽيج تي ڳائيندو هو ته اُن وقت اجرڪ جو پٽڪو ۽ مور جي پر وانگر طُرو ٺهيل ۽ ڪاري ڳن سان ڪهاڙي هٿ ۾ کنيل هوندي هئس ۽ پوءِ ڳائيندو به هو ۽ رقص به ڪندو هو.
سنڌ جي سرزمين ٻين سڀني شين ۾ ڏُڪاري ٿي سگهي ٿي، اُن وٽ کوٽ ٿي سگهي ٿي، پر ڳائڻ ۽ شاعريءَ ۾ سنڌ جي سرزمين ڪڏهن به کوٽ ۽ ڏڪار جو شڪار نه رهي آهي- ۽ اُن ڳائڻ، اُن موسيقيءَ ۽ اُن شاعريءَ، هن سرزمين کي محبت ۽ انسانيت جي اعليٰ درجي تي پهچايو آهي.
منهنجي دوست ساگر حنيف بڙديءَ تقرير ۾ ڳالهه ڪئي ته: ”راءِ ڏياچ ايڏو سخي هو جو هُن سُر تي پنهنجو سِر گهوري ڏنو.“ آءٌ هينئر ڪوئٽا ويو هئس، اُتي بلوچ ادبي اڪيڊميءَ ۾ مون کي ترسايو هئائون. موٽيس ته بلوچ ادبي اڪيڊميءَ وارن مون کي ڪجهه ڪتاب تحفي طور ڏنا، تن ۾ بلوچستان جو هڪڙو وڏو سپهه سالار هو، چاڪر خان رند، جنهن کي بلوچستان ۾ چاڪر اعظم چوندا آهن، اُن جي ’آتم ڪهاڻي‘ هئي. سو مون ڪلهه گهر ۾ اُهو ڪتاب ويٺي پڙهيو ته اُن ۾ لکيل هو ته: ’بلوچستان ۾ هڪڙو وڏو شاعر ٿي گذريو آهي، جنهن جو نالو آهي، شاهه مريد. شاهه مريد جڏهن شاعري پڙهندو هو ۽ جڏهن سندس شاعريءَ کي ڳايو ويندو هو، اُن وقت هو ايڏو موج ۽ مستيءَ ۾ اچي ويندو هو، جو چوندو هو ته ’جيڪو گهُرو، سو ڏيانوَ.‘ هڪ دفعي چاڪر رند هڪ سازش ڪئي. شاهه مريد جي مڱ هوندي هئي ”حاني“، جيڪا بلوچستان جي، اُن وقت جي انتهائي خوبصورت عورت هئي ۽ حانيءَ تي شاهه مريد جي وڏي ۾ وڏي شاعري ٿيل آهي. چاڪر رند سازش ڪري ساٿين کي چيو ته ’اڄ جڏهن شاهه مريد موج ۾ اچي ته هُن کان گهُر ڪجو ۽ چئجو ته تون اسان کي حاني ڏئي ڇڏ.‘ جڏهن شاهه مريد موج ۾ آيو ته اُنهن سازش تحت کانئس مطالبو ڪيو ته ”اڄ اسان کي حاني ڏيئي ڇڏ.“ هُن حاني کين ڏئي ڇڏي ۽ پوءِ چاڪر خان اُن سان شادي ڪئي- ۽ اُن بلوچ شاعر جي نصيب ۾ سڄي زندگي شاعري ڪرڻ ئي رهيو ۽ هُو حانيءَ جي فراق ۾ شاعري ڪندو رهيو.
مون کي خبر ناهي ته جيڪڏهن ٻيجل، راءِ ڏياچ کان سورٺ جي ٻانهن گهري ها ته هُو اُها ڏي ها يا نه!؟ دنيا جي مختلف خطن ۾ مختلف قسمن جا، مختلف نوعيتن جا ماڻهو رهن ٿا. اڄ هِن ننڍي کنڊ ۾ اها گجرات، جتي راءِ ڏياچ پنهنجو سُر تي سِرَ ڏنو هو. اُها گجرات، جتي گانڌي جِي پيدا ٿيو؛ اها گجرات، جتي جناح جنم ورتو، جنهن سڄي زندگي ماڪوڙي ته ڪا نه ماري هئي، پر ڳالهه هميشه جهاد جي ڪندو هو، اُن [گجرات جي] سرزمين تي اڄ بيگناهه انسانيت جو رت وهايو ٿو وڃي ۽ ڀٽائيءَ جي سرزمين تي ڪنور ڀڳت جا پوئلڳ اڄ جنگ ۽ جدال جون ڳالهيون ٿا ڪن. اڄ اسان کي ضرورت انهيءَ ڳالهه جي آهي ته اسين وري به انهيءَ سُر ۽ سُر جي صدا کي نئين سِري سان جياريون ۽ سنڌ جي سرزمين تي زوردار طريقي سان پکيڙيون ته جيئن هِن دنيا ۾ امن ۽ آشتي پيدا ٿي سگهي.
-