ٿري سماج جو تبديل ٿيندڙ مزاج

هي اُهو ئي ٿر آهي، جنھن جي مزاج ۾ مائي ڀاڳيءَ جي ڳل تي هٿ رکي ڳايل لوڪ گيتن جھڙو ميٺاس هوندو هو، جنھن جي مُحبتن جون ڪٿائون موهن ڀڳت جي واين وانگر سدا بھار هُونديون هيون، جتي ڪافي سالون اڳ ۾ ماڻھو لَڪڙ تار ذريعي ڪا خبر چار يا ڪي سماچار هڪ ٻئي تائين رات جي پيٽ ۾ پھچائيندا هئا ۽ جڏهن سمورا سفر پيادل پنڌ يا اُٺن جي وسيلي ڪيا ويندا هئا تڏهوڪي ٿر ۽ هاڻوڪي ٿر جي نقشي ۾ ڏينھن رات جو فرق آهي. ڀلي تہ هِن جُوءَ جي جاگرافي اڃا ساڳي هُجي پر ٻيو گهڻو ڪجهہ زماني سان گڏ بدلجي چُڪو آهي. (اها ٻي ڳالھہ آهي تہ اها تبديلي ٿر جي سياسي، سماجي ۽ ثقافتي جاگرافيءَ جا بحر وزن ئي بدلائي چُڪي آهي). اُن زماني ۾ جڏهن ماڻھو واسطن جون واڙيون ڀيلاڙ ڪرڻ بجاءِ دل کولي ڌرميلا رکندا هُئا، تڏهن اَنُ برابر گهٽ هو پر ايمان هو، اڳي عمارتون ڪو نہ هُيون پر جيءَ ۾ جايون ضرور هُيون، اڳي ماڻھن وٽ ملڪيت ڪا نہ هُئي پر بي لوث محبت هُئي اڳي روزگار جا وسيلا گهٽ هئا، پر ماڻھو هَڏ حرام ڪو نہ هئا، اهو ئي سبب آهي جو اڳي ''بيڪار'' کان ''بيگار'' ڀلي سمجهي ويندي هئي. اڳي هڪ ٻئي جو حيا هوندو هو، آئي ويئي جي عزت هوندي هئي، اوڙي پاڙي جي اميد هوندي هئي، سکر – مَٺي جي سُڻندا هئا، اڳي ڀلي بُک ڀرم جي شل نہ وڃي شان جي ريت پاري ويندي هُئي. اڳي پريت تہ هُئي پر ڪُريت ڪا نہ هئي، اڳي تڏي تي لڙي آيل جو وڏو مان هوندو هو، خاص طور تي نياڻي، سِياڻي کي تہ ست قرآن سمجهي خون بہ بخش ڪري ڇڏبا هئا، اڳي وچن تي ويساھہ هوندو هو، هڪ ٻئي تي اعتماد ۽ اعتبار هوندو هو، اڳي مرد جي ڪيل زبان لوھہ تي ليڪ وانگر هوندي هئي تہ عورت جي ڏنل سينڌ بہ سون تي سھاڳي وانگر هوندي هُئي، اڳي ڪنھن کي ڏاڙهي ڏبي هُئي تہ هر حال ۾ اُنھن ''اَڇَنَ'' جي پَت رکبي هئي، اڳ ننڍ وڏائي جو احترم هوندو هو، کري، کوٽي جي پرک هوندي هئي، پنھنجي پرائي جي سُڃاڻپ هوندي هئي، اڳي رت دانگيءَ تي ورندو هو تہ لٺ ڀاءُ بدران کڻبي هئي پر سچ سڀني کي چئبو هو. اڳي چوري چَڪاري ٿيندي هُئي تہ بنا کُريءَ يا ڀُنگ ڀرڻ جي واپس ورائي ڏبي هُئي. اڳ ڪو اڻ سھائيندڙ واقعو يا لقاءُ ٿيندو هو تہ رات جي پيٽ ۾ چوريءَ جي پيرن وانگي اُن جا نشان ئي مِٽائي ڇڏبا هئا، اڳي ڪنھن ڇوري ڇڪر کان ڪا ڇوڪراڻي ٿيندي هئي تہ ڌوڙ ڍڪي ڪئي ويندي هُئي، پر هڪ ٻئي تان پلاند ڪو نہ کڻبو هو، اڳي لوڙهي جي ٽاريءَ تان، يا ڀيل ڀراڙ تان هڪ ٻئي جا مٿا مُڃ ڪو نہ ڪبا هئا، بلڪِ ڪنھن سان اوڇو ڳالھائڻ تي بہ بندش هوندي هُئي. ايستائين جو ڪا ڳالھہ ڪبي هُئي تہ بہ مُھذب طريقو اختيار ڪيو ويندو هو، ڇاڪاڻ جو اُنھي دؤر ۾ ڪنھن جي دل آزاري ڪرڻ يا ڪنھن کي رنجائڻ مھا پاپ سمجهيو ويندو هو. اُن ڪري هر ڪنھن اڳيان هٿ جوڙ ڪري جان ڇڏائبي هُئي، ابا ٻاپا ڪري جهيڙي جهٽي کي ٽاري ڇڏبو هو ۽ خاص طور تي گُفتگوءَ ۾ اهڙا لفظ استعمال ڪبا هئا، جيئن اڳئين کي ناگوارا نہ لڳن.
مثال طور اڳي ڪنھن کي نانگ ڏنگي وجهندو هو تہ چوندا هئا تہ ابا! فلاڻو ''ڪَکيو'' آهي، جيڪڏهن ڪنھن جو مُئل ٻار ڄمندو هو تہ چئبو هو تہ فلاڻي جو ''ٿڌو'' ٻار ڄائو آهي. جيڪڏهن ڪنھن جا گهر ٻرندا هئا تہ چوندا هئا فلاڻي جو گهر ''ٺريو'' آهي. جيڪڏهن ڪو ماڻھو وفات ڪري ويو تہ چوندا هئا تہ ادا! فلاڻو لاڏاڻو ڪري ويو آهي يا ''وري'' ويو آهي. ڪنھن وٽ عُذر خواهي ڪرڻي هُوندي هئي تہ چوندا هئا تہ فلاڻي جي گهران ''بيھڪ'' ڏيئي ٿا اچون يا فلاڻي جي ''ڪَکين'' ٿا وڃون. ڪو جيڪڏهن ڌيءَ جي شادي ڪندو هو تہ چوندو هو تہ ادا ڌيءَ ''اُٿيارڻي'' اٿم. ڪنھن عورت کي مرد سان اعتراض جوڳي حالت ۾ ڏسندا هئا تہ چوندا هئا ''پير ڏِٺا'' آهن. ڪنھن وٽ ڪنھن شيءَ شغل لاءِ وڃبو هو تہ جيڪڏهن وٽس هَڪي نہ هوندي هئي تہ بہ ناشُڪري ڪرڻ بجاءِ چوندو هو تہ ''جَجهو'' آهي.
مطلب تہ اُنھي دؤر ۾ ماڻھو گهٽ پڙهيل هئڻ جي باوجود لفظن جو ۽ رشتن جو تقدس ڄاڻندا هئا، لفظن جي صحيح ۽ مُناسب استعمال کان واقف هئا. اهو ئي ڪارڻ هو جو اُهي ڪُسنجا، گُٿا ۽ اڻ وڻندڙ لفظ چئي ڪنھن جي عزتِ نفس مَجروح ڪرڻ بجاءِ لفظن کي رومال ۾ ويڙهي اهڙي تہ شائستگيءَ سان ادا ڪندا هئا جو ٻڌڻ وارو اُنھن لفظن جي ايذائيندڙ ڪيفيت يا تلخيءَ کي محسوس ئي نہ ڪري سگهندو هو. اِهو ڏانءُ، اهو هنر ۽ اهو فن، هنن پنھنجي تھذيب ۽ تمدن مان سکيو هو. اهي پنھنجي وڏڙن جي شاندار روايتن جا رکوالا هئا، اهي انھن انسان دوست عادتن جا امين هئا. اهي پنھنجي سماجي ۽ ثقافتي ريتن، رسمن جا پاسدار هئا. اڳي هڪٻئي جي هَڪل تي حاضر ٿبو هو، ڪُلھي ڪانڌي ٿبو هو، ڏک، سک ۾ شريڪ ٿيڻ، اوکيءَ ويل اَڀري، سَڀري جي سار لھڻ، ڄڻ تہ انھن ماڻھن لاءِ عبادت هُئي، پر اڄوڪي ٿر جي نقشي تي هڪ نظر ڌريو هڪ نِگاھہ وجهو، حيرت سان گڏ افسوس بہ ٿيندو تہ موجودہ ٿر جو نئون تعارف نھايت ئي مايوس ڪندڙ آهي.
هاڻوڪي ٿر جي نئين نقشي کي ڏسي، ٻُڌي هر اهل دل انسان درد محسوس ڪري ٿو. توڻي جو ٿر تمام گهڻي مادي ترقي ڪئي آهي ۽ تمام گهڻي تبديلي بہ آئي آهي، بي شُمار وسيلا بہ پيدا ٿي رهيا آهن ۽ ڪميونيڪيشن انقلاب ذريعي موجودہ ٿر سڄي دنيا سان ڳنڍجي چُڪو آهي. پر منجهس کوٽ آهي تہ اڳوڻيءَ انسان دوستيءَ جي، مُھذب پڻي ۽ ماڻھپي جي. ٿر جي نئين نقشي، جتي سندس فطري سونھن ۽ حُسناڪين کي مُتاثر ڪيو آهي، اُتي سماجي جوڙجڪ، سماجي رشتن ۽ رابطن جي لازوال قدرن کي بہ ڪافي ڌَڪيو آهي. ڇاڪاڻ جو موجودہ ٿر زَر جي زور تي، دولت جي چَمڪ ڌمڪَ پويان پنھنجن سمورن شاندار ثقافتي روَين تان پاڻي ڦيري رهيو آهي. ذاتي مفادن ۽ اَنائن خاطر عاليشان اِنساني آدرشن کي پُٺي ڏيئي رهيو آهي. مھمان نوازي محبت ۽ محب وطني جي گُڻن بجاءِ منجهنس مختلف ''مافيائون'' جنم وٺي رهيون آهن. اهو ئي سبب آهي جو هيڏيون ساريون سھولتون هوندي بہ موجودہ ٿر جو نقشو ميرانجهڙو نظر اچي ٿو. ان جا رنگ ٻوڏار ۽ اوپرا لڳن ٿا ۽ مٿس اوپن ئي ڪو نہ ٿا ۽ اهي ٿر جي ماحول ۽ مزاج سان ميچ ڪو نہ ٿا ڪن ٿر جي سُڃاڻپ ۾ ڪو نکار پيدا ڪو نہ ٿا ڪن. ائين ڇو آهي؟ اهو سوال ٿر جي سمورن سنجيدہ حلقن، باشعور ۽ با ضمير ماڻھن اڳيان رکون ٿا تہ اُهي ٻڌائين تہ هن تبديلي پٺيان واقعي دؤر جديد جي ڪا تقاضا آهي يا اُن ڪانگ وارو قصو تہ ڪونھي جنھن هَنج پکيءَ جي هَلڻي سکڻ جي شوق ۾ پنھنجي چال بہ وساري ڇڏي.

مختلف موضوع

اسان کان پيار لکرايو